Wyrok z dnia 1987-08-21 sygn. II CR 222/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 222/87

Wyrok z dnia 21 sierpnia 1987 r.

1. Artykuł 80 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. Nr 3, poz. 6) nie może stanowić samodzielnej, odrębnej od przepisów k.c., podstawy odpowiedzialności za szkody wyrządzone w środowisku.
2. Prowadzący na własny rachunek fermę kurzą nie ponosi odpowiedzialności za wywołaną przez nią szkodę na zasadzie ryzyka (art. 435 § 1 k.c.).

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz. Sędziowie SN: B. Bladowski (sprawozdawca), J. Suchecki.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych w Z.G. przeciwko Włodzimierzowi B. o zapłatę na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Zielonej Górze z dnia 31 marca 1987 r.

uchylił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz orzekającej o kosztach procesu (pkt 1 i 3) i przekazał sprawę w tym zakresie Sądowi Wojewódzkiemu w Zielonej Górze do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Powód - Okręgowy Zarząd Lasów Państwowych w Z.G. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Włodzimierza B. kwoty 664.016 zł z odsetkami i kosztami procesu tytułem odszkodowania za straty w drzewostanie na skutek emitowania gazów przez fermę kurzą pozwanego.

Wnosząc o oddalenie powództwa pozwany zaprzeczył, aby szkoda powstała w związku z prowadzeniem przez niego fermy, która zlokalizowana została zgodnie z decyzją władzy budowlanej.

Sąd Wojewódzki uwzględnił powództwo w części dotyczącej żądania w kwocie 389.710 zł z odsetkami, oddalając je w pozostałym zakresie, oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda 18.328 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu.

Jak wynika z ustaleń faktycznych, zawartych w uzasadnieniu wyroku, pozwany od 1981 r. jest właścicielem fermy kurzej we wsi. Kurnik, przewidziany na około 10.000 sztuk kur, usytuowany został w półenklawie leśnej Leśnictwa D., Nadleśnictwa Z.G. - na podstawie pozwolenia budowlanego Urzędu Gminnego w Z.G. z dnia 13 września 1978 r. Po stwierdzeniu, że w pobliżu fermy - na skutek tzw. przeazotowania - wystąpiło obumieranie młodego drzewostanu i przebarwienie igieł w drzewostanie starszym, powód obliczył swoją szkodę początkowo na kwotę 287.040 zł, wzywając pismem z dnia 14 czerwca 1983 r. do jej zapłacenia pozwanego, który pismem do powoda z dnia 9 lipca 1983 r. odmówił odszkodowania.

Po rozważeniu opinii biegłych z dziedziny leśnictwa i geologii Sąd Wojewódzki ustalił, że wyłączną przyczyną obumierania lasu w pobliżu fermy było wydzielanie związków azotowych przez pomiot kurzy, że strata powoda, wyrażająca się różnicą wartości drzewostanu w chwili koniecznego jego wyrębu i wartością spodziewaną w chwili osiągnięcia przez ten drzewostan dojrzałości technicznej - obliczona na podstawie załącznika nr 1 do zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 23 sierpnia 1985 r. w sprawie zasad ustalania wartości drzewostanów (Dz. Urz. MLiPD Nr 2, poz. 7) - wynosi 389.710 zł, pozwany zaś zobowiązany jest do wyrównania tej straty powodowi stosownie do art. 435 § 1 k.c. w związku z art. 80 ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. Nr 3, poz. 6).

W rewizji, opartej na zarzutach z art. 368 pkt 1, 3 i 4 k.p.c., pozwany wniósł o zmianę wyroku i oddalenie w całości powództwa oraz obciążenie powoda kosztami procesu za obie instancje.

W odpowiedzi na rewizję powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie mu od pozwanego dalszych kosztów procesu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty rewizyjne są częściowo uzasadnione, a ponieważ zachodzi konieczność wyjaśnienia w sprawie dalszych jeszcze, istotnych dla jej rozstrzygnięcia, okoliczności faktycznych, zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz orzekającej o kosztach procesu podlega uchyleniu, a sprawa przekazani Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania w tym zakresie oraz co do kosztów za II instancję (art. 388 § 1 i art. 108 § 2 k.p.c.).

Nie istnieje, zarzucana w rewizji, sprzeczność z materiałem procesowym w sprawie zebranym istotnego ustalenia Sądu meriti, że wyłączną przyczyną strat powstałych w drzewostanie Leśnictwa D. było emitowanie przez fermę kurzą powoda szkodliwych związków azotowych. Wynika to z uznanych trafnie przez ten Sąd za wyczerpujące i przekonywające zarazem opinii biegłych z dziedziny leśnictwa i geologii, z których pierwszy poza zasadniczym stwierdzeniem szkodliwości dla drzewostanu tzw. przeazotowania, powstającego w wyniku rozkładu odchodów kurzych, powodującego wydzielanie się i przenikanie do atmosfery związków amoniakalnych, co objawia się w początkowej fazie przebarwieniem aparatu asymilacyjnego, a w końcowej fazie ich obumieraniem, wskazał ponadto na okoliczność, że usychanie drzew wystąpiło tylko w pobliżu fermy, po upływie dwóch lat od jej uruchomienia, przy czym drzewa liściaste, jako odporne na działanie związków azotowych, nie usychały w miejscach, w których obumierały drzewa sosnowe; drugi zaś z wymienionych biegłych stwierdził, że na usychanie lasu nie mogła mieć wpływu eksploatacja piasku z pobliskiego wyrobiska ani okresowe na tym terenie wahania wody gruntowej.

