Postanowienie z dnia 2000-05-17 sygn. I KZP 7/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 7/00

Postanowienie z dnia 17 maja 2000 r.

W trybie przewidzianym w art. 387 k.p.k. dopuszczalne jest tylko wydanie wyroku skazującego, a nie wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne.

Przewodniczący: sędzia SN J. Bratoszewski.

Sędziowie SN: T. Grzegorczyk (sprawozdawca), W. Kozielewicz.

Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Henryka G., po rozpoznaniu przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w P., postanowieniem z dnia 27 stycznia 2000 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy dopuszczalne jest warunkowe umorzenie postępowania karnego względem oskarżonego, co do którego sąd orzeka na zasadzie art. 387 § 1 i 2 k.p.k.?"

postanowił odmówić podjęcia uchwały.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się w następującym układzie procesowym. Sąd Rejonowy w Ł. wyrokiem z dnia 15 września 1999 r., na rozprawie, warunkowo umorzył postępowanie karne wobec Henryka G., oskarżonego o czyn określony w art. 207 § 1 k.k., orzekając w trybie art. 387 k.p.k., i czyniąc to na wniosek oskarżonego za zgodą pokrzywdzonego i prokuratora. Od wyroku tego apelację wniósł oskarżyciel publiczny, podnosząc, że stosowanie warunkowego umorzenia w trybie art. 387 k.p.k. jest w ogóle niedopuszczalne. Sąd Okręgowy w P. powziął w związku z tym wątpliwości, gdyż - jak podnosi w uzasadnieniu postanowienia o wystąpieniu do Sądu Najwyższego z pytaniem prawnym - ze zdaniem prokuratora można się zgodzić "wyłącznie przy założeniu, iż przepisy art. 387 § 1 i 2 k.p.k. miałyby podlegać nie żadnej innej, poza gramatyczną, wykładni". Sąd Okręgowy wskazuje, że literalna wykładnia przepisu sugeruje, że chodzi tu tylko o wyrok skazujący, takim zaś nie jest wyrok o warunkowym umorzeniu postępowania, ale wyraża przekonanie, iż przy interpretacji art. 387 należy też "niewątpliwie mieć na uwadze cele, których realizację założył sobie ustawodawca, wprowadzając to nowe uregulowanie", a skoro "zasadniczym celem było dążenie do maksymalnego uproszczenia i przyspieszenia postępowania", to "bezkompromisowe obstawanie przy dosłownym rozumieniu przepisów art. 387 § 1 i § 2 k.p.k., dawałoby efekt całkowicie odmienny od założonego przez ustawodawcę". Wypowiadając się w przedmiocie przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego Prokurator Krajowy wniósł o podjęcie uchwały, że w warunkach art. 387 k.p.k. dopuszczalne jest tylko wydanie wyroku skazującego, a nie warunkowo umarzającego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Orzecznictwo Sądu Najwyższego i doktryna zgodnie przyjmują, że skuteczne wystąpienie z pytaniem prawnym, w trybie przewidzianym obecnie w art. 441 § 1 k.p.k., jest możliwe jedynie wtedy, gdy ujawnia się zagadnienie o charakterze prawnym, a więc stanowiące istotny problem interpretacyjny, a nadto wymagające zasadniczej wykładni ustawy, a więc w sytuacji, gdy norma z uwagi na swą wadliwą bądź niejasną redakcję jest, lub może być, rozbieżnie interpretowana i umożliwia przeciwstawne interpretacje, co jest niekorzystne dla funkcjonowania prawa w praktyce (zob. np. postanowienie SN z 16 czerwca 1993 r., I KZP 14/93, Wok. 1993, z. 11, s. 9-10, postanowienie z 28 lipca 1994 r., I KZP 18/94, OSNKW 1994, z. 7-8, poz. 49, postanowienie z 12 marca 1996 r., I KZP 1/96, Wok. 1996, z. 7, s. 20 oraz np.: K. Marszał: Proces karny, Katowice 1997, s. 425-426; R. Stefański: Rola Sądu Najwyższego w kształtowaniu jednolitości orzecznictwa w sprawach karnych, w: Jednolitość orzecznictwa w sprawach karnych, praca zbiorowa, pod red. S. Waltosia, Kraków 1998, s. 271-282). Jak podniesiono w uchwale Sądu Najwyższego z 12 marca 1996 r. (I KZP 2/96, OSNKW 1996, z. 3-4, poz. 16), nie chodzi przy tym o wątpliwości, jakie żywią sędziowie zasiadający w składzie sądu odwoławczego, ale o obiektywnie zachodzące wątpliwości, których usunięcie wymaga dokonania zasadniczej wykładni ustawy przez Sąd Najwyższy.

