Uchwała z dnia 1986-07-15 sygn. III PZP 40/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III PZP 40/86

Uchwała z dnia 15 lipca 1986 r.

Przewodniczący: Prezes SN T. Szymanek. Sędziowie SN: M. Rafacz-Krzyżanowska (sprawozdawca), Z. Stypułkowska.

Sąd Najwyższy z udziałem prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, S. Trautsolta, w sprawie z powództwa Kombinatu Budownictwa Ogólnego (...) w R. przeciwko Markowi D. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach postanowieniem z dnia 16 kwietnia 1986 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy zakładowi pracy prowadzącemu praktyczną naukę zawodu przysługuje roszczenie przeciwko młodocianemu o zwrot kosztów kształcenia w razie zawinionego przez młodocianego nieukończenia szkoły, do czego zobowiązał się młodociany w umowie o pracę w celu przygotowania zawodowego?"

podjął następującą uchwałę:

Zobowiązanie się młodocianego w umowie o pracę w celu przygotowania zawodowego do zwrotu kosztów kształcenia w razie zawinionego przez niego nieukończenia szkoły uzasadnia roszczenie zakładu pracy o zwrot tych kosztów.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

Powodowy Kombinat domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 17.500 zł z tytułu zwrotu kosztów szkolenia.

Sąd Rejonowy - Sąd Pracy powództwo oddalił, ustalając następujący stan faktyczny:

Powodowy Kombinat zawarł z pozwanym w dniu 1 września 1984 r. umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. W umowie tej pozwany zobowiązał się zwrócić zryczałtowane koszty szkolenia poniesione przez zakład pracy w razie samowolnego opuszczenia szkoły. Ponieważ pozwany był małoletni, umowa została zawarta w obecności jego przedstawiciela ustawowego, jak również została przez niego podpisana. Pozwany w dniu 12 kwietnia 1985 r. przestał uczęszczać do szkoły, a zakład pracy rozwiązał z nim umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. Oddalenie powództwa nastąpiło dlatego, że Sąd Rejonowy - Sąd Pracy uznał powyższe postanowienie umowy za nieważne na tej podstawie, że w Polsce obowiązuje system bezpłatnego szkolnictwa.

W związku z rewizją powodowego Kombinatu Sądowi Wojewódzkiemu nasunęły się poważne wątpliwości prawne przytoczone w sentencji postanowienia.

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego sprowadzają się do tego, czy postanowienie umowy o pracę zawartej w celu przygotowania zawodowego, a zobowiązujące młodocianego pracownika do zwrotu zryczałtowanych kosztów kształcenia w razie samowolnego opuszczenia szkoły, jest postanowieniem ważnym w świetle art. 18 § 2 k.p. Jak można wnioskować z uzasadnienia postanowienia, Sąd Wojewódzki skłonny jest przychylić się do zapatrywania, iż w dobie reformy gospodarczej oraz samofinansowania się przedsiębiorstw państwowych tego rodzaju postanowienie umowne należy uznać za ważne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 195 § 1 k.p. umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego powinna określać w szczególności rodzaj i czas trwania przygotowania zawodowego oraz wysokość wynagrodzenia. Z przepisu tego wynikają dwa wnioski. Po pierwsze - omawiana umowa ma charakter umowy o pracę, a po drugie - warunki, jakim powinna odpowiadać, zostały przez kodeks pracy wskazane przykładowo, a nie wyczerpująco, o czym świadczy zawarta w art. 195 § 1 k.p. wzmianka "w szczególności". Takie przykładowe sformułowanie art. 195 § 1 k.p. czyni bezprzedmiotowymi podniesione przez Sąd Wojewódzki obawy, że skoro treść wzorcowej umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego (Dz. Urz. Min. Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z 1975 r. Nr 6, poz. 14) nie zawiera klauzuli o obowiązku zwrotu kosztów utrzymania w razie nieukończenia szkoły, to zamieszczenie takiej klauzuli w umowie o pracę w celu przygotowania zawodowego może budzić wątpliwości prawne. Wątpliwości te są nieuzasadnione dlatego, że dopuszczalności zamieszczenia omawianej klauzuli nie wyłącza sformułowanie art. 195 § 1 k.p., co ma przesądzające znaczenie. Z prawnego więc punktu widzenia nie mogą mieć istotnego znaczenia sformułowania wzorcowej umowy, jak również brak w tym względzie wyraźnego przepisu w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 września 1974 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagrodzenia (Dz. U. Nr 37, poz. 219). Nie można też dopatrywać się nieważności omawianej klauzuli w treści art. 18 § 2 k.p. Przytoczona dyspozycja uznaje za nieważne postanowienia umowy o pracę i aktów mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy prawa pracy. Tymczasem - jak zaznaczono - przepisy kodeksu pracy dotyczące zawierania umów o pracę w celu przygotowania zawodowego nie wyłączają dopuszczalności zamieszczenia w takiej umowie klauzuli o obowiązku zwrotu kosztów kształcenia w razie samowolnego nieukończenia szkoły. Wreszcie nie można się zgodzić z zastrzeżeniami podniesionymi przez Sąd Rejonowy - Sąd Pracy, że skoro w obowiązującym w Polsce systemie społeczno-politycznym nauka jest bezpłatna, to także założenia systemu społeczno-politycznego przesądzają o nieważności zamieszczania w umowach o pracę w celu przygotowania zawodowego omawianej klauzuli. Sąd Rejonowy nie wziął pod uwagę, że bezpłatne nauczanie dotyczy przede wszystkim szkolnictwa powszechnego, a nie pracowników, którymi są również młodociani zawierający umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego. Status prawny pracownika, w tym również młodocianego, jest odmienny od statusu prawnego osoby korzystającej z powszechnego szkolnictwa. Powyższa zasada staje się - jak trafnie podnosił Sąd Wojewódzki - szczególnie aktualna w dobie reformy gospodarczej i samofinansowania przedsiębiorstw państwowych. Jest bowiem zrozumiałe, że przedsiębiorstwu państwowemu zależy na zapewnieniu sobie wykwalifikowanych pracowników, co m.in. sprzyja większej rentowności przedsiębiorstwa. Dlatego też w trakcie pracy młodocianego przedsiębiorstwo państwowe ponosi w związku z jego kształceniem koszty z myślą o przyszłej wykwalifikowanej załodze i w tym celu w dacie zawarcia umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego dąży do zagwarantowania sobie przyszłej wykwalifikowanej kadry, zamieszczając w umowie o pracę klauzulę, iż w razie samowolnego nieukończenia szkoły młodociany pracownik będzie musiał zwrócić zakładowi pracy poniesione koszty wykształcenia.

Ubocznie zaznaczyć trzeba, że uchwała Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 1982 r. w sprawie podnoszenia kwalifikacji pracowników uspołecznionych zakładów pracy oraz świadczeń przysługujących tam pracownikom (M.P. z 1983 r. Nr 1, poz. 6) stanowi w § 10 ust. 3, że zakład pracy może uzależnić pokrycie kosztów szkolenia pracownika od zobowiązania się przez niego do przepracowania określonego czasu. Wprawdzie cytowana uchwała nie ma zastosowania do umów o pracę zawieranych w celu przygotowania zawodowego, ale stanowi ona ogólną wskazówkę interpretacyjną.

W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji uchwały.

OSNC 1987 r., Nr 5-6, poz. 80