Wyrok z dnia 1986-03-25 sygn. IV CR 29/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 29/86

Wyrok z dnia 25 marca 1986 r.

Termin przedawnienia, o którym mowa w art. 229 § 1 k.c., ma zastosowanie również do roszczenia właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości rolnej skierowanego przeciwko posiadaczowi (samoistnemu, zależnemu), który odmówił zwrócenia mu tej nieruchomości po zakończeniu stosunku bezczynszowego użytkowania (art. 225, art. 230 w związku z art. 708 k.c.).

Przewodniczący: sędzia SN T. Bielecki. Sędziowie SN: J. Niejadlik (sprawozdawca), K. Olejniczak.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Alfonsa S. przeciwko Kombinatowi Państwowych Gospodarstw Rolnych w R. o odszkodowanie na skutek rewizji powoda od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 23 września 1985 r.,

oddalił rewizję i zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej koszty postępowania rewizyjnego w kwocie 2.000 zł.

Uzasadnienie

Nieruchomość o powierzchni 5.10.00 ha, stanowiącą pastwisko w A., nabył na podstawie przepisów o reformie rolnej Franciszek S., Elżbieta S. - wdowa po nim (zmarł w 1955 r.) - przekazała w 1958 r. tę nieruchomość Gospodarstwu Rolnemu A. PGR Ł. na czas nie określony w bezpłatne zagospodarowanie. Elżbieta S. zmarła w 1958 r., a spadek po niej oraz po Franciszku S. nabyli ich zstępni - Rozalia J. i Alfons S. Pismem z dnia 8 lutego 1962 r. Józef J. - mąż Rozalii J. - wezwał Gospodarstwo Rolne A. PGR Ł. o oddanie mu powyższej nieruchomości "z nowym rokiem gospodarczym 1962/1963". Nie uzyskał jednak na to wezwanie odpowiedzi. W piśmie z dnia 25 lutego 1974 r. Rozalia J. powiadomiła dyrektora tego gospodarstwa, że wypowiada "dotychczasową umowę dotyczącą użytkowania nieruchomości rolnej A." i wezwała go, aby jej nieruchomość oddał "z upływem roku gospodarczego 1974 r." W dniu 13 marca 1974 r. dyrektor Gospodarstwa przekazał to pismo Urzędowi Powiatowemu w R. Alfons S. - na którego w wyniku działu spadku i ugody przeszła ta nieruchomość - wystąpił w dniu 15 stycznia 1976 r. przeciwko PGR A. o wydanie mu nieruchomości rolnej w A. Naczelnik Gminy Ł. decyzją z dnia 20 marca 1976 r. przejął wymienioną nieruchomość na rzecz Skarbu Państwa, a jego decyzję utrzymał w mocy Wojewoda K. decyzją z dnia 18 maja 1977 r. W tej sytuacji Sąd Rejonowy w Rybniku postanowieniem z dnia 28 września 1979 r. umorzył postępowanie w sprawie. Decyzją z dnia 1 października 1980 r. jednak Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z urzędu stwierdził nieważność decyzji Naczelnika Gminy i Wojewody, jako wydanych bez podstawy prawnej.

W tej sytuacji dnia 28 czerwca 1981 r. PGR A. wydało Alfonsowi S. nieruchomość położoną w A.

Zarówno Wojewoda K. (23 czerwca 1983 r.), jak i Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (4 października 1984 r.) odmówili Alfonsowi S. wynagrodzenia szkody, poniesionej w związku z pozbawieniem go możliwości korzystania z nieruchomości rolnej A. w latach 1976-1981. Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 1985 r. odrzucił jego skargę Naczelny Sąd Administracyjny, który wyjaśnił, że jeśli nie był Alfons S. zadowolony z rozstrzygnięć zawartych w decyzjach organów administracji państwowej, to miał prawo wytoczyć - w terminie 30 dni - powództwo do sądu powszechnego o zapłatę odszkodowania (art. 160 § 5 k.p.a.).

