Uchwała z dnia 1988-04-13 sygn. III CZP 24/88

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 24/88

Uchwała z dnia 13 kwietnia 1988 r.

Przewodniczący: sędzia SN T. Miłkowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: A. Gola, M. Sychowicz.

 Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Anny i Jana małż. M. przeciwko Józefie i Hieronimowi małż. Z. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Tarnowie postanowieniem z dnia 29 grudnia 1987 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy jakościowe przekształcenie powództwa niweczy przerwę w biegu przedawnienia poprzednio dochodzonego roszczenia, i to także w wypadku, gdy sąd orzekł jedynie o przekształconym roszczeniu nie rozstrzygając o pierwotnie zgłoszonym żądaniu?"

podjął następującą uchwałę:

Jakościowe przekształcenie powództwa niweczy przerwę biegu przedawnienia poprzednio dochodzonego roszczenia, jeżeli powód cofnął dotychczasowe żądanie przy zachowaniu wymagań przewidzianych przy cofnięciu pozwu (art. 203 k.p.c.), a sąd umorzył postępowanie w tym zakresie.  

Uzasadnienie 

Sąd Rejonowy w Dębicy zasądził od pozwanej Józefy Z. na rzecz powodów kwoty 839.602 zł, ustalając, że w 1973 r. powodowie wydatkowali tę kwotę na zapłatę ceny nieruchomości nabytej na rzecz wymienionej pozwanej oraz na pokrycie opłat notarialnych przy zawarciu tej umowy. Sąd uznał, że roszczenie powodów nie jest przedawnione. Wystąpili oni po raz pierwszy o zapłatę tej kwoty pozwem z dnia 15 maja 1981 r. w sprawie sygn. akt (...) do Sądu Rejonowego w Dębicy i w toku tego procesu zmienili żądanie pozwu domagając się przeniesienia na ich rzecz własności nieruchomości objętej wspomnianą umową notarialną. Zmienione powództwo zostało oddalone prawomocnym wyrokiem z dnia 13 grudnia 1982 r. wobec ustalenia, że umowa zlecenia kupna nieruchomości na rzecz powódki była nieważna, gdyż miała na celu obejście przepisów prawa dewizowego.

Sąd Rejonowy uznał, że wniesione w dniu 15 maja 1981 r. przez powodów powództwo o zapłatę przerwało bieg dziesięcioletniego przedawnienia, które rozpoczęło biec na nowo od prawomocnego zakończenia sprawy (...). Sprawa o zapłatę nie została w tym procesie prawomocnie rozstrzygnięta, gdyż wyrok dotyczył powództwa zmienionego.

Rozpoznając rewizję pozwanej Józefy Z. Sąd Wojewódzki w Tarnowie przedstawił Sądowi Najwyższemu przytoczone na wstępie zagadnienie prawne jako nasuwające poważne wątpliwości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Czynność procesowa powodów polegająca na zgłoszeniu żądania przeniesienia własności nieruchomości zamiast dotychczasowego żądania zapłaty określonej kwoty pieniężnej stanowi niewątpliwie zmianę powództwa według art. 193 k.p.c. Jakościowo zmienione żądanie pozostawało w pewnym związku z żądaniem pierwotnym i w toczącym się procesie pozostały w zasadzie nadal aktualne dokonane uprzednio czynności procesowe i zebrany w sprawie materiał dowodowy. Z uwagi jednak na fakt, że każde z dwu zgłoszonych w toczącym się procesie roszczeń było roszczeniem innego rodzaju, przerwa biegu przedawnienia, przewidziana w art. 123 k.c., nastąpiła w innym czasie dla każdego z nich: dla roszczenia pieniężnego z chwilą wniesienia powództwa, a dla roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości - z chwilą dokonanej zmiany powództwa w tym kierunku.

