Uchwała z dnia 2000-03-17 sygn. I KZP 2/00

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 2/00

Uchwała z dnia 17 marca 2000 r.

Sąd, umarzając warunkowo postępowanie karne na posiedzeniu, może orzec środki karne w postaci świadczenia pieniężnego lub zakazu prowadzenia pojazdów.

Przewodniczący: sędzia SN A. Konopka (sprawozdawca).

Sędziowie: SN E. Strużyna, sędzia SA del. do SN A. Wąsek.

Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Pawła J., po rozpoznaniu, przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k., przez Sąd Okręgowy w O., postanowieniem z dnia 10 grudnia 1999 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy:

"Czy pominięcie w art. 342 § 1 i 2 k.p.k. środków karnych w postaci świadczenia pieniężnego oraz zakazu prowadzenia pojazdów oznacza, iż środków tych sąd nie może orzec na posiedzeniu - warunkowo umarzając postępowanie i orzeczenie ich jest tylko możliwe na rozprawie, czy też przyjmować należy, iż przepis ten wskazuje ma formalne warunki, jakim winno odpowiadać postanowienie o warunkowym umorzeniu postępowania, natomiast na orzeczenie tych środków karnych zezwala Sądowi art. 67 § 2 k.k. niezależnie czy orzeczenie zapada na posiedzeniu czy też na rozprawie?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującej sytuacji procesowej:

Sąd Rejonowy w S., postanowieniem z dnia 5 listopada 1999 r., na wniosek prokuratora, warunkowo umorzył postępowanie karne wobec Pawła J., oskarżonego o przestępstwo określone w art. 177 § 1 k.k., na okres próby wynoszący rok, i na podstawie art. 39 pkt 7 k.k. w zw. z art. 67 § 3 k.k. orzekł środek karny w postaci świadczenia pieniężnego w kwocie 400 zł na rzecz Państwowego Domu Dziecka w S. w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia. Postanowienie to zaskarżył prokurator zarzucając "obrazę przepisów postępowania karnego mającą wpływ na treść orzeczenia polegającą na orzeczeniu środka karnego określonego w art. 39 pkt 7 k.k., mimo iż gramatyczna wykładnia przepisu art. 342 § 2 k.p.k. nie pozwala na orzeczenie świadczenia pieniężnego na cel społeczny bez przeprowadzenia rozprawy". W uzasadnieniu zażalenia eksponowano także to, że środki karne przewidziane w art. 39 pkt 3 i 7 k.k. "stanowią dla sprawcy znaczną dolegliwość i winny one zostać orzeczone po wszechstronnym wyjaśnieniu okoliczności sprawy, a więc po przeprowadzeniu rozprawy", a nadto, że "na posiedzeniu oskarżony nie mógł (...) wykazać, iż orzeczony środek karny (...) stanowi dla jego osoby nadmierne obciążenie". Rozpoznając zażalenie Sąd Okręgowy w O. uznał, że w sprawie wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy i na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Posłużenie się taką formą wykładni art. 342 § 2 k.p.k. jaką zastosował prokurator, wynika ze stanowiska Ryszarda A. Stefańskiego, wyrażonego w pracy zbiorowej pt. "Kodeks postępowania karnego. Komentarz", pod redakcją Z. Gostyńskiego (Dom Wydawniczy ABC 1998, t. II, s. 202). Zdaniem autora, pominięcie w § 1 i 2 art. 342 k.p.k., który określa "zawartość postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania", środków karnych określonych w art. 39 pkt 7 k.k. i w art. 67 § 3 k.k., "...prowadzi do wniosku, że nie jest możliwe ich orzeczenie na posiedzeniu".

Niezależnie od tego, iż stanowisko takie jest - jak dotychczas - odosobnione, to wydaje się nie przystawać do celów, jakim ma służyć instytucja warunkowego umorzenia postępowania, określona w kodeksie postępowania karnego z 1997 r. Autorzy innych, niż powołany wyżej, komentarzy wymieniają wszystkie środki przewidziane w art. 67 § 3 k.k. jako te, które mogą być orzeczone postanowieniem określonym w art. 342 § 2 k.p.k. (por. T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, 1998, s. 691; F. Prusak: Komentarz do kodeksu postępowania karnego. Komentarz, t. II, Warszawa 1999, s. 953-954; P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 1999, t. II, s. 252).

