Wyrok z dnia 1986-02-20 sygn. III CRN 443/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 443/85

Wyrok z dnia 20 lutego 1986 r.

Wzgląd na ogólny interes społeczny nie wyłącza z założenia ochrony słusznych, prawnie chronionych interesów jednostki.

Przewodniczący: sędzia SN K. Piasecki (sprawozdawca). Sędziowie SN: J. Szachułowicz, A. Wielgus.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Stefana P. przeciwko Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu Handlu Wewnętrznego w K. - Oddział w S. o zapłatę kwoty 14.000 zł na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 28 sierpnia 1984 r.

uchylił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego i zmienił wyrok Sądu Rejonowego w Sosnowcu z dnia 12 kwietnia 1984 r. w ten sposób, że zasądził od pozwanego Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Handlu Wewnętrznego w K. - Oddział w S. na rzecz Stefana P. kwotę 14.000 zł z 8% od dnia 8 kwietnia 1984 r.

Uzasadnienie

Powód Stefan P. w powództwie wytoczonym przeciwko Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu Handlu Wewnętrznego w K. Oddział w S. żądał zasądzenia 14.000 zł. Dla uzasadnienia tego żądania przytoczył, że w dniu 4 lutego 1981 r. strony zawarły umowę kupna-sprzedaży pralki automatycznej. Cenę ustalono w kwocie 10.500 zł. W czasie oczekiwania na dostawę wzrosły ceny pralek automatycznych. Wydanie powodowi pralki uzależniono od dopłaty 14.000 zł. Powód uiścił żądaną kwotę. Jednakże uważa, że żądanie dopłaty jest nieuzasadnione. Dlatego też domaga się zwrotu tej sumy, załączając do pozwu pismo Departamentu Ekonomicznego Ministerstwa Handlu Wewnętrznego i Usług, w którym zaznaczono, że rozstrzygnięcie sprawy powoda "jest możliwe w drodze powództwa cywilnego".

Strona pozwana wnosiła o oddalenie powództwa, podnosząc, że między stronami została zawarta "umowa wstępna". Warunki umowy zostały zmienione w dniu 30 października 1982 r. w ten sposób, że ceną obowiązującą jest cena z daty wydania pralki. W dniu 28 marca 1983 r. "doszło do zawarcia faktycznej umowy kupna-sprzedaży". Warunki umowy były powodowi znane.

Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 1984 r. Sąd rejonowy w Sosnowcu powództwo oddalił. U podstaw tego rozstrzygnięcia leży stwierdzenie, że strony zawarły umowę przedwstępną w dniu 4 lutego 1981 r. Umowa kupna-sprzedaży pralki została zawarta w dniu 28 marca 1983 r. W tej dacie obowiązywała cena sztywna (24.500 zł) znana powodowi.

Sąd Wojewódzki w Katowicach wyrokiem z dnia 28 sierpnia 1984 r. oddalił rewizję powoda od wyroku Sądu Rejonowego. Sąd Wojewódzki wyraził również zapatrywanie, że chodzi o cenę sztywną, od której żadna ze stron nie mogła odstąpić.

W rewizji nadzwyczajnej od wyroku Sądu Wojewódzkiego Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wnosi o jego uchylenie oraz zmianę wspomnianego wyroku Sądu Rejonowego w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 14.000 zł z 8% od dnia 5 kwietnia 1984 r.

Rewizja nadzwyczajna opiera się na zarzucie rażącego naruszenia art. 380, 535 § 1, art. 357 § 1 i art. 410 k.c., art. 390 § 1 w związku z art. 368 pkt 1 k.p.c. oraz na zarzucie naruszenia interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W imieniu Federacji Konsumentów (art. 63 § 3 k.p.c.) rewizję nadzwyczajną popierał jej Przedstawiciel.

Rewizja nadzwyczajna podlega uwzględnieniu z następujących przyczyn: wstępnym zagadnieniem, które wymaga rozważenia, jest problem kwalifikacji prawnej charakteru zawartej przez strony umowy.

