Uchwała z dnia 1987-05-29 sygn. III CZP 24/87

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 24/87

Uchwała z dnia 29 maja 1987 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki. Sędziowie SN: J. Niejadlik, A. Wielgus (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stanisława Z. przeciwko Zakładom Urządzeń Chemicznych i Armatury Przemysłowej (...) w K. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Kielcach postanowieniem z dnia 27 lutego 1987 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Według jakich przepisów kształtuje się odpowiedzialność prowadzącego hotel pracowniczy za mienie wniesione do tego hotelu przez zakwaterowanego w nim pracownika w sytuacji, gdy następnie mienie to w nie wyjaśnionych okolicznościach zostało utracone?"

podjął następującą uchwałę:

Odpowiedzialność prowadzącego hotel pracowniczy za szkody w mieniu wniesionym do tego hotelu przez zakwaterowanego w nim pracownika opiera się na zasadach określonych w art. 846 i nast. k.c.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Kielcach wyrokiem z dnia 14 października 1986 r. zasądził od pozwanych Zakładów Urządzeń Chemicznych i Armatury Przemysłowej (...) w K. na rzecz powoda Stanisława Z. kwotę 50.000 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu.

Sąd ten ustalił, że powód został zakwaterowany w hotelu pracowniczym pozwanych Zakładów w dwuosobowym pokoju. W dniu 29 stycznia 1985 r. powód stwierdził po powrocie z pracy, że z szafy znajdującej się w zajmowanym przez niego pokoju skradziono mu kożuch, sweter oraz komplet tenisowy. Prowadzone w sprawie kradzieży dochodzenie nie doprowadziło do wykrycia sprawcy tej kradzieży. Sąd Rejonowy uwzględniając roszczenie powoda przyjął, że pozwane Zakłady odpowiadają za utracone mienie wniesione do hotelu na zasadzie ryzyka (art. 846 k.c.), ponieważ zasady działania hotelu pracowniczego, w którym powód był zakwaterowany, niczym nie różniły się od tych, jakie obowiązują w innych placówkach hotelowych (prowadzenie recepcji, sprzątanie, przyjmowanie gości, przechowywanie rzeczy własnych itp.). Pozwane Zakłady w rewizji od powyższego wyroku kwestionują zasadność swojej odpowiedzialności, a Sąd Wojewódzki rozpoznając powyższą rewizję przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, przytoczone na wstępie niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wynikło z rozbieżności poglądów w nauce prawa co do charakteru zakwaterowania pracownika w hotelu pracowniczym i wynikających z niego zasad odpowiedzialności za utratę lub uszkodzenie rzeczy wniesionych do zajmowanego pokoju w takim hotelu. Na tym tle wykształciły się dwa zasadnicze poglądy w kwestii odpowiedzialności prowadzącego hotel pracowniczy za szkodę w mieniu wniesionym przez zakwaterowanego w nim pracownika.

Według pierwszego zakład prowadzący hotel pracowniczy odpowiada według zasad odnoszących się do utrzymujących hotele i podobne zakłady, tj. na podstawie art. 846 i nast. k.c., pogląd przeciwny zaś wyłącza stosowanie powyższych zasad w takich przypadkach przede wszystkim dlatego, że pobyt w hotelu pracowniczym trwa zwykle długo i zakwaterowanie w nim spełnia funkcję mieszkania zastępczego. W takim zaś zakresie odpowiedzialność prowadzącego hotel pracowniczy wynikałaby z podstaw określonych w art. 471 k.c. Wątpliwościom tym dał wyraz Sąd Wojewódzki w uzasadnieniu przedstawionego w trybie art. 391 § 1 k.p.c. do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego.

Przechodząc do rozważań nad powyższym zagadnieniem przedstawić należy następujące argumenty. Wzmożona odpowiedzialność utrzymującego hotel lub podobny mu zakład za rzeczy wniesione przez osobę korzystającą z czasowego pobytu w pomieszczeniu na ten cel przeznaczonym wynika z zasady ryzyka, jest odpowiedzialnością obiektywną, niezależną od winy własnej prowadzącego hotel lub podobny zakład bądź zatrudnionych osób. Odpowiedzialność tę ustawodawca uzależnia przede wszystkim od tego, ażeby podmiotem odpowiedzialnym był utrzymujący zarobkowo hotel lub podobny zakład. Takim podmiotem jest każdy zakład hotelarski utrzymywany zarobkowo, którego celem działalności jest czasowe zakwaterowanie osób. Hotel zatem jest zakładem przeznaczonym do zawodowego i odpłatnego udzielania gościny, głównie przez umożliwienie zamieszkiwania bądź noclegu. Jako zakłady podobne - w rozumieniu art. 846 k.c. - traktowane są dostępne ogólnie schroniska turystyczne, domy wycieczkowe, domy pracy twórczej, pensjonaty oraz domy wczasowe.

