Wyrok z dnia 1986-03-27 sygn. III CZP 3/86

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 3/86

Wyrok z dnia 27 marca 1986 r.

Przewodniczący: sędzia SN W. Łysakowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: R. Czarnecki, M. Zakrzewska.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stanisława P. i Stanisławy P. przeciwko Franciszkowi K. i Stanisławowi K. o nabycie prawa własności przez zabudowę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie postanowieniem z dnia 22 października 1985 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy powodowie jako małżonkowie mogą żądać, aby pozwani jako współwłaściciele nieruchomości rolnej przenieśli na ich rzecz prawo własności zajętej działki pod budowę w ramach gospodarstwa rolnego za odpowiednim wynagrodzeniem stosownie do artykułu 231 k.c., jeżeli jeden z powodów jest również współwłaścicielem tego gospodarstwa rolnego z tytułu spadku?

podjął następującą uchwałę:

Małżonkom, którzy ze środków wchodzących w skład ich majątku wspólnego wznieśli budynek na gruncie stanowiącym obecnie - na skutek dziedziczenia - współwłasność jednego z nich, przysługuje roszczenie z art. 231 § 1 k.c. w stosunku do pozostałych współwłaścicieli.

Uzasadnienie

Maria K., właścicielka gospodarstwa rolnego położonego w B., w którego skład wchodziła m.in. nieruchomość rolna o powierzchni 3,24 ha, oznaczona w ewidencji gruntów jako działka nr 21, oddała w 1971 r. jej część o powierzchni 0,20 ha w posiadanie samoistne Stanisławy i Stanisława małż. P., (córki i zięcia), z przeznaczeniem pod zabudowę. Działkę przeznaczoną pod zabudowę fizycznie wydzielono i oznaczono nr 21/1. Stanisław i Stanisława małż. P. uzyskali pozwolenie na budowę i w latach 1971-1975 zbudowali na otrzymanej w samoistne posiadanie działce dom mieszkalny, w którym mieszkają do chwili obecnej.

Maria K. zmarła w dniu 19 stycznia 1983 r., a spadek po niej, w tym wchodzące w jego skład gospodarstwo rolne położone w B., nabyli z mocy ustawy: wdowiec Franciszek K. oraz dzieci Stanisław K. i Stanisława P. - w częściach równych. Działu spadku nie przeprowadzono.

W dniu 4 czerwca 1984 r. Stanisława i Stanisław małż. P. wystąpili przeciwko Franciszkowi i Stanisławowi K. z żądaniem, by przenieśli na nich swoje udziały we współwłasności zabudowanej domem mieszkalnym działki nr 21/1.

Pozwany Stanisław K. nie złożył oświadczenia w przedmiocie żądania powodów, pozwany Franciszek K. natomiast wniósł o oddalenie powództwa zarzucając, że dom mieszkalny na działce nr 21/1 zbudował wspólnie z żoną Marią K. jedynie przy pomocy powodów.

Wyrokiem z dnia 12 sierpnia 1985 r. Sąd Rejonowy w Kolbuszowej stwierdził, że powodowie Stanisława i Stanisław małż. P. "nabyli w drodze zabudowy na zasadach wspólności ustawowej małżeńskiej prawo własności działki nr 21/1 powierzchni 15 a 75 m² położonej w B. - bez odszkodowania." W sentencji tegoż wyroku Sąd Rejonowy stwierdził też, że działka nr 21 została podzielona na działki nr 21/1 i 21/2.

Według ustaleń Sądu Rejonowego powodowie byli samoistnymi posiadaczami działki nr 21/1 w dobrej wierze, sami wybudowali na niej dom mieszkalny o wartości znacznie przekraczającej wartość działki (wartość domu - 980.000 zł, a wartość działki - 17.760 zł) i dlatego ich żądanie oparte na podstawie prawnej przewidzianej w art. 231 § 1 k.c., jest uzasadnione.

Rozpoznając sprawę na skutek rewizji wniesionej od powyższego wyroku przez pozwanego Franciszka K., Sąd Wojewódzki w Rzeszowie przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne podane w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Podmiotem roszczenia z art. 231 § 1 k.c. jest samoistny posiadacz gruntu w dobrej wierze, który wzniósł na powierzchni lub pod powierzchnią gruntu budynek lub inne urządzenie o wartości przenoszącej znacznie wartość zajętej na ten cel działki. W sytuacji gdy podmiotami takimi są małżonkowie, roszczenie przysługuje im łącznie.

Roszczenie, o jakim mowa, wygasa, gdy samoistny posiadacz gruntu stanie się jego właścicielem na innej podstawie prawnej, np. w drodze dziedziczenia. Nie wygasa ono jednak w przypadku, gdy tenże samoistny posiadacz nabędzie jedynie udział we współwłasności gruntu, stanie się jego współwłaścicielem w ułamkowej części. Jego roszczenie ulega wtedy zmianie o tyle, że może on żądać od pozostałych współwłaścicieli, by przenieśli na niego swoje udziały we współwłasności gruntu. Jest to sytuacja zbliżona do tej, jaka zaistnieje, gdy współwłaściciel wzniesie na gruncie stanowiącym przedmiot współwłasności, będącym w jego samoistnym posiadaniu w dobrej wierze, budynek o wartości znacznie przenoszącej wartość zajętej na ten cel działki. Wówczas to, zgodnie z ustalonym w judykaturze i podzielonym w doktrynie poglądem, współwłaścicielowi przysługuje w stosunku do drugiego współwłaściciela (pozostałych współwłaścicieli) roszczenie z art. 231 § 1 k.c. (zob. uchwałę SN z dnia 22 lutego 1956 r. IV CO 1/56 - OSN 1957, poz. 77, aktualne pod rządem k.c.).

Przepis art. 231 § 1 k.c. może mieć zastosowanie w postępowaniu o dział spadku. Wskazują na tę możliwość wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w sprawach o dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne (zob. uchwałę Pełnego Składu Izby Cywilnej z dnia 15 grudnia 1969 r. III CZP 12/69 - OSNCP 1970, z. 3, poz. 39). Jednakże realizacja roszczenia z art. 231 § 1 k.c. w postępowaniu o dział spadku może nastąpić - ze skutkami określonymi w art. 618 § 2 i 3 k.p.c. - tylko wtedy, jak to trafnie przyjęto w doktrynie, gdy podmiotami roszczenia o wykup są wyłącznie współspadkobiercy lub współwłaściciele. Oznacza to, że jeżeli choćby jedną ze stron jest osoba trzecia (w rozważanej sprawie małżonek współspadkobierczyni), dochodzenie roszczenia jest możliwe tylko w odrębnym procesie.

Z tych względów na przedstawione pytanie prawne udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1987 r., Nr 2-3, poz. 27