Uchwała z dnia 1987-11-20 sygn. III CZP 69/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 69/87

Uchwała z dnia 20 listopada 1987 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski. Sędziowie SN: B. Bladowski (sprawozdawca), K. Strzępek.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jerzego Jana J. przeciwko Jerzemu Zygmuntowi P. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 24 września 1987 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy fakt uznania przez Sąd za niesłuszny zarzutu potrącenia stanowi ujemną przesłankę procesową skutkującą odrzucenie następnie wniesionego pozwu, jeżeli strona dochodzi w nim tych samych roszczeń, które objęte były zgłoszonym we wcześniejszej sprawie zarzutem zatrzymania?"

podjął następującą uchwałę:

Nieuwzględnienie przez Sąd zarzutu potrącenia nie stoi na przeszkodzie w późniejszym dochodzeniu pozwem objętego tym zarzutem roszczenia.

Rozpoznając ponownie sprawę na skutek sprzeciwu pozwanego od wyroku zaocznego uwzględniającego w całości powództwo o zapłatę kwoty 214.662 zł, Sąd Rejonowy w Białymstoku wydał wyrok, którym uchylił wyrok zaoczny, i na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. odrzucił pozew - jako obejmujący rodzajowo te same roszczenia pieniężne, które uznane zostały za nieuzasadnione w związku ze zgłoszonym przez powoda zarzutem potrącenia - w sprawie przeciwko niemu z powództwa pozwanego o zapłatę, zakończonej wcześniej uprawomocnionym wyrokiem uwzględniającym powództwo.

Przy rozpoznawaniu rewizji od wyroku Sądu Rejonowego, Sąd Wojewódzki, odraczając rozpoznanie sprawy, postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wymienione w sentencji niniejszej uchwały zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Granice przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej, przysługującej wyrokowi, wyznacza przedmiot rozstrzygnięcia w związku z jego podstawą (art. 366 k.p.c.). W celu ustalenia przedmiotowych granic powagi rzeczy osądzonej należy wziąć pod uwagę, czego powód żądał w pozwie, ewentualnie także, czego pozwany żądał w powództwie wzajemnym, i o czym sąd orzekł w wyroku. W odróżnieniu od powództwa wzajemnego, które jest nie tylko środkiem obrony pozwanego, ale także powództwem samodzielnym, i którego byt jest niezależny od losu powództwa głównego (art. 204 k.p.c.), zarzut potrącenia zgłoszony w procesie cywilnym ma wprawdzie charakter merytoryczny (co do istoty sprawy), nie różni się jednak od pozostałych zarzutów procesowych - zarówno merytorycznych, jak i formalnych - ze względu na ich funkcję typowo obronną. Tak więc zarzut potrącenia, którego uwzględnienie stanowić może przesłankę oddalenia powództwa, traktować należy jako element stanu faktycznego sprawy, a więc także jako element uzasadnienia wyroku.

Przypomnienia w związku z tym wymaga wyrażony wcześniej przez Sąd Najwyższy pogląd, że powagę rzeczy osądzonej ma tylko rozstrzygnięcie o żądaniu pozwu, nie rozciąga się zaś ona na przesłanki rozstrzygnięcia (orzeczenie z dnia 6 lipca 1971 r. II CR 287/71, OSNCP 1972, z. 2, poz. 34), jak również utrwalony w judykaturze Sądu Najwyższego pogląd, że motywy rozstrzygnięcia, zawarte w uzasadnieniu wyroku (ustalenia faktyczne), nie wiążą sądu przy rozstrzyganiu innej sprawy, co wyłącza możliwość zgłoszenia - z powołaniem się na uzasadnienie wyroku - zarzutu sprawy prawomocnie osądzonej (orz. z dnia 6 września 1983 r. IV CR 260/83, OSNCP 1984, z. 4, poz. 59).

W uzasadnieniu pytania prawnego Sąd Wojewódzki trafnie zwrócił uwagę, że sentencja wyroku Sądu Rejonowego, wydanego w innej sprawie pomiędzy tymi samymi stronami, nie zawiera - bo w istocie nie mogła zawierać - negatywnego rozstrzygnięcia w zakresie potrącenia. Jak bowiem stwierdził Sąd Najwyższy w powołanym ostatnio orzeczeniu, przedmiotem rozstrzygnięcia jest roszczenie zgłoszone przez powoda, a nie roszczenie pozwanego wymienionego w zgłoszonym przez niego zarzucie potrącenia. Wierzyciel zatem może w nowo wytoczonym powództwie zarówno dochodzić części swej wierzytelności - w zakresie przekraczającym wysokość dochodzoną przez powoda w prawomocnie zakończonej sprawie i w związku z tym nie ulegającą w tej części potrąceniu i umorzeniu (wierzytelność nie zużyta), jak i dochodzić wierzytelności w części nie uwzględnionej w poprzednim procesie, co do której sąd przyjął za uzasadnione potrącenie w mniejszej wysokości od wnioskowanej przez pozwanego. Tak samo więc wierzyciel może dochodzić w całości wierzytelności, w związku z którą jego zarzut potrącenia nie został w ogóle uwzględniony w innej sprawie.

Z powyższych przyczyn i na podstawie art. 391 k.p.c. należało rozstrzygnąć zagadnienie jak w sentencji.

Osobnej uwagi wymaga błędny pogląd Sądu Wojewódzkiego, wyrażony w uzasadnieniu postanowienia, że orzeczenie Sądu Rejonowego powinno mieć formę postanowienia, a nie wyroku, że zatem przysługiwało powodowi od niego zażalenie, a nie rewizja. W odróżnieniu od dyspozycji art. 388 § 3 k.p.c. w związku z § 127 pkt 1 reg., które to przepisy dotyczą orzeczenia sądu rewizyjnego, sąd I instancji po ponownym rozpoznaniu sprawy na skutek sprzeciwu pozwanego od wyroku zaocznego wydaje wyrok także wtedy, gdy uchyla wyrok zaoczny i odrzuca pozew lub umarza postępowanie (art. 347), w drodze postanowienia natomiast sąd ten odrzuca sprzeciw (art. 344 § 3 k.p.c.).

OSNC 1989 r., Nr 4, poz. 64