Odpowiedzialność powyższa wynika z faktu zapewnienia locum osobom korzystającym z hotelu bądź podobnego zakładu i w związku z tym wniesieniem rzeczy osobistych do ich pomieszczeń.

Drugą przesłanką, od której uzależniona jest odpowiedzialność z art. 846 k.c., jest element zarobkowości. Jest rzeczą oczywistą, że każdy hotel ogólnie dostępny komunalny czy turystyczny ustala zasady odpłatności zapewniające osiągnięcie zysku, należność zaś za korzystanie z nich obciąża gościa hotelowego. Gdy chodzi o inne zakłady, których celem nie jest prowadzenie bezpośrednio działalności zarobkowej, a przyjmowanie gości na pobyt czasowy połączone jest z działaniem profilaktycznym bądź leczniczym, to - jak wielokrotnie wyjaśnione zostało w orzecznictwie - pojęcie zarobkowości wiązać należy z zawodową działalnością finansową wyspecjalizowanych służb z funduszy publicznych bądź też w przypadku ośrodków zakładowych opłacanych częściowo przez osobę korzystającą z wypoczynku lub leczenia, a częściowo ze środków wypracowanych przez załogę danego zakładu produkcyjnego (funduszu socjalnego) - patrz orzeczenia SN: III CZP 6/71 (OSNCP 1971, z. 10, poz. 170), III CZP 13/74 (OSNCP 1974, z. 12, poz. 206), III CZP 60/86 z dnia 24 września 1986 r. (nie opubl.). Przez wprowadzenie pojęcia zarobkowości ustawodawcy chodziło o wyłączenie od wzmożonej odpowiedzialności takich osób, które udzielają gościny dorywczo i filantropijnie.

Hotele pracownicze w kształcie organizacyjnym określonym rozporządzeniem Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 21 czerwca 1976 r. w sprawie zasad zajmowania i opróżniania lokali położonych w hotelach pracowniczych (Dz. U. Nr 25, poz. 149) oraz zarządzeniem tego Ministra z tej samej daty w sprawie zasad prowadzenia hoteli pracowniczych i stosowanych w nich opłat (M. P. Nr 29, poz. 129) są przeznaczone do czasowego zakwaterowania pracowników zakładu prowadzącego hotel bądź innych zakładów, którzy zamieszkują poza miejscem zatrudnienia i nie mają możliwości codziennego powrotu do stałego miejsca zamieszkania. Administrację hotelu pracowniczego prowadzi zakład pracy bezpośrednio bądź przez zakładowe lub międzyzakładowe wyspecjalizowane jednostki usług socjalno-bytowych (§ 1 pkt 4 rozporządzenia). Zakwaterowanie pracownika następuje na podstawie skierowania zakładu pracy. Pracownik może zajmować miejsce w pokoju, samodzielny pokój bądź inny lokal (§ 2 pkt 4 rozporządzenia). O uprawnieniach i obowiązkach, a także o zasadach odpłatności decyduje każdorazowo regulamin wewnętrzny hotelu (§ 7 ust. 1 rozporządzenia). Określony jest także czas pobytu pracownika w hotelu, który nie powinien przekraczać 5 lat, ale też może ulec przedłużeniu (§ 6 pkt 1 rozporządzenia).