Skarżący trafnie zarzuca, że Sąd Rejonowy i Sąd Wojewódzki bezzasadnie przyjął, iż umowa z dnia 4 lutego 1981 r., nazywana przez pozwane Przedsiębiorstwo "wstępną umową kupna-sprzedaży", ma charakter tylko umowy przedwstępnej.

Przedwstępną umową jest jedynie umowa, przez którą strony zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy, określając istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin, w ciągu którego ma być ona zawarta (art. 389 k.c.). Tymczasem wspomniana umowa zawierała wszystkie elementy umowy sprzedaży (art. 535 § 1 k.c.), określając przedmiot sprzedaży, datę jego wydania kupującemu i cenę już w całości zapłaconą. W umowie nie wspomniano nawet o tym, że strony dopiero w przyszłości zawrą umowę sprzedaży ani nie wskazano terminu, w ciągu którego ma być ona zawarta. Do uznania, że wspomniana umowa jest umową sprzedaży, a nie umową przedwstępną, nie stanowi przeszkody okoliczność, że w umowie tej dokonaną przez powoda wpłatę kwoty 10.500 zł nazwano "przedpłatą", gdyż - jak to Sąd Najwyższy wyjaśnił w uchwale z dnia 26 października 1984 r. III CZP 64/84 (OSNCP 1985, z. 7, poz. 67) - przyjęcie przez sprzedawcę "przedpłaty" na towar w wysokości odpowiadającej jego cenie w dacie przyjęcia tej "przedpłaty" stanowi zawarcie umowy sprzedaży, a nie tylko umowy przedwstępnej, jeżeli w dokumencie potwierdzającym dokonanie przedpłaty określono termin odbioru towaru, a sprzedawca nie zastrzegł, że odbiór towaru nastąpi według ceny z daty odbioru, czego w tej umowie nie zastrzeżono.

Nie ma oparcia - jak słusznie wywodzi to skarżący w rewizji nadzwyczajnej - w obowiązującym prawie, istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy, zapatrywanie wyrażone przez oba sądy, że w grę wchodziła cena sztywna (art. 537 k.c.).

Stwierdzając bowiem, że cena 24.500 zł obowiązująca w dacie wydania pralki powodowi (28 marca 1983 r.) była ceną sztywną i dlatego na podstawie art. 537 § 1 k.c. cena ta wiąże strony bez względu na to, jaką cenę ustaliły w umowie z dnia 4 lutego 1981 r., Sądy przeoczyły, że już uchwała nr 243 Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w sprawie zasad działalności przedsiębiorstw państwowych w 1982 r. (M.P. Nr 32, poz. 287), wprowadzając nowe kategorie cen, nie utrzymała kategorii cen sztywnych, podobnie jak późniejsza ustawa z dnia 26 lutego 1982 r. o cenach (Dz. U. Nr 7, poz. 52). Jak wynika z pisma Urzędu Cen z dnia 25 lipca 1985 r., zgodnie ze wspomnianą uchwałą cena pralki automatycznej była zaliczona do cen wolnych, a w rozumieniu ustawy obowiązującej w dacie wydania pralki powodowi - pralki automatyczne objęte były cenami umownymi.

