Postanowienie z dnia 1983-11-03 sygn. III CRN 223/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 223/83

Postanowienie z dnia 3 listopada 1983 r.

W wypadku gdy nieruchomość będąca przedmiotem współwłasności jest obciążona prawem dożywocia na rzecz osoby trzeciej, do przeniesienia tego obciążenia na jedną tylko z nieruchomości powstałych w drodze zniesienia współwłasności w wyniku podziału nieruchomości obciążonej wymagana jest zgoda dożywotnika.

Przewodniczący: sędzia SN J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: B. Bladowski, J. Ignatowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 20 października 1983 r. na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Zofii R. z udziałem Gertrudy R. o zniesienie współwłasności na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Rejonowego w Cieszynie z dnia 21 grudnia 1978 r.,

uchylił zaskarżone postanowienie w punkcie 3 dotyczącym ustalenia, że obowiązek wykonywania dożywocia obciążać będzie nowo powstałą nieruchomość, tj. parcelę nr 314/2, i ustalił, że przysługujące Erwinowi R. prawo dożywocia obciąża nadal obie nieruchomości (działki nr 314/1 i 314/2) powstałe w wyniku zniesienia współwłasności nieruchomości stanowiącej przed podziałem działkę nr 314.

Uzasadnienie

Aktem własności ziemi, wydanym przez Naczelnika Gminy w B. w dniu 31.V.1976 r., na podstawie art. 1, 8 i 12 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250), zostało stwierdzone, że Zofia R. i Gertruda R. stały się z mocy samego prawa współwłaścicielkami nieruchomości o powierzchni 0,0097 ha w G., oznaczonej nr 314, a ponadto że na rzecz ich brata Erwina R. z mocy samego prawa powstało prawo dożywocia, którego zakres określa art. 908 § 1 k.c. Erwin R. został całkowicie ubezwłasnowolniony, a jego opiekunką ustanowiono siostrę Gertrudę R.

Po przeprowadzeniu na wniosek Zofii R. postępowania Sąd Rejonowy w Cieszynie postanowieniem z dnia 21.XII.1978 r. dokonał zniesienia współwłasności wyżej wymienionej nieruchomości w ten sposób, że powstałą z podziału całej parceli nr 314 parcelę nr 314/1 łącznie ze znajdującą się na niej częścią budynku przyznał na własność Zofii R., pozostałą zaś parcelę nr 314/2 wraz ze znajdującą się na niej częścią budynku oraz szopą i studnią przyznał na własność Gertrudzie R., ustalając jednocześnie, iż obowiązek wykonywania dożywocia na rzecz Erwina R. obciążać będzie nowo powstałą nieruchomość, którą stanowi parcela nr 314/2. Ponadto Sąd Rejonowy zasądził na rzecz uczestniczki postępowania kwotę 42.543 zł tytułem spłaty różnicy poszczególnych nieruchomości, ustanowił na rzecz nieruchomości nr 314/1 służebność czerpania wody ze studni na nieruchomości 314/2 oraz przyznał wnioskodawczyni prawo używania połowy szopy znajdującej się na nieruchomości nr 314/2. Jak wynika z materiału sprawy, Erwin R. zajmuje jedną izbę w tej części budynku, która w wyniku zniesienia współwłasności przypadła wnioskodawczyni.

Wyżej wymienione postanowienie, które uprawomocniło się na skutek oddalenia wniosku uczestniczki postępowania o przywrócenie terminu do żądania sporządzenia uzasadnienia, Minister Sprawiedliwości zaskarżył rewizją nadzwyczajną z dnia 16.VIII.1983 r. w części orzekającej o przeniesieniu uprawnień dożywotnich Erwina R. na nowo utworzoną nieruchomość nr 314/2. W rewizji nadzwyczajnej zarzucono rażące naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. w związku z art. 5 i art. 908 § 1 k.c., a także naruszenie interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz zamieszczono wniosek o uchylenie zaskarżonej części postanowienia i o orzeczenie co do istoty sprawy przez ustalenie, że wymienione dożywocie obciąża nadal obydwie nieruchomości powstałe wskutek podziału nieruchomości nr 314.