Po dokonanej przez powodów zmianie powództwa nie podtrzymywali oni dalej pierwotnego żądania o zapłatę. Tego rodzaju zmiana zawiera w sobie rezygnację z roszczenia pierwotnie dochodzonego, co jest równoznaczne z cofnięciem pozwu w tym zakresie w rozumieniu art. 203 k.p.c. Pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa (art. 203 § 2 k.p.c.). Aby jednak cofnięcie to było skuteczne, powinny być zachowane wymagania przewidziane w omawianym artykule, a przede wszystkim zgoda pozwanego w warunkach określonych w art. 203 § 1 k.p.c. i kontrola dokonanego cofnięcia przez sąd (art. 203 § 4 k.p.c.), które może doprowadzić do uznania dokonanego cofnięcia za niedopuszczalne i rozpoznania cofnięcia żądania. Natomiast pozytywne ustosunkowanie się cofnięcia żądania znajduje wyraz w umorzeniu postępowania na podstawie art. 355 k.p.c. Umorzenie postępowania oznacza, że sąd zaakceptował dokonane przez stronę powodową cofnięcie pozwu, które dopiero wtedy staje się skuteczne, a przez to przerwa biegu przedawnienia co do zgłoszonego roszczenia zostaje zniweczona.

Nie ma uzasadnionych podstaw do odmiennego traktowania cofnięcia dochodzonego żądania przez zmianę jakościową powództwa od zwykłego cofnięcia pozwu. Taki pogląd wynika zarówno z orzecznictwa Sądu Najwyższego (np. orz. z dnia 28 marca 1958 r. 3 CR 464/57, OSPiKA 1960, poz. 290; orz. z dnia 15 października 1953 r. I C 3178/52, OSN 1954, z. III, poz. 69), jak i z wypowiedzi przedstawionych w doktrynie. Nie mogłoby być uważane za słuszne zapatrywanie, że rozpoznanie przez sąd zmienionego żądania jest równoznaczne z zaakceptowaniem cofnięcia żądania dotychczasowego i umorzeniem postępowania w tym zakresie. Cofnięcie żądania powoduje poważne skutki w postaci zniweczenia przerwy biegu przedawnienia, co wskazuje na potrzebę ścisłego stosowania do takiego cofnięcia przepisów o cofnięciu pozwu. Zaakceptowanie przez sąd cofnięcia dotychczasowego żądania powinno być wyrażone w orzeczeniu o umorzeniu postępowania i nie może go zastąpić domniemanie, że sąd, rozpoznając nowe żądanie, zaakceptował w ten sposób rezygnację powoda z roszczenia dotychczasowego. Na potrzebę zachowania takiego rygoryzmu wskazuje chociażby niniejsza sprawa, gdzie sąd oddalił zmienione powództwo, choć okoliczności sprawy wskazywały raczej na potrzebę niezaakceptowania takiej zmiany i rozpoznania roszczenia pierwotnego. Obowiązek orzeczenia co do pierwotnie zgłoszonego żądania pozwala sądowi na skierowanie swej uwagi na potrzebę oceny słuszności zmiany powództwa i ewentualnego nieprzyjęcia takiej zmiany w ramach kontroli z art. 203 § 4 k.p.c.

Reasumując powyższe rozważania należy dojść do wniosku, że przy zmianie jakościowej powództwa zniweczenie przerwy biegu przedawnienia co do pierwotnie zgłoszonego żądania nastąpi dopiero wtedy, gdy zachowane zostaną wymagania przewidziane w art. 203 k.p.c., a sąd wyrazi akceptację dla takiej zmiany przez umorzenie postępowania w zakresie roszczenia wcześniej zgłoszonego. W przeciwnym razie przerwa co do wcześniej zgłoszonego roszczenia nie ulegnie zniweczeniu, a bieg przedawnienia w tym zakresie rozpocznie się na nowo po zakończeniu postępowania w sprawie.

Mając to na uwadze Sąd Najwyższy, na podstawie art. 391 § 1 k.p.c., podjął uchwałę o treści przytoczonej w sentencji.

OSNC 1989 r. Nr 9, poz. 138