Wyrok z dnia 1984-06-05 sygn. III CRN 101/84

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 101/84

Wyrok z dnia 5 czerwca 1984 r.

Wartość zużytych pożytków, którą ma uiścić posiadacz rzeczy na podstawie art. 224 § 2 i art. 225 k.c., oblicza się według cen istniejących w poszczególnych okresach gospodarczych korzystania z rzeczy.

Przewodniczący: sędzia SN T. Żyznowski. Sędziowie SN: T. Miłkowski (sprawozdawca), K. Olejniczak.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Stanisława i Julianny małżonków M. przeciwko Mieczysławowi i Krystynie małżonkom L. o zapłatę na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Kaliszu z dnia 13 października 1983 r.

uchylił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej rewizję powodów i oddalił rewizję powodów od wyroku Sądu Rejonowego w Kaliszu z dnia 31 marca 1983 r. I C 1303/80 oraz zniósł wzajemnie koszty postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Powodowie wystąpili o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanych kwoty 350.000 zł, twierdząc, że wymieniona kwota stanowi wartość pożytków z gospodarstwa rolnego, którego powodowie byli właścicielami do dnia 27.XII.1979 r., do jest do dnia, w którym gospodarstwo to sprzedali pozwanym.

Powództwo dotyczyło pożytków za okres 5 lat przed sprzedażą gospodarstwa, przy przyjęciu rocznej wartości pożytków na 70.000 zł. Według powodów pozwani posiadali ich gospodarstwo w złej wierze.

Pozwani nie uznawali powództwa, przeczyli, aby byli posiadaczami w złej wierze, i twierdzili, że żądanie wartości pożytków jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W toku procesu biegły określił średnią roczną wartość pożytków za okres objęty sporem na kwotę 68.696 zł. Następnie na wniosek powodów biegły określił wartość tych pożytków według cen bieżących na kwotę 190.320 zł rocznie przy częściowej sprzedaży produktów na wolnym rynku lub 168.290 zł rocznie w razie braku takiej sprzedaży. Po uzupełnieniu opinii przez biegłego powodowie rozszerzyli powództwo do kwoty 750.000 zł.

Wyrokiem z dnia 31.III.1983 r. Sąd Rejonowy w Kaliszu zasądził od pozwanych na rzecz powodów kwotę 350.000 zł z 8% od dnia 17.XII.1980 r. oraz oddalił powództwo w pozostałej części. Sąd Rejonowy ustalił, że w okresie objętym sporem pozwani byli posiadaczami gospodarstwa powodów w złej wierze, że czysty zysk z tego gospodarstwa wynosił nie mniej niż 70.000 zł rocznie. Sąd nie dopatrzył się podstaw do przyjęcia, aby żądanie zapłaty kwoty 350.000 zł było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Natomiast żądanie przekraczające tę kwotę, obejmujące różnicę między wartością pożytków cen obecnych a wartością według cen z okresu pobierania pożytków, jakkolwiek uzasadnione co do sposobu wyliczenia należności, jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Od tego wyroku wniosły rewizje obydwie strony.

Sąd Wojewódzki zmienił wyrok Sądu Rejonowego przez zasądzenie w miejsce 350.000 zł kwoty 750.000 zł płatnej w trzech latach. Rewizję pozwanych Sąd Wojewódzki oddalił. W motywach tego rozstrzygnięcia Sąd stwierdził, że nie jest uzasadnione zastosowanie przez Sąd Rejonowy art. 5 k.c.

Od wyroku Sądu Wojewódzkiego wniósł rewizję nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, zarzucając temu wyrokowi rażące naruszenie art. 390 § 1 k.p.c. oraz art. 363 § 2 k.c., żądał uchylenia zaskarżonego wyroku w części uwzględniającej rewizję od wyroku Sądu Rejonowego w Kaliszu z dnia 31.III.1983 r. i oddalenia w całości rewizji powodów, ewentualnie uchylenia również wymienionego wyroku Sądu Rejonowego w Kaliszu i przekazania temu Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przedmiotem sporu jest roszczenie o uiszczenie wartości pożytków, jakie pozwani zużyli w okresie 5 lat posiadania gospodarstwa rolnego, stanowiącego wówczas własność powodów. Podstawą prawną tego rodzaju roszczenia są przepisy o ochronie własności, a w szczególności art. 225 w związku z art. 224 § 2 k.c. Zarówno z treści pozwu, jak również z uzasadnień wyroków obu instancji wynika, iż żądanie było zgłoszone i rozpoznane na wymienionej podstawie prawnej.