Sąd Najwyższy uznał rewizję nadzwyczajną za uzasadnioną z przyczyn następujących:

W myśl art. 8 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych do dożywocia, które powstało z mocy prawa w wyniku uwłaszczenia, stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego. Zgodnie z dyspozycją tego przepisu do tak powstałego dożywocia stosuje się w szczególności przepisy art. 910 k.c., których wykładnia prowadzi do wniosku, że - po pierwsze - dożywocie obciąża całą nabytą nieruchomość, a po drugie - późniejsze zbycie obciążonej nim nieruchomości pozostaje bez wpływu na zakres obciążenia dożywociem. Reguły te stosuje się zarówno wtedy, gdy dożywotnikiem jest zbywca nieruchomości (art. 908 § 1 k.c.), jak i wtedy, gdy dożywotnikiem jest osoba bliska zbywcy (art. 908 § 3 k.c.), przepisy bowiem art. 910-916 k.c. odnoszą się do obu tych sytuacji, chyba że co innego wynika z unormowania szczególnego (por. art. 913 § 2 k.c.). Z art. 910 § 2 k.c. wynika dalsza reguła, według której w wypadku, gdy obciążona dożywociem nieruchomość jest przedmiotem współwłasności kilku osób, odpowiedzialność tych osób jest solidarna.

Prawo dożywocia jest ściśle związane z obciążoną nim nieruchomością, przy czym zgodnie z art. 910 § 1 k.c. do takiego obciążenia stosuje się odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych, co stwarza dla dożywotnika silniejsze zabezpieczenie o charakterze rzeczowym.

Z ogólnej dyspozycji art. 910 § 2 k.c. należy wyprowadzić wniosek, że dożywocie obciąża nadal całą nieruchomość nie tylko w wypadku zbycia jej w całości innej osobie, lecz także wtedy, gdy przedmiotem zbycia jest część tej nieruchomości. Podobnie jest także wtedy, gdy obciążona nieruchomość, będąca przedmiotem współwłasności kilku osób, została w wyniku zniesienia współwłasności podzielona na kilka odrębnych nieruchomości. Takie właśnie stanowisko zajął już pośrednio Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 14.XII.1971 r. III CRN 372/71 (OSNCP 1972, z. 6, poz. 112).

Przepisy działu II o dożywociu, zamieszczone w tytule XXXIV księgi trzeciej kodeksu cywilnego, nie dają wyraźnej odpowiedzi na pytanie, czy w drodze zniesienia współwłasności nieruchomości obciążonej dożywociem przez jej podział na dwie lub więcej nieruchomości dopuszczalne jest przeniesienie obciążenia dożywociem na jedną tylko z utworzonych w drodze podziału nieruchomości. Rozwiązania tej kwestii należy jednak szukać w przepisach o prawach rzeczowych ograniczonych, do których odpowiedniego stosowania zamieszczono odesłanie w art. 910 § 1 k.c. Przeniesienie w drodze zniesienia współwłasności dożywocia obciążającego całą wspólną nieruchomość na jedną tylko z nieruchomości powstałych wskutek podziału stanowi niewątpliwie zmianę treści prawa dożywocia, jak już wspomniano, ściśle związanego z obciążoną nim nieruchomością. Według art. 248 § 1 k.c., zamieszczonego w przepisach ogólnych o ograniczonych prawach rzeczowych, które mają odpowiednie zastosowanie do obciążenia nieruchomości dożywociem, do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej.

W konsekwencji powyższych rozważań należy uznać, że w wypadku, gdy nieruchomość będąca przedmiotem współwłasności jest obciążona prawem dożywocia na rzecz osoby trzeciej, do przeniesienia tego obciążenia na jedną tylko z nieruchomości powstałych w drodze zniesienia współwłasności w wyniku podziału nieruchomości obciążonej wymagana jest zgoda dożywotnika.

Odmienny pogląd prowadziłby do uszczuplenia praw dożywotnika przez ograniczenie przysługującego mu dotychczas zabezpieczenia rzeczowego.

Z materiału rozpoznawanej sprawy widoczne jest, że opiekun ubezwłasnowolnionego dożywotnika nie wyraził takiej zgody, zresztą nie mógłby tego uczynić bez zezwolenia właściwego sądu opiekuńczego (art. 156 w związku z art. 175 k.r.o.).

Tak więc postanowienie Sądu Rejonowego w jego zaskarżonej części rażąco narusza wyżej wymienione przepisy prawa. Narusza ono również interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, skoro pozbawia należytej ochrony prawa osoby chorej, ciężko dotkniętej przez los, wymagającej szczególnej troski ze strony organów stosujących prawo.

Zagadnienie sporne między obu byłymi współwłaścicielkami obciążonej nieruchomości co do tego, w której z wydzielonych na odrębną własność części nieruchomości ma mieszkać dożywotnik, nie podlega rozstrzygnięciu w postępowaniu, w którym ze względu na całkowite ubezwłasnowolnienie dożywotnika oraz wobec tego, że jego opiekunem jest właścicielka jednej z powstałych w wyniku podziału nieruchomości obciążonych dożywociem, powinien on być reprezentowany przez kuratora (art. 159 oraz art. 99 w związku z art. 155 § 2 k.r.o.).

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

OSNC 1984 r., Nr 6, poz. 102