Uchwała z dnia 1989-09-21 sygn. III PZP 41/89

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 41/89

Uchwała z dnia 21 września 1989 r. 

Przewodniczący: sędzia SN E. Mzyk.

Sędziowie SN: M. Sadowski, J. Wasilewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej, M. Bojarskiej, w sprawie z powództwa Jerzego S. przeciwko Zespołowi Opieki Zdrowotnej w N. T. o przywrócenie do pracy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie postanowieniem z dnia 6 czerwca 1989 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w związku z wyłączeniem dochodzenia roszczeń w części dotyczącej bezskuteczności wypowiedzenia, orzekania o odszkodowaniu i przywracaniu do pracy (art. 69 k.p.) pracownik odwołany może domagać się ustalenia nieważności tej czynności prawnej na podstawie art. 58 § 1 i § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.?"

podjął następującą uchwałę:

Pracownikowi odwołanemu ze stanowiska przez uprawniony organ nie przysługuje roszczenie o ustalenie nieważności odwołania na podstawie art. 58 § 1 lub § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Uzasadnienie 

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wystąpiło na tle następującego stanu faktycznego sprawy:

Powód był zatrudniony na podstawie powołania na stanowisku ordynatora Oddziału Ginekologiczno-Położniczego Zespołu Opieki Zdrowotnej w N. T. Dyrektor Zespołu Opieki Zdrowotnej odwołał powoda z zajmowanego stanowiska dnia 21 lutego 1989 r. z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Powód żądał stwierdzenia, że odwołanie to jest nieważne, ponieważ nastąpiło wyłączenie z pobudek osobistych dyrektora i zostało dokonane dla realizacji celu sprzecznego z prawem i zasadami współżycia społecznego. Powód powołał się na treść art. 58 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. oraz na art. 8 k.p. Sąd Rejonowy po ustaleniu okoliczności dotyczących odwołania uznał je za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.) i przez to nieważne z mocy art. 58 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p. Przy rozpoznawaniu rewizji pozwanego Zespołu Opieki Zdrowotnej Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość wyrażoną w treści przedstawionego Sądowi Najwyższemu pytania prawnego. W uzasadnieniu pytania Sąd Wojewódzki stwierdził, że kodeks pracy nie reguluje kwestii wiążących się z wadami oświadczeń woli oraz przesłankami nieważności czynności prawnych. W tym zakresie istnieje możliwość odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu cywilnego na podstawie art. 300 k.p. O ile w umownych stosunkach pracy przepisy kodeksu pracy przewidują "ubezskutecznienie" wadliwych czynności prawnych w zakresie oświadczeń woli o rozwiązanie stosunku pracy, o tyle przepisy te nie mają zastosowania do odwołania pracownika zatrudnionego na podstawie powołania. Wszelkie przepisy ograniczające dopuszczalność dochodzenia roszczeń ze stosunku pracy nie powinny być wykładane rozszerzająco. Jeżeli zatem art. 69 k.p. nie wymienia roszczenia o ustalenie nieważności odwołania powołanego pracownika z powodu sprzeczności tej czynności z zasadami współżycia społecznego, to nie ma przeszkód w dochodzeniu takiego roszczenia przed sądem na podstawie prawa cywilnego, z uwzględnieniem treści art. 300 k.p. 

