Uchwała z dnia 2000-03-16 sygn. I KZP 53/99

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 53/99

Uchwała 7 sędziów z dnia 16 marca 2000 r.

Sądem właściwym funkcjonalnie do stosowania w postępowaniu ekstradycyjnym tymczasowego aresztowania osoby ściganej, co do której organ obcego państwa złożył wniosek o wydanie, jest sąd okręgowy właściwy do orzekania w przedmiocie wydania (art. 605 § 1 w związku z art. 602 k.p.k.).

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.

Sędziowie SN: J. Bratoszewski, A. Deptuła (sprawozdawca), P. Hofmański, A. Siuchniński, F. Tarnowski, S. Zabłocki.

Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu wniosku Prokuratora Generalnego z dnia 17 grudnia 1999 r., złożonego na podstawie art. 13 pkt 3 w zw. z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.), o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce, a mianowicie:

"Który sąd jest właściwy do stosowania tymczasowego aresztowania wobec osoby ściganej, co do której organ państwa obcego złożył wniosek o jej wydanie w celu przeprowadzenia przeciw niej postępowania karnego lub wykonania orzeczonej co do niej kary albo środka zabezpieczającego?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej.

Uzasadnienie

Na wstępie należy zauważyć, że stosownie do art. 13 pkt 3 w związku z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.), na który powołał się Prokurator Generalny w swoim wniosku, podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały nie dotyczącej konkretnej sprawy (tzw. uchwała abstrakcyjna), zawierającej wykładnię przepisów prawa, może nastąpić z dwóch powodów, a mianowicie wtedy, gdy chodzi o wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie albo budzących wątpliwości w praktyce.

W rozpatrywanym wniosku Prokuratorowi Generalnemu chodzi o wyjaśnienie treści art. 605 § 1 k.p.k., którego stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie, przy czym są one tak silne, iż doszło wprost do swoistych "sporów kompetencyjnych" między sądami (we wniosku podano konkretne przykłady takich sporów). Wynikać to ma z faktu, że wspomniany przepis nie określa wprost sądu właściwego do podejmowania decyzji o tymczasowym aresztowaniu osoby ściganej, a jedynie odsyła do odpowiedniego stosowania art. 263 k.p.k.

Oceniając wystąpienie Prokuratora Generalnego jako zasadne i dostrzegając tym samym potrzebę dokonania wykładni wspomnianego przepisu - Sąd Najwyższy w składzie powiększonym wyraża następujący pogląd:

Odczytując treść normatywną zawartą w art. 605 § 1 k.p.k. sięgnąć trzeba w pierwszej kolejności do wykładni gramatycznej, której dyrektywy mają pierwszeństwo w procesie dekodowania każdej normy prawnej i której priorytet oznacza, iż odwoływanie się do sensu, celu, funkcji interpretowanych przepisów dopuszczalne jest dopiero wtedy, gdy wykładnia ta nie daje jasnego i jednoznacznego wyniku, to jest wtedy, gdy z językowego punktu widzenia możliwe jest różne rozumienie treści normy prawnej.

W tym przypadku szczególnego wprost znaczenia nabiera jedna z dyrektyw tej wykładni, a mianowicie ta, w myśl której niedopuszczalne jest takie ustalenie znaczenia przepisu, przy którym pewne jego zwroty traktowane są jako nie mające znaczenia, a więc są wręcz zbędne (J. Wróblewski: Sądowe stosowanie prawa, Warszawa 1988, s. 134).

Wspomniany przepis, przewidując możliwość stosowania przez sąd w postępowaniu ekstradycyjnym tymczasowego aresztowania osoby ściganej, zawiera ważne sformułowanie. Mówi mianowicie o badaniu wniosku pod kątem, czy dotyczy on przestępstwa, którego sprawca podlega wydaniu. W sposób nad wyraz przejrzysty oznacza to, iż decyzja o tymczasowym aresztowaniu osoby ściganej uwarunkowana jest tym, czy wniosek o wydanie rzeczywiście dotyczy przestępstwa, którego sprawca podlega wydaniu, a więc przestępstwa objętego ekstradycją. Badanie wniosku pod tym kątem oznacza przede wszystkim sięgnięcie do uregulowań zawartych w podpisanych przez stronę polską umowach międzynarodowych, mających pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy nie da się pogodzić z umową (art. 91 ust. 1 Konstytucji RP; por. także art. 615 § 1 k.p.k.). W grę wchodzić tu będą liczne traktaty dwustronne, a także Europejska Konwencja o Ekstradycji z 13 dnia grudnia 1957 r., sporządzona w Paryżu, wraz z dwoma protokołami dodatkowymi: z dnia 15 października 1975 r. (Prot. I) oraz z dnia 17 marca 1978 r. (Prot. II) oraz Konwencja o przekazaniu osób skazanych, sporządzona w Strasburgu dnia 21 marca 1983 r.

