Uchwała z dnia 1989-07-27 sygn. III PZP 33/89

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 33/89

Uchwała z dnia 27 lipca 1989 r. 

Przewodniczący: sędzia SN S. Perestaj.

Sędziowie SN: E. Mzyk (sprawozdawca), J. Wasilewski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Ireny M. przeciwko Wojewódzkiemu Biuru Geodezji i Terenów Rolnych w S. o wynagrodzenie po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie postanowieniem z dnia 24 maja 1989 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c:

"Czy byłemu pracownikowi przysługuje podwyżka wynagrodzenia za okres zatrudnienia, mimo że w chwili wydania i obowiązywania z datą wsteczną aktu prawnego podwyższającego wynagrodzenie pracownik ten nie był już pracownikiem zakładu pracy?"

podjął następującą uchwałę:

Akt prawny podwyższający z mocą wsteczną stawki osobistego zaszeregowania pracowników ma zastosowanie również do pracownika, który w dacie wydania aktu prawnego nie był już zatrudniony, za okres jego pracy objęty podwyżką.

Uzasadnienie 

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

Powódka Irena M. była zatrudniona w pozwanym Biurze w okresie od dnia 1 września 1975 r. do dnia 15 września 1988 r. na stanowisku inspektora ds. ewidencji gruntów. Umowa o pracę została rozwiązana na mocy porozumienia stron. Wynagrodzenie powódki za okres od dnia 1 lipca do dnia 15 września 1988 r. wynosiło 24.000 zł miesięcznie według 12 grupy zaszeregowania, a poza tym otrzymała premię w wysokości 40% wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatek stażowy, stosownie do przepisów uchwały Rady Ministrów nr 131/88 z dnia 18 lipca 1988 r. Po rozwiązaniu umowy o pracę dokonano na mocy uchwały Rady Ministrów nr 170/88 z dnia 3 października 1988 r. regulacji płac w pozwanym zakładzie pracy. Uchwała nr 170/88 weszła w życie z dniem powzięcia z mocą od dnia 1 lipca 1988 r. Wszyscy pracownicy strony pozwanej otrzymali podwyżki wynagrodzenia.

Powódka twierdząc, że uchwała nr 170/88 Rady Ministrów objęła wszystkich pracowników zatrudnionych w dniu 1 lipca 1988 r., domagała się zasądzenia różnicy pomiędzy wypłaconym a przysługującym jej wynagrodzeniem za okres od dnia 1 lipca 1988 r. do dnia 15 września 1988 r.

Wyrokiem z dnia 10 lutego 1989 r. Sąd Rejonowy w Stargardzie uwzględnił powództwo do kwoty 25.065 zł. Zdaniem Sądu Rejonowego, strona pozwana otrzymała środki płacowe dla wszystkich pracowników według stanu na koniec pierwszego półrocza 1988 r. i podwyżki powinny objąć wszystkich pracowników, co też miało miejsce. Regulacja obejmuje również powódkę za okres od dnia 1 lipca do dnia 15 września 1988 r., aczkolwiek w minimalnej wysokości wynagrodzenia przyznanego wszystkim pozostałym pracownikom. Dalej idące żądanie Sąd Rejonowy oddalił uznając, że przyznanie wyższego zakresu podwyżki leżało w samodzielnym uznaniu zakładu pracy.

Rozpoznając rewizję strony pozwanej od powyższego wyroku Sąd Wojewódzki przedstawił w trybie art. 391 § 1 k.p.c. pytanie prawne, budzące poważne wątpliwości, sformułowane w części wstępnej uchwały.  

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kodeks pracy nie reguluje problematyki działania lub działania wstecz przepisów prawnych (zasada nieretroakcji). Stąd też na podstawie art. 300 k.p. do stosunków pracy ma odpowiednie zastosowanie art. 3 k.c. (por. przykładowo postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1975 r. I PZ 7/75 - OSNCP 1976, z. 1, poz. 117). Według art. 3 k.c. ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Należy przy tym dodać, że ustawą w rozumieniu kodeksu cywilnego jest każdy obowiązujący przepis prawa (art. XVI przep. wprow. k.c.).