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Artykuł 69 k.p. nakazuje stosowanie do stosunku pracy nawiązanego na podstawie powołania przepisów dotyczących umowy o racę na czas nie określony, z wyłączeniem między innymi przepisów o rozpatrywaniu sporów ze stosunku pracy w części dotyczącej orzekania o bezskuteczności wypowiedzenia i o przywracaniu do pracy, a po nowelizacji kodeksu pracy ustawą z dnia 7 kwietnia 1989 r. o zmianie ustawy - kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 20, poz. 107), także o odszkodowaniu przewidzianym w razie wypowiedzenia umowy o pracę. Bezpośrednie przepisy regulujące stosunek pracy na podstawie powołania zamieszczone w oddziale 1, rozdziału II kodeksu pracy nie normują skutków nieważnego odwołania pracownika. Dla oceny zatem, czy pracownikowi powołanemu przysługuje roszczenie o ustalenie nieważności odwołania ze stanowiska, konieczne jest rozważenie w pierwszej kolejności, czy przepisy dotyczące umów na czas nie określony regulują problem skutków nieważnego wypowiedzenia tych umów. Dopiero bowiem przy stwierdzeniu braku unormowania w tym przedmiocie w kodeksie pracy dopuszczalne byłoby odpowiednie stosowanie z mocy art. 300 k.p. przepisów kodeksu cywilnego. W tej materii należy stwierdzić, że w nauce prawa pracy zdecydowanie przeważa pogląd, iż po wejściu w życie kodeksu pracy nie stosuje się sankcji nieważności wadliwych czynności prawnych zakładu pracy zmierzających do rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem. Z konstrukcji i treści przepisów art. 45 i 46 k.p. wynika, że zarówno nieuzasadnione, jak i sprzeczne z prawem wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę jest skuteczne i może być ubezskutecznione z woli pracownika orzeczeniem sądu o bezskuteczności wypowiedzenia - a po upływie okresu wypowiedzenia umowy - o przywróceniu do pracy. Czynność prawna zakładu pracy zmierzająca do rozwiązania stosunku pracy, chociażby oczywiście wadliwa prawnie, jest jednak skuteczna. Przepisy kodeksu pracy nie przewidują w żadnej sytuacji nieważności takiej czynności prawnej. Sprzeczne z prawem w rozumieniu przepisów kodeksu pracy jest również wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę z naruszeniem zasad współżycia społecznego (art. 8 k.p.), czemu między innymi dał wyraz Sąd Najwyższy w II tezie wytycznych dotyczących wykładni art. 45 k.p. i praktyki sądowej stosowania tego przepisu w zakresie zasadności wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nie określony (uchwała pełnego Składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 1985 r. III PZP 10/85). Sprzeczne z zasadami współżycia społecznego wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę, podobnie jak wypowiedzenie nieuzasadnione, czy też niezgodne z innymi przepisami prawa, jest również skuteczne i może być unicestwione w sposób wyżej opisany. O bezskuteczności takiego wypowiedzenia może orzec sąd z inicjatywy pracownika. Wypowiedzenie umowy o pracę niezgodne z zasadami współżycia społecznego nie jest natomiast z mocy prawa nieważne. Stwierdzenie wadliwości prawnej takiej czynności prawnej może zatem nastąpić bądź w orzeczeniu jej bezskuteczności, przywróceniu pracownika do pracy, obecnie zaś także zasądzeniu na jego rzecz odszkodowania, jeżeli nie żąda przywrócenia do pracy. Skoro zaś przepisy prawa pracy normują skutki sprzecznych z zasadami współżycia społecznego czynności prawnych zakładu pracy, zmierzających do rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę, zawartej na czas nie określony, nie jest dopuszczalne w tej mierze stosowanie - wbrew treści art. 300 k.p. - art. 58 § 2 k.c.

Wynikające z art. 69 k.p. ograniczenie uprawnień pracowników zatrudnionych na podstawie powołania w związku z ich odwołaniem, przez wyłączenie przepisów w części dotyczącej orzekania o bezskuteczności wypowiedzenia umowy o pracę i o przywracaniu do pracy, sprowadzające się w istocie do nieważności odzyskania wykonywanej pracy, obejmują zarówno sytuacje, gdy odwołanie było nieuzasadnione, jak i niezgodne z prawem, w tym i niezgodne z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.). Z treści tego przepisu w powiązaniu z powołanymi przepisami dotyczącymi rozwiązywania umów o pracę na czas nie określony wynika, że problem wadliwości odwołania pracownika ze stanowiska został niekorzystnie dla niego unormowany w przepisach prawa pracy. Takie rozwiązanie może oczywiście wzbudzić zastrzeżenie, niemniej jednak z woli ustawodawcy ochrona powołanych pracowników przed rozwiązaniem z nimi stosunku pracy - poza unormowaniem art. 72 k.p. i w przepisach szczególnych - została ustawowo wyłączona także w zakresie objętym pytaniem prawnym. Z tych też względów należało uznać, że pracownikowi odwołanemu ze stanowiska przez uprawniony organ nie przysługuje roszczenie o ustalenie nieważności odwołania na podstawie art. 58 § 2 k.c. w związku z art. 300 k.p.

Ze względu na treść pytania poza zakresem rozważań pozostawiono problem czynności prawnych powodujących odwołanie pracownika, a dotkniętych wadami oświadczenia woli (art. 82 i nast. k.c.), której to materii kodeks pracy wprost nie reguluje.

 OSNC 1990 r., Nr 9, poz. 111