W niniejszej sprawie sytuacja taka nie zachodzi. Sam Sąd Okręgowy nie ma wątpliwości, że literalnie przepis art. 387 § 1 odnosi się wyłącznie do wyroków skazujących i że nie jest takim wyrokiem wyrok warunkowo umarzający postępowanie. Przepis art. 387 § 1 k.p.k. wyraźnie zastrzega, że oskarżony może wystąpić z wnioskiem o "wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego". Musi to być zatem wniosek nie tylko o wydanie wyroku skazującego, ale i z określeniem w nim także kary (rodzajowo i rozmiarowo) lub również - bądź co najmniej tylko (w razie ustawowej możliwości odstąpienia w danym wypadku od wymierzenia kary) - środka karnego. Jak trafnie zaś wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z 7 września 1999r. (WKN 32/99, OSNKW 1999, z. 11-12, poz. 77), przychylenie się do takiego wniosku zobowiązuje sąd do wymierzenia kary (środka karnego) zgodnie z tym wnioskiem. W nauce i doktrynie nie budzi wątpliwości, że wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne nie jest wyrokiem skazującym (zob. np. A. Bulsiewicz i inni: Przebieg postępowania karnego, Toruń 1999, s. 163; K. Marszał: Proces karny, Katowice 1997, s. 247-248; S. Waltoś: Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 1998, s. 46; J. Bratoszewski i inni: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 1998, t. II, s. 350-351; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. I, Warszawa 1999, s. 429). Wysuwane w doktrynie sugestie, by przez skazanie rozumieć jedynie stwierdzenie winy i objąć tym pojęciem także warunkowe umorzenie (tak np. E. Skrętowicz: Wyrok sądu karnego pierwszej instancji, Lublin 1989, s. 65) nie znajdują oparcia w przepisach kodeksu postępowania karnego, który wyraźnie rozróżnia skazanie (jako stwierdzenie winy i towarzyszące mu rozstrzygnięcie w przedmiocie kary lub środka karnego, w tym choćby i przez odstąpienie od ich orzekania) i warunkowe umorzenie (gdzie uznaniu winy nie towarzyszą kary i środki karne, lecz środki związane z poddaniem sprawcy próbie), jako dwie merytorycznie odmienne decyzje procesowe (zob. np. art. 415 § 1, 5 i 6, art. 454 § 1 k.p.k.). W niniejszym wypadku i tak nie ma to znaczenia, jako że kodeks postępowania karnego w art. 387 § 1 wyraźnie żąda, by oskarżony w swym wniosku wskazał też karę lub (i) środek karny, który ma być orzeczony wobec niego bez dalszego przeprowadzania postępowania dowodowego. Przepis art. 387 k.p.k. jest zatem jasny i obiektywnie nie wzbudza wątpliwości interpretacyjnych. Wynika z niego wyraźnie, że w trybie przewidzianym w art. 387 k.p.k. dopuszczalne jest tylko wydanie wyroku skazującego, a nie wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne. W świetle tego, co powiedziano, brak jest zatem podstaw do podejmowania w tej materii przez Sąd Najwyższy uchwały w trybie art. 441 § 1 i 3 k.p.k.

