Wyrok z dnia 1986-04-04 sygn. II CR 36/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 36/86

Wyrok z dnia 4 kwietnia 1986 r.

W świetle art. 890 § 1 zdanie drugie k.c. spełnienie umowy darowizny spółdzielczego prawa do lokalu dochodzi do skutku w drodze wypowiedzenia członkostwa przez darczyńcę z równoczesnym wskazaniem obdarowanego, który faktycznie objął w posiadanie lokal, jako swego następcy. Obdarowany zaś powinien złożyć oświadczenie (deklarację) o przystąpieniu do spółdzielni.

Przewodniczący: sędzia SN Ł. Grygołajtys (sprawozdawca). Sędziowie: SN T. Bielecki, SW Z. Kołodziej.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Anny K. przeciwko Nauczycielskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w B. o ustalenie na skutek rewizji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Bydgoszczy z dnia 24 lipca 1985 r.:

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Powódka Anna K. wnosiła o nakazanie pozwanej Spółdzielni przyjęcia jej w poczet członków wobec tego, że na postawie umowy darowizny, bez sporządzenia aktu notarialnego, były członek spółdzielni, Ryszard K., przeniósł na jej rzecz własnościowe prawo do lokalu nr 4 przy ul. Traugutta 8 w B.

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 24 lipca 1985 r. Sąd Wojewódzki oddalił powództwo. Według dokonanych ustaleń, decyzją pozwanej z dnia 4 marca 1982 r. były członek pozwanej, Ryszard K., otrzymał przydział lokalu mieszkalnego nr 4 przy ul. Traugutta 8 na warunkach lokatorskiego prawa do lokalu. Na wniosek Ryszarda K. pozwana podjęła decyzję w dniu 15 września 1982 r. o przekształceniu lokatorskiego prawa do lokalu na prawo własnościowe. Powódka została zameldowana w przedmiotowym lokalu w dniu 18 października 1982 r., a Ryszard K. w dniu 11 grudnia 1982 r. zwrócił się do pozwanej o przepisanie spółdzielczego prawa do lokalu na rzecz powódki, twierdząc, że dokonał na jej rzecz darowizny mieszkania. Pismem z dnia 28 stycznia 1983 r. pozwana zawiadomiła Ryszarda K., że oświadczenie o przekształceniu lokatorskiego prawa do lokalu na prawo własnościowe zostało podjęte pod wpływem błędu oraz że uchyla się od skutków prawnych swego oświadczenia wobec tego, że Ryszard K. nie zamieszkiwał w lokalu. Decyzją Rady Nadzorczej pozwanej Spółdzielni Ryszard K. został wykreślony z rejestru członków spółdzielni z dniem 20 października 1983 r., powódka zaś w dniu 18 maja 1984 r. złożyła deklarację członkowską i wniosek o przyjęcie w poczet członków. Były członek pozwanej, Ryszard K., zawarł związek małżeński w dniu 17 kwietnia 1984 r., a jego żona Barbara budowała wtedy na własnej działce w K. przy ul. Okrężnej 13 dom jednorodzinny. Budowa była prowadzona w latach 1980-1984. Sąd Wojewódzki uznał, że umowa darowizny, która nie została zawarta w formie aktu notarialnego, nie stała się ważna, gdyż spełnienie świadczenia zależy od przyjęcia nabywcy w poczet członków. Ponadto darowizna miała charakter pozorny. Spółdzielnia nie została też powiadomiona przez Ryszarda K., ubiegającego się o przekształcenie lokatorskiego prawa do lokalu na prawo własnościowe, o fakcie, że żona jego buduje dom jednorodzinny.

W rewizji od tego wyroku powódka wniosła o jego zmianę i uwzględnienie powództwa, zarzucając w szczególności naruszenie art. 223 § 2 i art. 224 prawa spółdzielczego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zasadniczą przesłanką wyroku oddalającego powództwo było stwierdzenie, że nie doszło do spełnienia umowy darowizny własnościowego prawa do lokalu, gdyż warunkiem konwalidacji umowy darowizny, zawartej bez zachowania szczególnej formy, jest przyjęcie obdarowanego w poczet członków spółdzielni.