Powód Alfons S. twierdził, że na skutek odmowy w latach 1963-1981 wydania nieruchomości rolnej A. pozbawiło go Gospodarstwo Rolne w A. PGR Ł. zysków sięgających kwoty 13.525.112 zł i - w związku z tym - w pozwie żądał nakazania stronie pozwanej, żeby mu zapłaciła tę kwotę.

Pozwany Kombinat wniósł o oddalenie powództwa, zarzucając przede wszystkim to, że roszczenia odszkodowawcze powoda uległy przedawnieniu. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, do rozliczeń stron mają zastosowanie przepisy art. 224-230 k.c. Posiadanie wymienionej nieruchomości odzyskał powód 28 czerwca 1981 r., a powództwo odszkodowawcze wytoczył 4 lutego 1984 r. Zgłoszone zatem przez niego roszczenia uległy przedawnieniu na mocy art. 229 § 1 k.c. Dlatego powództwo w całości oddalił.

W rewizji - powołując podstawy zaskarżenia z art. 368 pkt 1 i 3 k.p.c. - powód wnosił o uchylenie albo o zmianę tego wyroku i o orzeczenie zgodnie ze zgłoszonym przez niego żądaniem.

Rewizja jest bezzasadna.

Rewizja sprowadza się do zwalczania poglądu Sądu Wojewódzkiego, że roszczenia powoda uległy przedawnieniu. Terminy przedawnienia są uwarunkowane od rodzaju i podstaw dochodzonych roszczeń majątkowych. Istotne więc znaczenie miało - w postępowaniu przed tym Sądem - wyjaśnienie wstępnego zagadnienia, jakie przepisy prawa materialnego są właściwe dla oceny zasadności roszczeń zgłoszonych przez powoda. Z upływem terminu bezczynszowego użytkowania ustał między stronami stosunek prawny, w ramach którego PGR A. było zależnym posiadaczem nieruchomości rolnej stanowiącej własność poprzedników prawnych powoda (por. art. 708 k.c.). Od tego czasu więc to Gospodarstwo korzystało bezumownie z gruntów m.in. powoda. Władanie to zaś mogło (przy uzurpowaniu sobie prawa do bezczynszowego użytkowania) mieć charakter posiadania zależnego albo być - jak to przyjął Sąd Wojewódzki - samoistnym bezprawnym posiadaniem cudzej rzeczy. Z punktu widzenia przepisów normujących przedawnienie roszczeń rozróżnienie to w zasadzie nie ma istotnego znaczenia. Bezumowne posiadanie cudzej rzeczy może być - w określonych warunkach - odpłatnym korzystaniem z tej rzeczy.

Trudno się zgodzić ze skarżącym, że roszczenia zgłoszone w pozwie uzasadniają przepisy normujące odpowiedzialność z czynów niedozwolonych (art. 415 k.c.). W pozwie powód żądał wynagrodzenia korzyści, które utracił na skutek bezprawnej odmowy zwrócenia mu nieruchomości rolnej po wygaśnięciu bezczynszowego użytkowania. Nie ulega wątpliwości, że dałoby się strony rozliczyć z tego tytułu przy zastosowaniu przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.) lub przepisów o czynach niedozwolonych (art. 415 k.c.). Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z cudzej rzeczy bez podstawy prawnej jest roszczeniem szczególnym, unormowanym w art. 224-225 k.c. Te przepisy więc wyłączały możność stosowania do rozliczeń stron bardziej ogólnych przepisów art. 405 oraz art. 415 i nast. k.c. zgodnie z ogólną regułą stosunku lex specialis do lex generalis (orzecz. SN z dnia 28 grudnia 1979 r. II CR 471/79 - OSNCP 1980, z. 6. poz. 127). Przepisy o dzierżawie, do których odsyła art. 708 k.c., nie regulują sposobu rozliczenia się właściciela z posiadaczem, który utracił tytuł do zależnego władania cudzą nieruchomością rolną. Oznacza to, że z mocy odesłania zawartego w art. 230 k.c. bezprawny posiadacz zależny ma obowiązek zapłacenia nie posiadającemu właścicielowi wynagrodzenia za korzystanie z jego rzeczy w warunkach określonych w art. 224-225 k.c. normujących wprost rozliczenia właściciela z bezprawnym samoistnym posiadaczem cudzej rzeczy. Skoro te przepisy, jako szczególne, wyłączają stosowanie do takich roszczeń przepisów ogólnych (art. 405, 415 k.c.), to skarżący nie może skutecznie kwestionować poglądu, że zgłoszone przez powoda roszczenia podlegają ocenie na podstawie przepisów art. 224-226 i 230 k.c.

Roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z cudzej rzeczy, jako roszczenia majątkowe, ulegają przedawnieniu (art. 117 § 1 k.c.). Według art. 229 i 230 k.c. roszczenie właściciela przeciwko posiadaczowi (samoistnemu, zależnemu)) o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Niewadliwe ustalenia zaskarżonego wyroku wskazują, że powództwo wytoczył powód w blisko trzy lata od zwrócenia mu nieruchomości rolnej przez stronę pozwaną. W tej sytuacji przeciwko oddaleniu powództwa nie przemawia pogląd, wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 października 1972 r. III CZP 70/72 (OSNCP 1973, z. 6, poz. 102), że roszczenie właściciela z tytułu bezumownego korzystania z jego rzeczy ulega 10-letniemu przedawnieniu. Roczny termin z art. 229 § 1 k.c. jest przecież terminem do dochodzenia roszczeń. Oznacza to, że powód mógłby dochodzić za dziesięć lat wynagrodzenia za bezprawne korzystanie z jego nieruchomości rolnej przez stronę pozwaną, gdyby o to wytoczył przeciwko niej powództwo przed upływem roku od dnia zwrócenia mu tej nieruchomości. Wyjaśnił to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 grudnia 1980 r. II CR 501/80 (OSNCP 1981, z. 9, poz. 171) formułując tezę, że w okresie jednego roku, oznaczonym w art. 229 § 1 k.c., może właściciel dochodzić wynagrodzenia za cały - nie przekraczający jednak 10 lat (art. 118 zdanie drugie k.c.) - czas korzystania z jego rzeczy przez posiadacza w złej wierze (art. 225, 230 k.c.). W konsekwencji termin przedawnienia, o którym mowa w art. 229 § 1 k.c., ma zastosowanie również do roszczenia właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości rolnej skierowanego przeciwko posiadaczowi (samoistnemu, zależnemu), który odmówił zwrócenia mu tej nieruchomości po zakończeniu stosunku bezczynszowego użytkowania (art. 225, 230 w związku z art. 708 k.c.). Pogląd Sądu Wojewódzkiego, że uległy przedawnieniu roszczenia zgłoszone przez powoda w pozwie, zastrzeżeń więc nie nasuwa (art. 117 § 2 zdanie drugie k.c.).

Skarżący nie zwalczał w rewizji odmowy nieuwzględnienia upływu terminu przedawnienia z art. 229 § 1 k.c. Przekroczył jednak niemal dwukrotnie ten termin. Niczym zaś nie usprawiedliwił opóźnienia w dochodzeniu roszczenia. Nie usprawiedliwia go w szczególności zaniedbanie wytoczenia w terminie z art. 160 § 5 k.p.a. powództwa odszkodowawczego przeciwko Skarbowi Państwa. Z urzędu więc można stwierdzić, że odmawiając nieuwzględnienia upływu terminu przedawnienia nie naruszył Sąd Wojewódzki przepisu art. 117 § 3 k.c.

Dlatego Sąd Najwyższy oddalił rewizję powoda (art. 387 k.p.c.). Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania rewizyjnego znajduje uzasadnienie w przepisie art. 98 k.p.c.

OSNC 1987 r., Nr 2-3, poz. 44