Uchwała z dnia 1983-11-23 sygn. III CZP 59/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 59/83

Uchwała z dnia 23 listopada 1983 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski. Sędziowie SN: T. Bielecki, K. Olejniczak (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Józefa B. przeciwko Mariannie B. o rozwód po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 23 listopada 1983 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Suwałkach postanowieniem z dnia 9 września 1983 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w sprawie o rozwód powód może po posiedzeniu pojednawczym, które do pojednania nie doprowadziło, lecz przed rozprawą cofnąć skutecznie pozew mimo tego, że pozwana w odpowiedzi na pozew żądała również orzeczenia rozwodu?"

podjął następującą uchwałę:

Żądanie rozwodu przez stronę pozwaną (art. 439 k.p.c.) wyłącza dopuszczalność umorzenia postępowania na skutek cofnięcia pozwu.

Uzasadnienie

Przytoczone na wstępie zagadnienie prawne wystąpiło na tle następującego stanu faktycznego:

Powód żądał orzeczenia rozwodu z winy pozwanej. Pozwana po doręczeniu jej odpisu pozwu wniosła odpowiedź na pozew, w której również żądała orzeczenia rozwodu, jednakże z winy powoda.

Na posiedzeniu pojednawczym powód wyraził gotowość pojednania się z żoną, natomiast pozwana oświadczyła, że pojednania się z mężem nie chce, wobec czego posiedzenie pojednawcze zakończyło się stwierdzeniem przez sędziego wyznaczonego, że próba pojednania nie dała wyniku.

Po posiedzeniu pojednawczym powód w piśmie procesowym cofnął pozew, a Sąd Rejonowy w Suwałkach postanowieniem z dnia 19.VIII.1983 r. postępowanie w sprawie umorzył. Na skutek złożenia zażalenia, w którym pozwana podała, że nie wyraziła zgody na cofnięcie pozwu, i domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia oraz merytorycznego rozpoznania sprawy, Sąd Wojewódzki w Suwałkach przedstawił Sądowi Najwyższemu niniejsze zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Występujące w sprawie zagadnienie dotyczy zakresu stosowania w odrębnym postępowaniu w sprawie o rozwód ogólnej normy procesowej art. 203 § 1 k.p.c., stanowiącej, że pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku.

Przepis powyższy pozwala zatem na cofnięcie pozwu bez zgody pozwanego, gdy cofnięcie pozwu następuje przed rozpoczęciem rozprawy, a w okresie późniejszym, gdy połączone jest ze zrzeczeniem się roszczenia.

W sprawie o rozwód cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia nie wchodzi w rachubę, jak przyjmuje się bowiem w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz doktrynie, zrzeczenie się roszczenia, o jakim mowa w art. 203 § 1 k.p.c., może dotyczyć jedynie materialnoprawnego roszczenia dochodzonego przez powoda od pozwanego, natomiast nie jest to możliwe, gdy idzie o roszczenie o ukształtowanie prawa w zakresie praw stanu.

Powstaje zatem do rozważenia dopuszczalność cofnięcia pozwu w sprawie o rozwód bez zgody pozwanego, gdy następuje to przed rozpoczęciem rozprawy.

W sprawie niniejszej nie ulega wątpliwości, że cofnięcie pozwu nastąpiło przed rozpoczęciem rozprawy. Okoliczność bowiem, że w sprawie odbyło się posiedzenie pojednawcze, nie ma znaczenia z omawianego punktu widzenia. Posiedzenie pojednawcze nie jest rozprawą. Jest ono szczególnym rodzajem posiedzenia sądowego mającego na celu nakłanianie stron do pojednania i wyznaczane jest przed terminem pierwszej rozprawy (art. 436, art. 438 k.p.c.). Fakt odbycia posiedzenia pojednawczego sam przez się nie stałby zatem na przeszkodzie skutecznemu cofnięciu pozwu bez zgody pozwanej, skoro nastąpiło to przed rozprawą.

Jednakże w sprawie niniejszej wystąpiła istotna okoliczność, polegająca na zgłoszeniu przez pozwaną już w odpowiedzi na pozew żądania orzeczenia rozwodu. Prawo pozwanego do żądania również orzeczenia rozwodu wyraźnie ustanawia przepis art. 439 k.p.c.

Z przepisu tego wynika, że żądającym rozwodu może być nie tylko powód, lecz również pozwany. W wypadku zatem, gdy pozwany małżonek również żąda rozwodu, przedmiot procesu rozwodowego jest taki sam, jak gdyby rozwodu żądał powód. Rozróżnienie stron na powoda i pozwanego ma wówczas jedynie znaczenie zewnętrzne, a okoliczność, że pozew został wniesiony przez jednego z małżonków, zanim wniósł go drugi, nie umniejsza uprawnień małżonka pozwanego. Gdy pozwany żąda również orzeczenia rozwodu, mamy do czynienia z tożsamością procesu rozwodowego i powództwo wytoczone przeciwko niemu jest w rzeczywistości także jego własnym powództwem.

Specyfika sytuacji, jaka powstaje w pozwie rozwodowym na skutek zgłoszenia żądania orzeczenia rozwodu przez małżonka pozwanego, rzutuje na zakres stosowania art. 203 § 1 k.p.c. w postępowaniu odrębnym o rozwód. Cofnięcie pozwu w takiej sytuacji przez powoda nie może powodować umorzenia postępowania (art. 355 § 1 k.p.c.), aktualne bowiem pozostaje nadal żądanie orzeczenia rozwodu zgłoszone przez stronę pozwaną, które to żądanie wymaga merytorycznego rozstrzygnięcia. Artykuł 203 § 1 k.p.c. może zatem mieć w postępowaniu odrębnym w sprawach o rozwód zastosowanie jedynie w takim zakresie, w jakim nie pozostaje w sprzeczności z przepisami szczególnymi zawartymi w przepisach tego postępowania odrębnego, a zwłaszcza z przepisem art. 439 k.p.c. W szczególności nie byłoby przeszkód do umorzenia postępowania w omawianym stanie faktycznym, gdyby pozwana nie tylko nie żądała orzeczenia rozwodu, lecz wnosiła o oddalenie powództwa, chyba że stałyby temu na przeszkodzie okoliczności wskazane w art. 203 § 4 k.p.c.

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi zawartej w sentencji uchwały.

OSNC 1984 r., Nr 6, poz. 94