Przytoczony stan faktyczny więc daje podstawę do przyjęcia, że powództwo nie miało charakteru odszkodowawczego, lecz było oparte na przepisach o ochronie własności, gdzie roszczenie o uiszczenie wartości zużytych pożytków jest jednym z tak zwanych roszczeń uzupełniających, które przysługują właścicielowi rzeczy, oprócz roszczenia o jej wydanie. Ma to istotne znaczenie przy ocenie, czy w zaskarżonym wyroku prawidłowo przyjęto wartość pożytków według cen z chwili ustalania odszkodowania.

Przepis art. 363 § 2 k.c., regulujący ustalanie wysokości odszkodowania przy naprawieniu szkody, dotyczy wyłącznie roszczeń odszkodowawczych opartych na przepisach o odpowiedzialności deliktowej lub kontraktowej. Wynika to z brzmienia obu paragrafów art. 363 k.c., gdzie używa się sformułowania "naprawienie szkody". Takiego określenia nie zawierają omawiane przepisy o ochronie własności i nie ma podstaw do stosowania przepisu art. 363 § 2 k.c. przy określaniu wartości zużytych przez samoistnego posiadacza pożytków w ramach przepisu art. 225 w związku z art. 224 § 2 k.c.

Oczywiście właściciel może dochodzić na zasadach ogólnych odszkodowania z tytułu bezprawnego korzystania ze swej rzeczy, jeżeli spełnione są warunki uzasadniające taką odpowiedzialność. Do zaistnienia takiej odpowiedzialności nie wystarcza istnienie złej wiary posiadacza. Zła wiara polega jedynie na świadomości posiadacza, iż nie przysługuje mu prawo posiadania rzeczy, co nie jest równoznaczne z winą, stanowiącą, oprócz zaistnienia szkody, podstawę odpowiedzialności kontraktowej lub deliktowej. Natomiast roszczenie o zapłatę wartości zużytych pożytków nie wymaga do swej zasadności udowodnienia winy lub wysokości poniesionej szkody. Nie ma więc podstaw do określenia wartości dochodzonych w sprawie pożytków według zasad zawartych w art. 363 § 2 k.c. Przepis ten stanowi odstępstwo od ogólnie obowiązującej zasady nominalizmu, wyrażonej w przepisie art. 358 § 2 k.c., i jako taki nie podlega interpretacji rozszerzającej. W sprawie o uiszczenie wartości zużytych pożytków z rzeczy przez jej posiadacza miarodajna jest wartość tych pożytków w poszczególnych okresach korzystania z rzeczy. Zastosowanie do tego rodzaju roszczenia art. 363 § 2 k.c. rażąco narusza ten przepis.

Rewizja nadzwyczajna zatem zasadnie kwestionuje ustalenie wysokości należnej powodom z tego tytułu kwoty, jakkolwiek nie można się zgodzić z prawnym uzasadnieniem zajętego w tej mierze stanowiska.

Kwota 350.000 zł przyjęta w wyroku Sądu Rejonowego jako równowartość zużytych pożytków została ustalona zgodnie z przytoczonym wyżej kryterium i wyrok ten, mimo częściowo błędnego uzasadnienia, w ostatecznym wyniku odpowiada prawu. W tej sytuacji zaskarżony rewizją nadzwyczajną wyrok Sądu Wojewódzkiego podlegał uchyleniu w części uwzględniającej rewizję powodów, a rewizja ta podlegała oddaleniu (art. 422 § 1 k.p.c.). Uchyleniu ulegało również orzeczenie o kosztach postępowania rewizyjnego, które należało wzajemnie znieść z uwagi na fakt, że ostatecznie rewizje obu stron zostały oddalone (art. 100 w związku z art. 393 § 1 i art. 423 k.p.c.).

OSNC 1985 r., Nr 1, poz. 17