Z uzasadnienia rządowego projektu nowego kodeksu postępowania karnego wynika bezsprzecznie, iż jednym z celów przyświecających wprowadzeniu zmian w procedurze było to, "aby nowy kodeks usprawnił w racjonalny sposób postępowanie karne, czynił je bardziej skutecznym oraz pozwalał szybciej i taniej zwalczać drobną i średnią przestępczość...". Konsekwencją tych założeń jest to, że "warunkowe umorzenie postępowania powinno być w miarę możności orzekane na posiedzeniu (aby oszczędzić oskarżonemu publicznej rozprawy)". Z tego właśnie względu kodeks postępowania karnego "przewiduje specjalne przepisy regulujące stosowanie tego środka (art. 341 i 342)" (Nowe kodeksy karne z 1997 r. z uzasadnieniami - kodeks karny, kodeks postępowania karnego, kodeks karny wykonawczy, Warszawa 1997, s. 428).

Na zwiększenie możliwości podejmowania decyzji o warunkowym umorzeniu na posiedzeniu przed rozprawą zwraca uwagę H. Paluszkiewicz, która jednak nie podnosi rozważanego tutaj problemu interpretacyjnego dotyczącego art. 342 § 2 k.p.k. (por. Warunkowe umorzenie postępowania karnego w stadium postępowania przed sądem, w: Kodeks postępowania karnego. Zagadnienie węzłowe, Wyd. Ministerstwa Sprawiedliwości, Warszawa 1997, s. 181-194).

Powyższe spostrzeżenia i uwagi skłaniają do poglądu, że przy rozstrzyganiu przedmiotowej kwestii prawnej zastosowanie jedynie wykładni językowej, z pominięciem np. wykładni celowościowej i systemowej, nie jest wystarczające i prowadzić może do wniosków sprzecznych z przyjętymi przez ustawodawcę założeniami.

Nie można tracić z pola widzenia tego, iż przepisy procedury karnej dopuszczają możliwość wydania orzeczenia skazującego oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy - w formie nakazu karnego - i wymierzenie określonych kar (art. 500 i 502 § 1 k.p.k.) oraz w trybie art. 343 k.p.k. W tych sytuacjach stopień dolegliwości dla skazanego, na co powołuje się R. A. Stefański (op. cit., s. 202), będzie bez wątpienia wyższy niż w przypadku orzeczenia jedynie środków karnych.

Z treści art. 67 § 3 k.k. nie wynika, aby ustawodawca uzależnił możliwość orzeczenia wymienionych środków karnych od tego, czy orzekane są one w formie wyroku czy postanowienia, wynika natomiast uprawnienie sądu do orzeczenia świadczenia pieniężnego oraz zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych przez odesłanie wprost do art. 39 pkt 7 i art. 39 pkt 3 k.k. bez użycia określenia "środki karne". Z kolei przepis art. 342 § 2 k.p.k. mówi o "obowiązkach" w znaczeniu ogólnym, bez ich wskazywania, a zatem nie można przyjąć, iż określa on składniki postanowienia o warunkowym umorzeniu postępowania w sposób szczególny w stosunku do przepisu prawa karnego materialnego (por. P. Tokarz: Wystarczy posiedzenie, Rzeczpospolita z dnia 18 lutego 2000 r., s. C 4). Uwzględnienie całego kontekstu normatywnego dotyczącego warunkowego umorzenia postępowania nakazuje przyjąć, iż ustawodawca obejmował w art. 342 § 2 k.p.k. całość treści przepisu karnomaterialnego, określającego środki stanowiące probacyjną "obudowę" tej instytucji (por. R. Pusz: Jest o co kruszyć kopie, Rzeczpospolita z dnia 7 marca 2000 r., s. C 3).

Słusznie podnosi Sąd Okręgowy w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego, że pozbawienie sądu możliwości orzekania wspomnianych środków karnych na posiedzeniu, spowodowałoby konieczność kierowania sprawy na rozprawę tylko w tym celu, aby można było je orzec, gdy zachodzi taka potrzeba. Problem ten, ze strony praktyki, dostrzega również w cytowanym artykule R. Pusz, a z całą pewnością nie takie rozwiązanie było zamiarem ustawodawcy.

W tym kontekście zasadne wydaje się odwołanie do stanowiska J. Wróblewskiego, którego zdaniem: "Jeżeli w procesie wykładni uwzględnia się cele prawa, to posługując się celem przepisu należy go ustalić w ten sposób, by był zgodny co najmniej z celami instytucji, do jakiej interpretowany przepis należy. Trzeba eliminować takie ustalenia interpretacyjne tekstów prawnych, przy których przyjęciu skutki stosowania odpowiedniego przepisu byłyby wadliwe, a w szczególności prowadziłyby do skutków niezamierzonych" (J. Wróblewski: Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988, s. 143 i nast.).

OSNKW 2000 r., Nr 3-4, poz. 22