W związku z omawianą tutaj podstawą rewizyjną nie można podzielić poglądu skarżącego co do potrzeby powołania dalszych jeszcze biegłych, bowiem w odniesieniu do metod, jakimi posługiwali się biegli przy opracowywaniu opinii na temat przyczyn powstania szkody, nie zgłosił on właściwie żadnych istotnych zastrzeżeń. Natomiast zasadnie skarżący zwraca uwagę, że przy ustalaniu wielkości szkody nie rozważono okoliczności, wynikającej z ustnej, uzupełniającej opinii biegłego z dziedziny leśnictwa, złożonej przez niego na rozprawie w dniu 12 marca 1986 r., że naturalne wydzielanie się posuszu powoduje rocznie około 5% strat w drzewostanie, w związku z czym biegły ten powinien jednocześnie wyjaśnić, czy - jak należało w myśl art. 361 § 1 k.c. - wyliczone przez niego odszkodowanie w sprawie niniejszej ograniczone zostało tylko do normalnych następstw działania lub zaniechania pozwanego, a więc nie obejmujących wymienionej "naturalnej" szkody w drzewostanie. Nie ma zaś racji skarżący zarzucając, iż nie została wyjaśniona kwestia różnicy kosztów pozysku drewna; kwota 44.170 zł stanowi jedną z pozycji "kosztów wyrębu" - w sumie 219.446 zł, natomiast wymieniona przez niego ponadto w tym kontekście kwota 227.640 zł jest sumą uzyskaną ze "sprzedaży drewna".

Zasadny jest zarzut skarżącego naruszenia prawa materialnego przez przyjęcie art. 435 § 1 k.c., zamiast - jak należało - art. 415 k.c., za podstawę prawną jego odpowiedzialności odszkodowawczej. Ustalone jest zapatrywanie judykatury, że według hipotezy pierwszego z wymienionych przepisów chodzi o to, by użyta jako źródło energii siła przyrody stanowiła siłę napędową przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości, by zatem jego istnienie i praca w danych warunkach czasu i miejsca uzależniona była od wykorzystywania siły przyrody, bez użycia których nie osiągnąłby celu, do jakiego został utworzony; przy czym z zakresu podmiotowego (legitymacji biernej) omawianego tu przepisu wyłącza się przykładowo gospodarstwa rolne - choćby stopień ich mechanizacji był daleko posunięty (orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 1 grudnia 1982 r. I CR 460/62, OSPiKA 1984, poz. 88; z dnia 12 lipca 1977 r. IV 210/77, OSNCP 1978, z. 4, poz. 73; z dnia 16 marca 1983 r., I CR 33/83, OSNCP 1983, z. 12, poz. 196). Tym bardziej więc nie można uznać za "przedsiębiorstwo wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody" fermy kurzej pozwanego, jako zespołu majątkowego, zorganizowanego przez niego w ramach jego gospodarstwa rolnego, dla celów produkcji hodowlanej. Jak wynika z wyjaśnień pozwanego, na jego fermie kury karmione są mechanicznie, jednakże zatrudnione są tam przeciętnie trzy osoby - zatem czynnik ludzki wyraźnie przeważa nad czynnikiem mechanicznym, a samo funkcjonowanie fermy nie jest uzależnione od urządzeń mechanicznych poruszanych energią elektryczną.

Ponieważ odmiennie niż przy odpowiedzialności z art. 435 k.c., która opiera się na zasadzie ryzyka, co czyni dowód braku winy bezprzedmiotowy, dochodzenie odszkodowania na podstawie art. 415 k.c. (w związku z art. 80 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska) wymaga wykazania sprawcy szkody winy, jako ujemnej oceny jego zachowania się - z zastosowaniem obiektywnego miernika staranności, określonej jednak w tym wypadku z uwzględnieniem obowiązku szczególnej ochrony mienia społecznego (art. 355 k.c.), przeto przy ponownym rozpoznaniu sprawy niezbędne będzie dokonanie również w tym zakresie wyczerpujących ustaleń faktycznych. W przedstawionej sytuacji aktualna będzie ponadto potrzeba wyjaśnienia okoliczności faktycznych związanych ze zgłoszonym przez pozwanego już w postępowaniu przed sądem I instancji zarzutem, do którego nawiązuje on w rewizji, iż poszkodowany przez zaniechanie wcześniejszego zawiadomienia go o stwierdzeniu szkody przyczynił się pośrednio do jej zwiększenia (art. 362 k.c.).

Natomiast Sąd Wojewódzki trafnie nie podzielił wyrażonego przez powoda poglądu, że jego roszczenie wynika z art. 80 ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, który stanowi samodzielną podstawę odpowiedzialności za szkodę na zasadzie ryzyka. Przepis ten w istocie nie zawiera własnego, odmiennego od unormowań k.c., unormowania odpowiedzialności cywilnoprawnej za szkody wynikające z działań lub zaniechań wpływających szkodliwie na środowisko, i to oderwanej od winy, a odsyłając jednoznacznie w całości do unormowań tej odpowiedzialności w prawie cywilnym (przewidzianej przede wszystkim w art. 435 i 415 k.c.) włącza zasady cywilnoprawnej odpowiedzialności za skutki naruszenia stanu środowiska (odpowiedzialności sprawcy szkody wobec innych podmiotów) w system prawnej ochrony środowiska. Nie jest on przepisem szczególnym w stosunku do przepisów k.c., ani też nie wyłącza stosowania któregokolwiek z nich. Dlatego stosowane być mogą także inne przepisy, nie dotyczące samej odpowiedzialności, a więc np. art. 363 k.c.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

OSNC 1989 r., Nr 1, poz. 17