Powyższe zasady funkcjonowania hoteli pracowniczych wskazują na to, że mają one na celu - podobnie jak hotele ogólnie dostępne - zapewnienie zakwaterowanemu w nim pracownikowi czasowego zamieszkania lub noclegu odpłatnie. Są one prowadzone przez wyspecjalizowane zawodowe służby pracownicze. Odpłatność za korzystanie z miejsca w takim hotelu ponoszona jest częściowo przez zakład pracy zakwaterowanego oraz jego samego, podobnie jak w innych zakładowych ośrodkach rekreacji, wypoczynku lub leczenia. Obie zatem wymienione w art. 846 k.c. przesłanki prawa materialnego są spełnione. Czas zamieszkania w hotelu nie może mieć decydującego znaczenia przy określaniu charakteru pobytu w hotelu pracowniczym czy w hotelu komunalnym. Zarówno w hotelach pracowniczych, jak i w hotelach zwykłych czas pobytu gościa hotelowego może być przedłużony (zarządzenie MGK i Przewodniczącego GKKFiT z dnia 14 listopada 1967 r. w sprawie warunków i trybu zajmowania pomieszczeń mieszkalnych w hotelach - Dz. Urz. GKKFiT Nr 6, poz. 27). O tym, jakie zasady odpowiedzialności prowadzących takie hotele za mienie wniesione do nich mają zastosowanie, decyduje organizacja hotelu pracowniczego oraz zakres uprawnień i obowiązków związanych z zajmowanym miejscem w pokoju hotelowym. Nie chodzi tu jednak o standard wyposażenia poszczególnych hoteli ani o zakres świadczonych usług, które wpływają wyłącznie na oznaczenie kategorii hotelu i decydują o wysokości ponoszonych opłat.

Kształt organizacyjny i wynikające z niego uprawnienia i obowiązki zakwaterowanych pracowników zawarte są w regulaminach poszczególnych hoteli pracowniczych. W stanie faktycznym stanowiącym podstawę rozstrzygnięcia pytania prawnego zakres uprawnień obowiązków zakwaterowanego pracownika niczym nie różni się od tych, jakie przewidują regulaminy hoteli ogólnie dostępnych. Przede wszystkim skierowanie zakładu pracy określa ściśle budynek, miejsce w pokoju, które pracownik ma zająć i którego nie wolno mu zmieniać bez zgody kierownika hotelu. W pokoju, w którym zajmuje wyznaczone łóżko, może przechowywać wyłącznie rzeczy osobiste (odzież, obuwie) i tylko w szafach do tego przeznaczonych. Po każdorazowym opuszczeniu pokoju klucze oddawane są do recepcji. Wprowadzenie do hotelu osób w nim nie zamieszkałych jest możliwe tylko po zgłoszeniu ich w recepcji i za zgodą portiera oraz w porze od godz. 8.⁰⁰ do 22.⁰⁰ . Te same ograniczenia dotyczą członka rodziny zakwaterowanego pracownika. Pieniądze i przedmioty wartościowe mieszkańcy powinni deponować w administracji hotelu, w przeciwnym razie administracja nie odpowiada za ich zaginięcie.

Powyższe ograniczenia co do samego sposobu zakwaterowania, poboru pokoju czy nawet wydzielenia miejsca do spania, osoby współmieszkańca, zakaz przenoszenia i napraw wyposażenia, ograniczenia przechowywania własnego mienia w pokoju tylko do odzieży, pozostawianie kluczy od pokoju w chwili wychodzenia z budynku w recepcji, a także ograniczenia w życiu towarzyskim nie pozwalają na traktowanie takiego locum jako mieszkania zastępczego. Tak zorganizowany hotel pracowniczy nie stanowi zespołu poszczególnych indywidualnie przydzielonych do zamieszkiwania pokoi, o urządzeniu których decyduje sam zamieszkały w nim pracownik i który w związku z tym we własnym zakresie powinien zabezpieczyć wniesione do niego mienie przed jego utratą lub uszkodzeniem. Prowadzący taki hotel o kształcie organizacyjnym w niczym nie odbiegającym od hoteli zwykłych odpowiada za mienie wniesione do niego przez zakwaterowanego w nim pracownika na zasadach określonych w art. 846 i nast. k.c. Zasady te nie będą miały zastosowania w sytuacji, gdy zakwaterowany w hotelu pracownik otrzyma do swojej dyspozycji samodzielny pokój, który często zajmuje wraz z rodziną, wyposaża go własnymi meblami i ze względu na związane z jego zajmowaniem uprawnienia zakwaterowanie takie stanowi substytut jego własnego mieszkania. Jednakże o takim charakterze organizacyjnym samego hotelu i zakwaterowaniu pracowników decyduje regulamin porządkowy poszczególnego hotelu pracowniczego.

Z tych względów Sąd Najwyższy na przedstawione pytanie prawne udzielił odpowiedzi sformułowanej w sentencji uchwały.

OSNC 1988 r., Nr 10, poz. 128