Zawarte w tych źródłach regulacje, a w sytuacji ich niesprzeczności z przepisami działu XIII kodeksu postępowania karnego, także treść przepisu art. 614 k.p.k., stanowić będą o wyniku badania wniosku ekstradycyjnego, wyznaczając dopuszczalność lub niedopuszczalność wydania osoby ściganej. Skoro zatem wniosek o wydanie powinien dotyczyć przestępstwa, którego sprawca podlega wydaniu, a to z kolei stanowi warunek sine qua non decyzji o tymczasowym aresztowaniu osoby ściganej, i skoro do jego badania pod tym kątem uprawniony jest tylko sąd okręgowy (art. 602 i 603 k.p.k.), to niepodobna przyjąć, że kwestia, czy osoba objęta wnioskiem rzeczywiście popełniła przestępstwo ekstradycyjne oraz czy prawidłowy tok postępowania ekstradycyjnego wymaga zastosowania tymczasowego aresztowania, należy do wyłącznej kompetencji sądu okręgowego, zaś sama decyzja o tymczasowym aresztowaniu przeniesiona jest niejako "piętro niżej", to jest do sądu rejonowego.

W świetle przedstawionych rozważań uprawnione jest ustalenie, że w każdej fazie postępowania ekstradycyjnego organem uprawnionym do stosowania tymczasowego aresztowania osoby ściganej, co do której organ państwa obcego złożył wniosek o wydanie, jest sąd okręgowy właściwy do orzekania w przedmiocie dopuszczalności wydania.

Odnosi się to w równym stopniu do sytuacji przewidzianej w § 2 art. 605 k.p.k., a więc do stosowania tymczasowego aresztowania jeszcze przed złożeniem wniosku o wydanie, gdy organ państwa obcego zwraca się o to, zapewniając, że wobec osoby objętej przygotowywanym wnioskiem zapadł prawomocny wyrok skazujący, lub wydano decyzję o tymczasowym aresztowaniu. Określenie "sąd" użyte zarówno w § 1, jak i w § 2 art. 605 k.p.k. trzeba bowiem interpretować jednakowo; brak jest podstaw, by dokonywać rozróżnienia znaczeniowego tego pojęcia.

Ustalenie takie uzyskuje wsparcie w wykładni systemowej wspomnianego przepisu art. 605 § 1 k.p.k., w myśl której ustalając znaczenie przepisu prawnego interpretator powinien brać pod uwagę systematykę wewnętrzną aktu prawnego, w którym przepis ten się mieści, i powinien przyjmować, że system prawa jest w jakimś sensie całością "jednolitą" i "harmonijną" (J. Wróblewski: op. cit. s. 139). Przepis ten w rozdziale 65 k.p.k. poprzedzają trzy inne artykuły, z których już pierwszy, otwierający ten rozdział, art. 602, ustala wyłączną właściwość funkcjonalną sądu okręgowego w przeprowadzaniu postępowania ekstradycyjnego. Jasne zatem staje się, że ustawodawca w art. 605 k.p.k. nie musiał "dookreślać", że chodzi w tym wypadku także o sąd okręgowy, skoro uczynił to jednoznacznie i kategorycznie wcześniej.

Taką samą techniką legislacyjną posłużył się ustawodawca w wielu miejscach ustawy karnoprocesowej i przy regulacjach innych kwestii proceduralnych. Na przykład w art. 544 § 1 i 2 k.p.k. określił właściwość funkcjonalną sądów (okręgowego, apelacyjnego i Sądu Najwyższego) w postępowaniu wznowieniowym, a w kwestiach już szczegółowych (dalsze przepisy rozdziału 56) podobnych "dookreśleń" nie zamieścił. Warto też odnotować, że czynił to często, gdy ustalał właściwość sądów do podejmowania określonych decyzji procesowych (np. rozdział 60 k.p.k. pt. "Wyrok łączny"). Nie powoduje to jednak żadnych wątpliwości interpretacyjnych w kwestii, do jakiego konkretnie sądu owe uregulowania są adresowane.

