Związanie sądu uzasadnieniem orzeczenia innego sądu; powaga rzeczy osądzonej motywów wyroku

Unormowana w art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca prawomocnego wyroku dotyczy co do zasady związania treścią jego sentencji, a nie uzasadnienia, zawierającego przedstawienie dowodów i ocenę ich wiarygodności. Przedmiotem prawomocności materialnej jest ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które do niego doprowadziły i sąd nie jest związany zarówno ustaleniami faktycznymi poczynionymi w innej sprawie, jak i poglądami prawnymi wyrażonymi w uzasadnieniu zapadłego w niej wyroku (zob. wyroki SN: z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 73/00; z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 702/04; z dnia 15 listopada 2007 r., II CSK 347/07; z dnia 15 stycznia 2015 r., IV CSK 181/14).

Nie jest pożądana sytuacja, gdy analogiczne stany faktyczne zostaną odmiennie ocenione przez różne sądy, ale ograniczenie swobody jurysdykcyjnej sądu oraz odstąpienie od zasady bezpośredniości i stosownej oceny dowodów nie znajduje podstawy w art. 365 § 1 k.p.c., który dopuszcza rozbieżność ocen między sądami w kwestii rozstrzygania „kwestii wstępnych” poza związaniem treścią sentencji

Wyrok SN z dnia 8 sierpnia 2023 r., I PSKP 41/22

Standard: 74490 (pełna treść orzeczenia)

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym przedstawione zagadnienie prawne przychyla się do tego nurtu orzecznictwa Sądu Najwyższego, który ujmuje węziej granice przedmiotowe mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia wynikającej z art. 365 § 1 k.p.c., które należy ustalić przy wykorzystaniu dorobku orzecznictwa i nauki na tle art. 366 k.p.c., zgodnie z którym powagą rzeczy osądzonej objęte jest to, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. Zasięg prawomocnych orzeczeń korzystających z ochrony musi być ten sam niezależnie od tego, z którym aspektem prawomocności mamy do czynienia. Chodzi bowiem o jedną i tę samą instytucję prawomocność materialną oddziaływującą dwukierunkowo. Obie te instytucje procesowe są wobec siebie komplementarne i służą temu samemu celowi zabezpieczeniu stabilności prawomocnego orzeczenia sądowego, zarówno w razie ponownego wytoczenia powództwa w tej samej sprawie, jak i w przypadku wytoczenia powództwa w innej sprawie, której rozstrzygnięcie zależy od oceny kwestii przesądzonej uprzednio prawomocnym orzeczeniem.

Zakres, w jakim wyrok uzyskuje res iudicatae zależy od przedmiotu rozstrzygnięcia i jego podstawy. Uwzględniając art. 321 § 1 k.p.c. należy przyjąć, że przedmiot rozstrzygnięcia, o którym stanowi art. 366 k.p.c., powinien być określony żądaniem pozwu i okolicznościami faktycznymi przytoczonymi w celu jego uzasadnienia (art. 187 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c., art. 510 k.p.c.), ewentualnie z modyfikacjami w razie zmiany żądania w trakcie postępowania aktualnymi na chwilę orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.).

Dla ustalenia granic przedmiotowych rozstrzygnięcia istone jest także to o czym w rzeczywistości orzekł sąd w prawomocnym orzeczeniu.

Mocą wiążącą są objęte te ustalenia, które w związku z podstawą sporu stanowiły przedmiot rozstrzygnięcia z uwzględnieniem żądania pozwu lub wniosku oraz faktów powołanych w celu jego uzasadnienia. Treść uzasadnienia prawomocnego orzeczenia może służyć sprecyzowaniu rozstrzygnięcia zawartego w sentencji, a nie temu by moc wiążącą orzeczenia rozciągać na kwestie pozostające poza sentencją.

Zakresem prawomocności materialnej jest bowiem objęty tylko ostateczny wynik rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które do tego doprowadziły.

Mocą wiążącą nie są więc objęte kwestie wstępne, które sąd rozstrzygnął dążąc do wydania rozstrzygnięcia o żądaniu i które zazwyczaj wyjaśnił w uzasadnieniu orzeczenia. Dotyczy to zarówno ustaleń faktycznych istotnych dla ich oceny prawnej, jak również wyrażonych poglądów interpretacyjnych.

Uchwała SN z dnia 20 stycznia 2022 r., III CZP 23/22

Standard: 74491 (pełna treść orzeczenia)