Wyrok z dnia 1986-07-04 sygn. III CZP 36/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 36/86

Wyrok z dnia 4 lipca 1986 r.

Przepis o błędzie wywołanym podstępnie (art. 86 k.c.) ma zastosowanie do oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1019 § 1 k.c.).

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki (sprawozdawca). Sędziowie SN: K. Olejniczak, A. Wielgus.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Piotra P., przy uczestnictwie Pawła P., Marii P. i Tomasza P., o uchylenie się od skutków oświadczenia woli i zmianę postanowienia po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Bielsku-Białej postanowieniem z dnia 28 stycznia 1986 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy przepisy o błędzie wywołanym podstępnie (art. 86 k.c.) mają zastosowanie do oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1019 § 1 k.c.)?"

podjął następującą uchwałę:

Przepis o błędzie wywołanym podstępnie (art. 86 k.c.) ma zastosowanie do oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1019 § 1 k.c.).

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu przez Sąd Wojewódzki budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne nasunęło się w sprawie o uchylenie się od skutków oświadczenia woli i zmianę postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku. Dla uzasadnienia tych wniosków Piotr P. powołał się na to, że oświadczenie o odrzuceniu spadku po Władysławie P. złożył pod wpływem błędu wywołanego podstępnie przez Marię P. (wdowę), która zapewniła go, że w przyszłości zrzeknie się swojego udziału spadkowego na rzecz Pawła P. i małoletniego Tomasza P. po połowie, następnie jednak przyrzeczenia tego nie dotrzymała. Sąd Rejonowy uwzględnił wspomniane żądanie dochodząc do wniosku, że podstępnie wywołany przez Marię P. błąd - w postaci mylnego wyobrażenia o rzeczywistym stanie rzeczy w sferze motywacyjnej Piotra P. - doprowadził do złożenia przez niego oświadczenia o odrzuceniu spadku po ojcu Władysławie P.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Wojewódzki zaznaczył w uzasadnieniu postanowienia o przekazaniu zagadnienia prawnego, że w literaturze prawniczej istnieją w tej materii rozbieżne poglądy. Rozbieżności w zakresie wykładni doktrynalnej istotnie uzasadniały uznanie przez Sąd Wojewódzki zagadnienia za budzące poważne wątpliwości.

Z punktu widzenia wykładni sądowej za uzasadnioną należy uznać interpretację opowiadającą się za udzieleniem odpowiedzi pozytywnej na przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne. Otóż nie ulega wątpliwości, że podstęp jest kwalifikowaną postacią błędu. Dlatego nie ma żadnych trafnych podstaw do eliminowania "podstępu" z rozważań poświęconych art. 1019 k.c.

Błąd wywołany podstępnie unormowany jest w art. 86 k.c. Z przepisu tego nie wynika wyłączenie jego stosowania do rozważanej sytuacji z zakresu prawa spadkowego. W świetle tego przepisu, interpretowanego w kontekście art. 1019 k.c., należy odrzucić obiekcje podnoszone w piśmiennictwie przez niektórych autorów podkreślających, że przepis art. 86 k.c. zakłada tylko istnienie dwu stron stosunku prawnego, w sensie typowym, podczas gdy oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest czynnością prawną jednostronną. Ten argument nie jest trafny i nie może być uważany za rozstrzygający.

Należy zwrócić uwagę w rozważanej sytuacji na to, że nie ma wprawdzie odbiorcy oświadczenia, czyli drugiej strony, jednakże można znaleźć osobę, która będzie mogła być traktowana podobnie jak druga strona. Za drugą bowiem stronę można uważać osobę, która z dotkniętego wadą oświadczenia woli spadkobiercy odnosi bezpośrednią korzyść. W konsekwencji ta właśnie osoba na skutek podstępu odnosi bezpośrednią korzyść kosztem osoby składającej oświadczenie woli. Tego rodzaju sytuację można, mając na uwadze swoistości oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, zakwalifikować w ramach art. 86 k.c. Wymaga podkreślenia, że trudne do przyjęcia z punktu widzenia moralnego byłoby stanowisko wyłączające możliwość i konieczność napiętnowania sankcją cywilnoprawną podstępu osoby odnoszącej korzyść ze swojego zachowania z krzywdą spadkobiercy.

W tym stanie rzeczy na przedstawione zagadnienie prawne należało udzielić odpowiedzi zawartej w sentencji uchwały.

OSNC 1987 r., Nr 8, poz. 107