Pozostaje zatem do rozważenia, czy "źródłem" kompetencji sądu rejonowego do stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu ekstradycyjnym, rzecz oczywista we wstępnej fazie (stadium) tego postępowania, bo z całą pewnością nie wtedy, gdy wniosek o wydanie osoby ściganej trafił już do sądu okręgowego (art. 602 in fine k.p.k.), nie jest ostatnie zdanie art. 605 § 1 k.p.k.; ono bowiem - jak wywodził Prokurator Generalny - stało się przyczyną rozbieżności interpretacyjnych.

Otóż stwierdzić trzeba, że nie ma podstaw do udzielenia pozytywnej odpowiedzi na postawione wyżej pytanie. Sedno zagadnienia tkwi bowiem we właściwym odczytaniu treści owego zdania. Zawiera ono nakaz "odpowiedniego" stosowania art. 263 k.p.k.; odpowiednie zaś stosowanie oznacza konieczność uwzględnienia zarówno specyfiki postępowania ekstradycyjnego, jak i szczególnego kontekstu, w którym zdanie to zostało zamieszczone.

W poprzednich rozważaniach zostało wykazane, z powołaniem się na wykładnię gramatyczną i systemową, a także na zasady przyjętej techniki legislacyjnej, że treść zdania pierwszego przepisu art. 605 § 1 k.p.k. nie może być inaczej odczytywana, jak tylko w sposób ustalający właściwość sądu okręgowego do podejmowania decyzji o tymczasowym aresztowaniu osoby ściganej, z wyłączeniem możliwości interpretacji wskazującej na właściwość sądu rejonowego.

Trzeba też rozważyć, na czym polega specyfika postępowania ekstradycyjnego, w którym art. 263 k.p.k. stosuje się "tylko" odpowiednio. Otóż specyfika ta wyraża się, między innymi, brakiem możliwości przeprowadzenia dystynkcji: postępowanie przygotowawcze - postępowanie jurysdykcyjne. Nawet bowiem postępowanie poprzedzające skierowanie do sądu okręgowego wniosku o wydanie postanowienia w przedmiocie wniosku państwa obcego (art. 602 k.p.k.) nie może być uznane, z uwagi na jego przedmiot, cel i przebieg, za postępowanie przygotowawcze sensu stricto.

Można jedynie mówić o podziale tego postępowania na fazę poprzedzającą wystąpienie z wnioskiem o wydanie przez sąd postanowienia w przedmiocie wniosku państwa obcego oraz na fazę postępowania sądowego, następującą po skierowaniu do sądu takiego wniosku. Na końcu wypada zatem rozważyć, czy i jakie płyną z tego faktu konsekwencje dla właściwej recepcji owego "odpowiedniego" stosowania art. 263 k.p.k. w postępowaniu ekstradycyjnym. Otóż przepis ten określa maksymalne terminy trwania tymczasowego aresztowania. Przewiduje wprawdzie szczególne kompetencje w zakresie podejmowania decyzji o przedłużeniu stosowania tego środka zapobiegawczego i w § 1 przewiduje właściwość sądu rejonowego do stosowania tymczasowego aresztowania, wszelako czyni to jedynie w odniesieniu do postępowania przygotowawczego, a za takie postępowanie w ścisłym tego słowa znaczeniu, jak to już stwierdzono, nie mogą być uznane ani czynności podejmowane przez prokuratora, o których mowa w art. 602 k.p.k., ani tym bardziej czynności sądu okręgowego o których mowa w art. 603 § 1 k.p.k. W tym stanie rzeczy odpowiednie stosowanie w postępowaniu ekstradycyjnym przepisu art. 263 k.p.k. oznacza, że mają w tym postępowaniu zastosowanie zawarte tam reguły dotyczące czasu stosowania i przedłużania tymczasowego aresztowania oraz reguły dotyczące podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskami w tym przedmiocie (por. postanowienie Sądu Najwyższego, III KO 289/99*), nie oznacza zaś, że organem właściwym do stosowania tego środka zapobiegawczego jest uprawniony, na jakimkolwiek etapie postępowania ekstradycyjnego, sąd rejonowy. Kompetencje sądu rejonowego do podejmowania takiej decyzji określił ustawodawca w art. 250 § 1 i 2 k.p.k., do którego żaden z przepisów rozdziału 65 tegoż k.p.k. nie odsyła.

Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy w składzie powiększonym zdecydował uchwalić jak na wstępie.

OSNKW 2000 r., Nr 3-4, poz. 21