Uchwała z dnia 1985-01-09 sygn. III CZP 77/84

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 77/84

Uchwała z dnia 9 stycznia 1985 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Zakrzewska (sprawozdawca). Sędziowie SN: J. Niejadlik, Z. Świeboda.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zbigniewa T. przeciwko Edwardowi M. o wydanie i zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 20 czerwca 1984 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy zarządcy nieruchomości, którym jest dłużnik, przysługuje roszczenie o zwrot nakładów na zajętą nieruchomość względem jej nabywcy, jeśli dokonując ich przekroczył zakres zwykłego zarządu bez zgody stron i zezwolenia sądu?

2. Czy w dochodzeniu powyższego roszczenia ograniczony jest treścią przepisu § 4 art. 939 k.p.c.?, a w przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie 1 -

3. W płaszczyźnie jakiego przepisu należy ocenić roszczenie w pytaniu 1?"

podjął następującą uchwałę:

Roszczenia zarządcy zajętej nieruchomości (art. 931 § 1 k.p.c.) z tytułu nakładów na tę nieruchomość mogą być dochodzone tylko w trybie art. 939 § 1-4 k.p.c.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Warszawie zagadnienie prawne, budzące poważne wątpliwości, wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego.

Edward M. był właścicielem nieruchomości o obszarze 442 m², zabudowanej piętrowym domem jednorodzinnym z dwoma garażami, oficyną murowaną oraz wolno stojącym garażem o czterech boksach, położonej w W. przy ulicy (...) 11.

Na wniosek jego wierzycieli w 1971 r. wszczęta została egzekucja z tej nieruchomości i przez czas trwania postępowania egzekucyjnego dłużnik Edward M. wykonywał obowiązki zarządcy nieruchomości.

W wyniku licytacji publicznej nieruchomość nabył Zbigniew T. i postanowieniem z dnia 10 grudnia 1973 r. Sąd Powiatowy dla Warszawy-Pragi orzekł przybicie na jego rzecz.

Dalszym postanowieniem z dnia 23 września 1975 r. Sąd stwierdził, że skutki przybicia wygasły, lecz w wyniku rewizji nadzwyczajnej postanowienie to zostało uchylone i Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi postanowieniem z dnia 17 stycznia 1978 r. przysądził własność nieruchomości na rzecz Zbigniewa T.

Po uzyskaniu tytułu właściciela nabywca wezwał zarządcę Edwarda M. do wydania mu nieruchomości i wówczas okazało się,. że zarządca wprowadził do domu mieszkalnego swych nowych wierzycieli, u których zaciągał pożyczki, według twierdzeń zarządcy, zużyte na pokrycie nakładów na nieruchomość, jakie poczynił w czasie trwania zarządu.

Wyrokiem z dnia 2 listopada 1983 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Pragi orzekł eksmisję pozwanego Edwarda M. i zasądził od niego na rzecz Zbigniewa T. kwotę 55.869 zł tytułem zwrotu pożytków dokonując uprzednio potrącenia kwoty 16.131 zł stanowiącej równowartość nakładów poczynionych przez pozwanego w okresie między wydaniem postanowienia z dnia 23 września 1975 r. o wygaśnięciu skutków przybicia a jego uchyleniem przez Sąd Najwyższy.

Zdaniem Sądu Rejonowego, w tym okresie pozwany działał jako posiadacz nieruchomości w dobrej wierze i dlatego uprawniony jest do żądania zwrotu nakładów zwiększających wartość nieruchomości i obejmujących wykonanie balustrady balkonowej, położenie w lodżii posadzki z terrakoty, obłożenie schodów warstwą lastryko i wykonanie drzwi do garaży.

Wyrok ten zaskarżyły obie strony.

Powód zarzucił naruszenie art. 1000 § 1 k.p.c. w związku z art. 935 § 3 k.p.c. i art. 939 § 3 k.p.c. oraz art. 498 k.c. przez potrącenie nakładów pozwanego na nieruchomość, poczynionych w czasie trwania zarządu, z należności za późniejsze, bezumowne korzystanie z jego nieruchomości.

Pozwany zarzucił, że powód nie zaoferował mu zajmowanego przez siebie mieszkania, jako lokalu zamiennego, co uzasadnia zarzut naruszenia prawa lokalowego i art. 5 k.c., oraz żądał ustalenia przyczyn, z powodu których utracił tytuł do dalszego zajmowania nieruchomości.

Sąd Wojewódzki w Warszawie w toku rozpoznawania rewizji stron powziął wątpliwość, czy zarządcy przysługuje roszczenie o zwrot nakładów przekraczających zakres zwykłego zarządu, zwiększających wartość nieruchomości i na płaszczyźnie jakiego przepisu prawnego należy takie roszczenie zarządcy oceniać.