Stosownie do § 11 uchwały nr 170/88 Rady Ministrów z dnia 3 października 1988 r. zmieniającej uchwałę w sprawie zasad wynagrodzenia pracowników niektórych jednostek (zakładów), nie publikowana, uchwała ta weszła w życie z dniem powzięcia z mocą od dnia 1 lipca 1988 r. Tym samym, wobec jednoznacznego nadania uchwale mocy wstecznej, zmiana stanu prawnego, w zakresie stawek osobistego zaszeregowania, nastąpiła z dniem 1 lipca 1988 r., a więc w okresie trwania umowy o pracę łączącej strony.

Stwierdzenie to ma istotne znaczenie dla dalszych rozważań. Wydaje się, że stanowisko takie przyjmuje również Sąd Wojewódzki, przy czym, precyzując bliżej podniesione wątpliwości, sprowadza je do kwestii, czy akt prawny wydany i obowiązujący z datą wsteczną obejmuje byłego pracownika, który w chwili wydania aktu prawnego nie był już pracownikiem zakładu pracy.

Na tak postawione pytanie Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi twierdzącej. Przemawiają za tym przede wszystkim wskazane już okoliczności, że zmiana stanu prawnego nastąpiła w czasie trwania stosunku pracy. Z tego punktu widzenia kwestią drugorzędną jest data wydania aktu prawnego, skoro z jego brzmienia wynika w sposób nie budzący wątpliwości nadanie mu mocy wstecznej. Decydującym więc kryterium oceny zmiany stanu prawnego jest data wejścia w życie aktu prawnego.

Konsekwencją zmiany stanu prawnego w czasie trwania stosunku pracy jest to, że przepisy te (o charakterze iuris cogentis) są wiążące dla stron stosunku pracy. Okoliczność, że strony w umowie o pracę określiły w sposób odmienny wzajemne prawa i obowiązki, a w tym wysokość wynagrodzenia, nie ma istotniejszego znaczenia. Klauzula umowna bowiem, pozostająca w sprzeczności z prawem, jest nieważna z mocy art. 18 § 2 k.p. jako mniej korzystna dla pracownika niż przepisy prawa.

Także sama okoliczność, że akt prawny wydany został po rozwiązaniu umowy o pracę, nie może mieć decydującego znaczenia skoro, jak wykazano, zmiana stanu prawnego wiąże strony. Odmienny pogląd prowadziłby do wniosku, że mimo nieważności klauzuli umownej były pracownik nie mógłby dochodzić roszczeń z tym związanych. Tego rodzaju poglądu nie sposób podzielić, zwłaszcza w sferze roszczeń przysługujących pracownikowi z tytułu wynagrodzenia za pracę.

Niezależnie od powyższych rozważań należy mieć na uwadze, że stosownie do art. 13 k.p. pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za pracę, odpowiednie do jej rodzaju, ilości i jakości. Zasady wynagradzania, ustalone przez Radę Ministrów, jak to ma miejsce w sprawie, obowiązują administrację gospodarczą i stanowią podstawę wzajemnych uzgodnień między stronami stosunku pracy zarówno podczas pertraktacji poprzedzających zawarcie umowy, jak i w czasie trwania stosunku pracy. Wysokość umówionego, a następnie przyznanego wynagrodzenia nie może być kwestionowana przez pracownika, z jednym wszakże wyjątkiem, gdy wynagrodzenie to nie odpowiada wysokości minimalnej stawki przewidzianej dla danego rodzaju pracy, stanowiska czy funkcji. Roszczenie takie przysługuje także byłemu pracownikowi.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak w sentencji.

OSNC 1990 r., Nr 7-8, poz. 94