Niezależnie od wywodów zawartych w rewizji nadzwyczajnej wymaga podkreślenia niedopuszczalność, bezskuteczność prawna jednostronnej zmiany istotnych postanowień zawartej umowy. W stosunkach cywilnoprawnych bez względu na charakter kontrahentów obowiązuje zasada pacta servanda sunt. Pożądana bowiem jest stabilność w stosunkach cywilnoprawnych także pod względem cen. Doniosłe znaczenie ma pewność prawa i bezpieczeństwo prawne kontrahentów. Jak to stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 czerwca 1985 r. III CRN 166/85, wydanym na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości w sprawie o dopłatę ceny, obrót handlowy, zwłaszcza między jednostkami gospodarki uspołecznionej, podmiotami o statusie profesjonalnym a osobami fizycznymi, nie może opierać się na niepewności kontrahentów ani na prowizoryczności postanowień co do essentialia negotii, wynikających z niedomagań produkcyjnych lub organizacyjno-handlowych. Dotyczy to zwłaszcza cen w zakresie ustalania których musi obowiązywać określony ład, porządek ekonomiczny. Obowiązującego prawnie systemu cen nie można w działalności handlowo-usługowej modyfikować poprzez wprowadzenie i narzucanie praktyk polegających na konstruowaniu koncepcji "cen orientacyjnych", "sprzedaży zaliczkowych" ani "umów warunkowych obwarowanych warunkiem ceny przyszłej i niepewnej co do wysokości". Tego rodzaju klauzule muszą być traktowane jako klauzule stanowiące nadużycie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i porządkiem ekonomiczno-społecznym swojej pozycji gospodarczej i handlowej przez podmioty dysponujące towarami i usługami ze szkodą dla stabilizacji stosunków społecznych w dziedzinie obrotu. Za uzasadniony należy również uznać wysunięty w rewizji nadzwyczajnej zarzut naruszenia art. 410 k.c.

W rozpatrywanej bowiem sytuacji uznać należy, że wpłata przez powoda kwoty 14.000 zł, od której pozwany uzależnił wydanie mu pralki sprzedanej umową z dnia 4 lutego 1981 r. i przed tą datą w całości opłaconej, stanowi nienależne świadczenie w rozumieniu art. 410 k.c. podlegające zwrotowi na rzecz powoda. Nabywca spełnił świadczenie wymagane od niego, mimo że nie był w ogóle do niego zobowiązany w świetle obowiązujących przepisów o umowach kupna-sprzedaży i cenach. W związku z tym nie ma podstaw do stosowania art. 411 k.c. Nie można również mówić o wygaśnięciu obowiązku wydania korzyści w rozumieniu art. 409 k.c.

Wniesienie rewizji nadzwyczajnej po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się zaskarżonego wyroku Sądu Wojewódzkiego wymaga rozważenia, czy stwierdzone przez Sąd Najwyższy rażące naruszenie przepisów prawa należy zakwalifikować jako stanowiące jednocześnie naruszenie interesu PRL. Wywody skarżącego w tym zakresie są przekonywające. Istotnie, wniesienie rewizji nadzwyczajnej po upływie sześciu miesięcy od daty wyroku Sądu Wojewódzkiego nie stanowi przeszkody do jej uwzględnienia. Wyrok ten narusza również interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (art. 417 § 1 i art. 421 § 2 k.p.c.). Zasada, według której postanowienia umów powinny być przez strony przestrzegane, ma szczególny walor w stosunkach między przedsiębiorstwami uspołecznionymi a obywatelami. W interesie PRL leży umacnianie zaufania obywateli (konsumentów) do tych przedsiębiorstw (producentów lub sprzedawców). Uzależnianie przez sprzedawcę wykonania umowy od dokonania przez kupującego dodatkowego, nie umówionego świadczenia podrywa to zaufanie i w tej sytuacji wyrok aprobujący takie postępowanie pozwanego sprzedawcy narusza interes PRL. Państwo i społeczeństwo są zainteresowane w ochronie słusznych interesów obywateli i innych podmiotów jako konsumentów. Nadrzędność interesu ogólnego nad interesem jednostek nie oznacza, że ogólny interes społeczny wyłącza z założenia i generalnie ochronę słusznych, prawnie chronionych interesów jednostki. Ochrona takich interesów poszczególnej jednostki może być również podyktowana i umotywowana interesem ogólnospołecznym. Ochrona interesu jednostki może być także funkcją interesu ogólnego. Wyraz temu stanowisku dawał niejednokrotnie Sąd Najwyższy, dokonujący wykładni art. 417 § 1 k.p.c.

Z tych wszystkich względów należało orzec w sposób zawarty w sentencji niniejszego wyroku.

OSNC 1986 r., Nr 12, poz. 211