Sugerując bezpodstawne wzbogacenie nabywcy nieruchomości Sąd Wojewódzki wyraził pogląd, że przewidziany w art. 939 § 4 k.p.c. tryb dochodzenia wydatków, związanych z zarządem może dotyczyć tylko takich nakładów, które zarządca poczynił w granicach ustawowego upoważnienia z art. 935 § 1 i 2 k.p.c. bądź uzyskał na nie zgodę stron lub sądu - art. 935 § 3 k.p.c.

Inne nakłady, przekraczające zakres zwykłego zarządu i podejmowane na ryzyko zarządcy, wykraczają poza granice zarządu, a zatem nie byłoby przeszkód do ich dochodzenia w drodze odrębnego powództwa lub zarzutu potrącenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego sprowadzają się do zagadnienia, czy zarządca nieruchomości może, poza trybem przewidzianym w art. 939 § 4 k.p.c., dochodzić zwrotu nakładów, które zwiększyły wartość nieruchomości i nie znalazły pokrycia w osiąganych z niej dochodach. Wykonywanie zarządu wiąże się ściśle z egzekucją z nieruchomości, zarządca bowiem jest organem, który wykonuje czynności na rzecz stron postępowania egzekucyjnego, i zakres jego działania, łącznie z wynagrodzeniem oraz roszczeniem o zwrot nakładów, regulują przepisy postępowania egzekucyjnego w sposób wyczerpujący.

W myśl art. 939 § 1 i 4 k.p.c. zarządca może żądać zwrotu wydatków poniesionych w związku z zarządem z własnych funduszów, niezależnie od tego, czy uzyskał na nie zgodę stron lub sądu.

Wydatki te, traktowane jak koszty postępowania egzekucyjnego, podlegają zaspokojeniu z sumy uzyskanej w wyniku egzekucji, dlatego powinny być zgłoszone w ciągu miesiąca od ustania zarządu pod rygorem utraty roszczenia i nie mogą być dochodzone powództwem ani przedstawiane do potrącenia w innym procesie.

Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu dotyczą zobowiązań, których samoistnym źródłem są zdarzenia nie będące czynnościami prawnymi. Wprawdzie w doktrynie sporne jest, czy roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia ma charakter samoistny, czy tylko posiłkowy, jednakże w orzecznictwie przyjęto zgodnie, że wysuwanie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia jest z reguły bezzasadne w tych wszystkich przypadkach, gdy z takim roszczeniem konkuruje inne, dotyczące tego samego przedmiotu.

Nie jest również dopuszczalne posiłkowe stosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w wypadku, gdy roszczenie nie może być dochodzone wskutek upływu terminu zawitego.

Jedną z zasad postępowania egzekucyjnego jest rozstrzyganie w nim o wszelkich zagadnieniach i roszczeniach z postępowaniem tym związanych. Roszczenia zarządcy, wynikające z zarządu zajętej nieruchomości, należy zatem rozpatrywać w ramach stosunku prawnego, na podstawie którego powstały, i w przewidzianym dla tego stosunku trybie.

W myśl art. 1000 § 1 k.p.c. z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności wygasają wszelkie skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążących na nieruchomości i na ich miejsce powstaje prawo do żądania zaspokojenia roszczeń z ceny nabycia nieruchomości. Wyrażona w tym przepisie zasada wyklucza możliwość dochodzenia od nabywcy zwrotu nakładów na nieruchomość, poczynionych przed uprawomocnieniem się postanowienia o przysądzeniu własności.

Rozróżnianie nakładów przekraczających zakres zwykłego zarządu, poczynionych za zgodą stron lub sądu i bez uzyskania takiej zgody, może mieć znaczenie tylko przy podejmowaniu przez sąd decyzji w trybie art. 939 § 1 k.p.c., dotyczącej zwrotu wydatków zarządcy, nie uzasadnia natomiast twierdzenia, że działanie zarządcy bez zgody stron i sądu wykracza poza stosunek prawny zarządu.

Brak jest również podstaw do twierdzenia, że roszczenia zarządcy o zwrot nakładów, wykraczających poza zakres zwykłego zarządu i podejmowanych na ryzyko zarządcy, korzystają z dalej idącej ochrony prawnej niż roszczenia wynikające z czynności zgodnych z upoważnieniem ustawowym, wolą stron i sądu.

Zarówno art. 939 § 4 k.p.c., jak i art. 1000 k.p.c. służą do likwidacji roszczeń, jakie mogą być wysuwane przeciwko nabywcy w postępowaniu egzekucyjnym z nieruchomości, wobec czego mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. podjął uchwałę przytoczoną w sentencji.

OSNC 1985 r., Nr 10, poz. 150