Wysuwane przez Sąd Okręgowy wątpliwości związane z ratio legis konstrukcji przyjętej w art. 387 k.p.k. nie mają tu znaczenia. Generalnie bowiem dla interpretacji przepisów cel ich wprowadzenia jest tylko dodatkowym kryterium interpretacyjnym tam, gdzie norma - z uwagi na swe nieprecyzyjne ujęcie - może budzić wątpliwości. Nie można natomiast z powołaniem się na ratio legis zmieniać treści jasno wyrażonej przez ustawodawcę w interpretowanym przepisie. Nie jest zresztą ważne, co ustawodawca chciał powiedzieć formułując daną normę, lecz to, co wyraził w owym przepisie, zwłaszcza, gdy przepis ten ma treść wyraźnie określoną, gdyż użyto w nim sformułowań o jednoznacznym językowo (w języku prawnym i prawniczym) wydźwięku. Nie można przy tym zapominać, że kwestię warunkowego umarzania postępowania na rozprawie ustawodawca rozstrzygnął odrębnie w art. 414 § 1 k.p.k., przyjmując, że w razie stwierdzenia po rozpoczęciu przewodu sądowego danych przemawiających za warunkowym umorzeniem postępowania, sąd wyrokiem umarza warunkowo postępowanie karne. Przepis ten koresponduje z art. 339 § 1 pkt 2 i art. 341-342 k.p.k., w których uregulowano warunkowe umarzanie postępowania, jeżeli okoliczności ku temu ujawnią się przed rozprawą. Ujawnienie się ich na rozprawie, ale przed rozpoczęciem przewodu sądowego, powinno także skutkować wydaniem postanowienia, tyle że na rozprawie. Dopiero dostrzeżenie podstaw do warunkowego umorzenia po rozpoczęciu przewodu nakazuje wydanie wyroku warunkowo umarzającego postępowanie. Przy orzekaniu postanowieniem na rozprawie, ale przed rozpoczęciem przewodu sądowego, nie ma już zastosowania możliwość sprzeciwienia się oskarżonego warunkowemu umorzeniu (zob. art. 341 § 2 in principio k.p.k.). W konsekwencji przyjąć należy, iż o warunkowym umorzeniu postępowania karnego na rozprawie, w razie ujawnienia się dopiero w tej fazie procesu okoliczności uzasadniających takie rozstrzygnięcie, sąd orzeka postanowieniem, jeżeli okoliczności te ujawniły się jeszcze przed rozpoczęciem przewodu sądowego, lub wyrokiem, gdy ujawniły się one już po rozpoczęciu tego przewodu. Nie jest zatem prawdą, że dla warunkowego umorzenia postępowania, w razie ujawnienia się podstaw ku temu dopiero na rozprawie, zawsze konieczne jest pełne przeprowadzenie postępowania dowodowego. Jest rzeczą oczywistą, że w razie ujawnienia się okoliczności uzasadniających warunkowe umorzenie dalsze przeprowadzanie dowodów może okazać się zbędne. Istotne jest jednak, aby ustalono istnienie każdego z warunków tego umorzenia, określonych w art. 66 k.k. Jest więc tu równie oczywiste, że przy rozstrzyganiu na rozprawie sąd musi dysponować podstawą faktyczną (dowodową) swego orzeczenia. W wypadku orzekania o warunkowym umorzeniu przed rozpoczęciem przewodu, a więc postanowieniem, sąd rozstrzyga tak jak na posiedzeniu, o którym mowa w art. 341 k.p.k., czyli na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu przygotowawczym. Jeżeli zaś orzeczenie to ma być wyrokiem wydanym po rozpoczęciu przewodu sądowego, sąd orzeka na podstawie dowodów przeprowadzonych w toku rozprawy (art. 410 k.p.k.), w tym i przeprowadzonych pośrednio, z wykorzystaniem możliwości przewidzianych w art. 388, 393 i 394 k.p.k.

OSNKW 2000 r., Nr 5-6, poz. 51