Uchwała z dnia 1984-05-21 sygn. III UZP 22/84

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III UZP 22/84

Uchwała z dnia 21 maja 1984 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Perestaj. Sędziowie SN: M. Rafacz-Krzyżanowska, J. Myślicki (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, W. Bryndy, w sprawie z wniosku Katarzyny i Stanisława U. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. o emeryturę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie postanowieniem z dnia 21 marca 1984 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 66 ustawy z dnia 24 października 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych:

"Czy przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za dożywocie, a następnie w trakcie postępowania o przyznanie świadczenia emerytalnego rezygnacja z dożywocia, powinno być interpretowane jako nieodpłatne przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w rozumieniu przepisu art. 15 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 24 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268)?"

podjął następującą uchwałę:

Zrzeczenie się dożywocia ustanowionego w dacie przekazania następcy aktem notarialnym gospodarstwa rolnego nie przekształca odpłatnej formy tego przekazania, choćby zrzeczenie to nastąpiło również w drodze aktu notarialnego.

Uzasadnienie

Dwiema decyzjami z dnia 30.VIII.1983 r. ZUS Oddział w Rzeszowie odmówił wnioskodawcom: Katarzynie U., ur. dnia 29.V.1913 r., i jej mężowi Stanisławowi U., ur. dnia 12.II.1903 r., prawa do emerytury za przekazane następcy gospodarstwo rolne.

W uzasadnieniu decyzji powołano się na art. 70 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268), wymagający nieodpłatnego przekazania następcy gospodarstwa rolnego, gdy tymczasem wnioskodawcy przekazali je w zamian za dożywocie, czyli odpłatnie.

Takie samo stanowisko zajęła Rada Nadzorcza Oddziału ZUS w Rzeszowie, która orzeczeniem z dnia 14.IX.1983 r. zatwierdziła decyzję organu rentowego.

Przy piśmie Urzędu Miasta i Gminy w Ropczycach z dnia 2.X.1983 r. nadesłano do organu rentowego wypis aktu notarialnego z dnia 31.X.1983 r., którym oboje wnioskodawcy zrzekli się ustanowionego uprzednio dożywocia, zwalniając tym samym następcę, któremu przekazali swe gospodarstwo rolne, od świadczenia na ich utrzymanie.

Kolejnymi dwiema decyzjami z dnia 1.XII.1984 r. podtrzymano stanowisko odmawiające wnioskodawcom prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego rolników.

Rozpoznając odwołanie wnioskodawców, Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie przedstawił w trybie art. 66 § 1 ustawy o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wymienione w sentencji uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Dane z akt rentowych wskazują, że oboje wnioskodawcy zawarli w dniu 10.II.1981 r. umowę w formie aktu notarialnego, mocą której przenieśli własność gospodarstwa rolnego na swego syna w zamian za dożywotnie utrzymanie, przyjęcie ich do wspólności domowej, dostarczenie mieszkania, żywności, ubrania, opału, pielęgnację, opiekę lekarską i lekarza w potrzebie itd., a ponadto - płacenie 500 zł miesięcznie.

Zawarta pomiędzy stronami umowa, odpowiadająca wymaganiom art. 908 i art. 910 § 1 k.c., ma na celu zapewnienie dożywotnikom pełnych środków utrzymania. Jest zatem dożywocie świadczeniem o charakterze alimentacyjnym, wygasa ze śmiercią uprawnionych (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21.III.1968 r. II CZ 67/68 - OSNCP z 1968 r. poz. 197) i niezbywalnym (art. 912 k.c.), a zgodnie z art. 33 pkt 6 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi odrębny majątek każdego z małżonków. W razie powstania między dożywotnikami a zobowiązanym stosunków uniemożliwiających pozostawanie w bezpośredniej styczności art. 913 k.c. przewiduje możliwość zamiany w drodze sądowej wszystkich lub niektórych uprawnień, objętych treścią prawa dożywocia, na dożywotnią rentę, odpowiadającą wartości tych uprawnień. W pewnych zaś okolicznościach Sąd może rozwiązać umowę dożywocia, jednakże z przeniesieniem własności nieruchomości na zbywcę.

Żaden z wymienionych, prawnie uregulowanych przypadków nie miał miejsca w rozpatrywanej sprawie.

Stosownie zaś do art. 70 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 268) osobom, które po dniu 1.I.1978 r. przekazały nieodpłatnie gospodarstwo rolne następcom w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego, przysługuje emerytura lub renta inwalidzka w myśl przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin.

Ustanawiając wymieniony przepis, ustawodawca miał na celu zapewnienie środków utrzymania tym osobom, które przekazały swe gospodarstwa rolne następcom nieodpłatnie, przy czym dokonały tego na podstawie aktu notarialnego, czyli bez zachowania formy przewidzianej w art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140).

Przekazanie bowiem gospodarstwa rolnego następcy w drodze aktu notarialnego, jakkolwiek powodowało w myśl przepisów prawa cywilnego (art. 158 k.c.) przeniesienie własności nieruchomości, to jednak pod rządem ustawy z dnia 27 października 1977 r. nie skutkowało nabycia prawa do świadczeń (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17.IX.1980 r. II UZP 20/80 oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22.XII.1980 r. III CZP 39/80 - OSNCP 1981, poz. 121).

Przekazując gospodarstwo rolne odpłatnie, wnioskodawcy mieli ustalone i chronione przepisami prawa cywilnego (materialne) środki utrzymania.

W przedmiocie ochrony prawnej środków utrzymania sytuacja wnioskodawców nie odbiegała od sytuacji osób korzystających ze świadczeń emerytalno-rentowych z ubezpieczenia społecznego. Z okoliczności więc zawarcia umowy dożywocia powstało służące im prawo przedmiotowe dysponowania własnymi środkami utrzymania, które mogli i powinni byli spożytkować zgodnie z przeznaczeniem. Jeżeli wbrew celowi, dla którego zostało ono ustanowione, wnioskodawcy następnie "zrzekli" się tego prawa, oświadczenie woli w tym zakresie, jakkolwiek wywołuje skutki w sferze stosunków pomiędzy uprawnionymi do świadczeń z tytułu dożywocia a zobowiązanym, to jednak ujęte nawet w kwalifikowaną postać pisemną, jaką jest akt notarialny, nie zmienia faktu odpłatnego przekazania gospodarstwa rolnego przez wnioskodawców w dniu 10.II.1981 r. i w konsekwencji nie stanowi podstawy do nabycia przez nich prawa do świadczeń na mocy art. 70 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17.IV.1984 r. III UZP 14/84.

Wobec powyższego należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji.

OSNC 1985 r., Nr 1, poz. 4