Uchwała z dnia 1988-09-08 sygn. III CZP 76/88

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 76/88

Uchwała z dnia 8 września 1988 r.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Mariana G. przeciwko Krzysztofowi S. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Kielcach postanowieniem z dnia 18 kwietnia 1988 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalne jest podwyższenie wynagrodzenia przyznanego poprzednio przez Sąd prawomocnym postanowieniem w formie świadczeń okresowych za korzystanie ze służebności drogi koniecznej?"

podjął następującą uchwałę:

Wynagrodzenie ustalone w formie świadczeń okresowych za ustanowioną służebność drogi koniecznej (art. 145 § 1 k.c.) może być zmienione w razie zmiany stosunków (art. 907 § 2 k.c.).

 Uzasadnienie 

Sąd Rejonowy w Starachowicach postanowieniem z dnia 25 lipca 1980 r. ustanowił drogę konieczną o powierzchni 451 m² na nieruchomości powoda, za wynagrodzeniem 68 zł rocznie, podwyższonym przez Sąd Wojewódzki do kwoty po 800 zł rocznie. Ustalając w tej wysokości wynagrodzenie Sąd Wojewódzki uznał, że powód z pasa gruntu wyłączonego pod drogę konieczną utracił przynajmniej 1 kwintal zboża rocznie.

Obecnie powód wystąpił z żądaniem podwyższenia wynagrodzenia z powołaniem się na przepis art. 907 § 2 k.c., upatrując zmianę stosunków we wzroście cen gruntów i zboża.

Sąd Rejonowy oddalił powództwo przyjmując, że ustalone wynagrodzenie za ustanowioną drogę konieczną ma charakter odszkodowawczy i aktualne podwyżki cen zboża nie uzasadniają podwyższenia tego wynagrodzenia.

Przy rozpoznawaniu sprawy na skutek rewizji powoda Sądowi Wojewódzkiemu w Kielcach nasunęło się budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne przytoczone w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 145 k.c. ustanowienie drogi koniecznej następuje za wynagrodzeniem. Pojęcie wynagrodzenia w rozumieniu tego przepisu jest szersze niż odszkodowanie przewidziane w poprzednio obowiązującym prawie (art. 33 prawa rzeczowego). Według tego ostatniego przepisu przesłanką przyznania odszkodowania było powstanie szkody na skutek ustanowienia drogi koniecznej. Natomiast według art. 145 k.c. wynagrodzenie należy się za ustanowienie drogi koniecznej, chociażby nie wynikła stąd żadna szkoda majątkowa. Jeśli jednak szkoda taka powstała, to musi być brana pod uwagę przy określaniu wysokości i rodzaju wynagrodzenia.

Jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 17 stycznia 1969 r. III CRN 379/68 (OSNCP 1969, z. 12, poz. 223), przewidziane w art. 145 k.c. wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej może mieć charakter świadczenia okresowego. Potwierdzając to stanowisko w uchwale z dnia 1 grudnia 1970 r. III CZP 68/70 (OSNCP 1971, z. 5, poz. 81). Sąd Najwyższy przyjął, że wspomniane wynagrodzenie, choć ze swej istoty ma charakter pieniężny, jednakże z uwagi na to, że mieści w sobie element naprawienia szkody, w szczególnie uzasadnionych wypadkach może być zastąpione obciążeniem nieruchomości wnioskodawcy służebnością gruntową, polegającą na korzystaniu przez właściciela nieruchomość obciążonej z przygranicznego pasa gruntu.

Wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej ustalone w formie świadczeń okresowych ma w istocie charakter renty, której celem jest wynagrodzenie uszczerbku, jaki na skutek ustanowienia drogi koniecznej ponosi właściciel gruntów służebnych, przy czym nie musi to być uszczerbek majątkowy. To, że Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu z dnia 17 stycznia 1969 r. posłużył się konstrukcją świadczeń okresowych, nie wyłącza dopuszczalności stosowania do ustalonego w tej formie wynagrodzenia przepisów o rencie. Tak ustalone wynagrodzenie bowiem nie jest rozłożeniem świadczenia na raty. Gdyby Sąd Najwyższy tak uważał, to niewątpliwie zamieściłby w tezie zwrot wskazujący na czas trwania płatności tych świadczeń okresowych, np. "do wyczerpania wysokości jednorazowego wynagrodzenia".

Zgodnie z art. 903 k.c. renta jest świadczeniem jednej na rzecz drugiej strony okresowo płatnych sum pieniężnych lub rzeczy rodzajowo oznaczonych. Może ona mieć charakter odpłatny, bądź nieodpłatny, a jej źródłem mogą być także zdarzenia pozaumowne (art. 907 § 1 k.c.), do jakich należą też zdarzenia prawnorzeczowe. Kryteriom tym odpowiada wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej ustalone w formie świadczeń okresowych, a ponieważ ma ono swe źródło w ustawie, stosuje się do niego art. 907 § 2 k.c.

Z uzasadnienia wspomnianego orzeczenia można wnioskować, że dopuszczalność ustalania wynagrodzenia za ustanowienie drogi koniecznej w formie świadczeń okresowych wynika z przewidywania możliwości przyszłej zmiany wysokości tak ustalonego wynagrodzenia. Za trafnością takiego rozwiązania przemawiają też momenty społeczno-gospodarcze, które szczególnie ostro występują w sytuacji wyjęcia spod uprawy pasa gruntu przeznaczonego na drogę konieczną. Wówczas bowiem straty ponoszone przez właściciela nieruchomości obciążonej nie są wielkością stałą i gdyby nie przysługiwało mu roszczenie z art. 907 § 2 k.c., właściciel nieruchomości władnącej ponosiłby nieuzasadnione korzyści kosztem właściciela nieruchomości obciążonej.

Stosowaniu do tak ustalonego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 907 § 2 k.c., nie stoi na przeszkodzie art. 523 k.p.c., według którego prawomocne postanowienia orzekające co do istoty sprawy nie mogą być zmienione lub uchylone, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Wprawdzie w przepisach działu III - rozdz. 5 k.p.c. regulujących ustanowienie drogi koniecznej takiego przepisu szczególnego brak, jednakże w świetle powyższych rozważań, z których wynika, że do ustalonego wynagrodzenia w formie świadczeń okresowych stosuje się przepisy o rencie, należy przyjąć, że takim przepisem szczególnym jest w tym zakresie art. 907 § 2 k.c.

Z tych względów Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela poglądu Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 15 września 1986 r. III CZP 46/86 (nie publ.) i udzielił odpowiedzi, jak w sentencji uchwały.

OSNC 1989 r., Nr 11, poz. 182