Poglądu tego nie można podzielić. Umowa o zbycie (przeniesienie) spółdzielczego prawa do lokalu nie wymaga dla swej ważności żadnej szczególnej formy, gdyż formy takiej nie przewiduje prawo spółdzielcze. Zastosowanie w drodze analogii do zbycia własnościowego prawa do lokalu odpowiednio przepisów kodeksu cywilnego prowadzi do uznania, że zbycie spółdzielczego prawa do lokalu jest czynnością prawną rozporządzającą, u podstaw której leży zawsze bądź umowa zobowiązująca (sprzedaż, zamiana, darowizna), bądź inne zdarzenie. Artykuł 158 k.c. nie ma zastosowania w drodze analogii, a umowa zobowiązująca przenosi własność prawa do lokalu (art. 155 § 1 k.c.). Odmiennie przedstawia się tylko przeniesienie prawa do lokalu na podstawie darowizny, gdyż zgodnie z art. 890 § 1 k.c. darowizna dla swej ważności wymaga formy aktu notarialnego dla oświadczenia darczyńcy. Od tej zasady ustawodawca wprowadził wyjątek stanowiąc, że darowizna staje się ważna, jeśli darczyńca spełni świadczenie. Wykonanie umowy darowizny następuje przez spełnienie świadczenia na rzecz obdarowanego, przy czym w czynnościach prawnych i faktycznych, związanych z wykonaniem darowizny, uczestniczą darczyńca i obdarowany. Darczyńca podejmuje czynności, prowadzące do wykonania umowy, obdarowany zaś czynności niezbędne do prawidłowego przyjęcia przedmiotu darowizny. Sposób wykonania darowizny jest uzależniony od charakteru prawnego rzeczy, będącej przedmiotem darowizny. Do praw i obowiązków strony będą miały odpowiednie zastosowanie zasady, regulujące wykonanie zobowiązań z umów odpłatnych. Na przykład gdy przedmiotem darowizny uczyniono określoną rzecz, to spełnienie darowizny nastąpi, jeśli nie tylko przeniesiono własność tej rzeczy, ale również wydano ją obdarowanemu. Podstawowym zatem elementem wykonania takiej umowy będzie wydanie rzeczy obdarowanemu. W sposób szczególny przedstawia się wykonanie darowizny w wypadku nieodpłatnego ustanowienia lub zniesienia określonego prawa. Wykonanie darowizny będzie wchodziło w rachubę wtedy, gdy darczyńca podejmie wszystkie czynności, które są niezbędne do powstania takiego prawa lub jego wygaśnięcia. O zakresie tych czynności decydują przepisy regulujące daną instytucję. W piśmiennictwie prawniczym powstały wątpliwości co do możliwości konwalidacji umowy darowizny spółdzielczego prawa do lokalu bez zachowania formy aktu notarialnego w sytuacji, gdy obdarowany nie jest członkiem spółdzielni i ubiega się o członkostwo w związku z dokonaniem na jego rzecz darowizny tego prawa.

Prezentowane jest stanowisko, do którego przychyla się skład orzekający w sprawie niniejszej, że przesłanką konwalidacji takiej umowy darowizny będzie spełnienie przez obdarowanego tych czynności, które są niezbędne do rezygnacji z członkostwa (złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu członkostwa ze wskazaniem obdarowanego jako swego następcy) oraz ze strony obdarowanego złożenie oświadczenia o przystąpieniu do spółdzielni (deklaracji członkowskiej). Chodzi zatem o dokonanie czynności związanych ze zbyciem (przeniesieniem) własnościowego prawa do lokalu na inną osobę w drodze umowy. Nie jest natomiast stroną tej czynności spółdzielnia, której rola ogranicza się do przyjęcia nabywcy w poczet członków. W zasadzie przed przyjęciem darczyńcy w poczet członków nie dochodzi do wydania lokalu. W konkretnych okolicznościach danej sprawy obdarowana przed zawarciem umowy darowizny, jako siostra byłego członka, zamieszkała w przydzielonym darczyńcy lokalu i po wypowiedzeniu członkostwa przez darczyńcę oraz opuszczeniu przez niego lokalu - faktycznie objęła lokal w posiadanie, składając jednocześnie oświadczenie o przystąpieniu do spółdzielni.

W świetle art. 890 § 1 zdanie drugie k.c. spełnienie umowy darowizny spółdzielczego prawa do lokalu dochodzi do skutku w drodze wypowiedzenia członkostwa przez darczyńcę z równoczesnym wskazaniem obdarowanego, który faktycznie objął w posiadanie lokal, jako swego następcy. Obdarowany zaś powinien złożyć oświadczenie (deklarację) o przystąpieniu do spółdzielni. Przez dokonanie tych czynności umowa darowizny została konwalidowana, a spółdzielnia nie może, powołując się na nieważność tytułu nabycia, odmówić obdarowanemu przyjęcia w poczet członków art. 224 w związku z art. 227 prawa spółdzielczego).

Rewizja zasadnie wywodzi, że Sąd Wojewódzki, powołując jako dodatkowy argument uchylenia się pozwanej od skutków prawnych swego oświadczenia o przekształceniu prawa do lokalu z lokatorskiego na prawo własnościowe w piśmie z dnia 28 stycznia 1983 r. bliżej swego stanowiska nie uzasadnił i nie wyjaśnił, czy oświadczenie o wyrażeniu zgody na przekształcenie nastąpiło pod wpływem błędu spółdzielni i czy jest ono skuteczne.

Wreszcie niezrozumiałe jest stwierdzenie, że umowa darowizny była umową pozorną, gdyż były członek zachował mieszkanie dla siebie, skoro niesporne jest, że zrezygnował on z członkostwa. Jeśli natomiast zostałoby wykazane, że umowa darowizny jest pozorna, gdyż ukrywa inną czynność prawną, np. umowę zbycia własnościowego prawa do lokalu, to ważność tej innej czynności, zgodnie z art. 83 § 1 k.c., podlega ocenie według jej właściwości. Brak wyjaśnienia sprawy w powyższym zakresie powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku.

Z tych względów i na mocy art. 388 § 1 k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.

OSNC 1987 r., Nr 5-6, poz. 83