Wyłączenie umorzenia postępowania w razie żądania rozwodu przez stronę pozwaną (art. 439 k.p.c.)

Żądanie rozwodu przez stronę pozwaną (art. 439 k.p.c.) wyłącza dopuszczalność umorzenia postępowania na skutek cofnięcia pozwu.

W sprawie o rozwód cofnięcie pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia nie wchodzi w rachubę, jak przyjmuje się bowiem w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz doktrynie, zrzeczenie się roszczenia, o jakim mowa w art. 203 § 1 k.p.c., może dotyczyć jedynie materialnoprawnego roszczenia dochodzonego przez powoda od pozwanego, natomiast nie jest to możliwe, gdy idzie o roszczenie o ukształtowanie prawa w zakresie praw stanu.

W wypadku zatem, gdy pozwany małżonek również żąda rozwodu, przedmiot procesu rozwodowego jest taki sam, jak gdyby rozwodu żądał powód. Rozróżnienie stron na powoda i pozwanego ma wówczas jedynie znaczenie zewnętrzne, a okoliczność, że pozew został wniesiony przez jednego z małżonków, zanim wniósł go drugi, nie umniejsza uprawnień małżonka pozwanego. Gdy pozwany żąda również orzeczenia rozwodu, mamy do czynienia z tożsamością procesu rozwodowego i powództwo wytoczone przeciwko niemu jest w rzeczywistości także jego własnym powództwem.

Specyfika sytuacji, jaka powstaje w pozwie rozwodowym na skutek zgłoszenia żądania orzeczenia rozwodu przez małżonka pozwanego, rzutuje na zakres stosowania art. 203 § 1 k.p.c. w postępowaniu odrębnym o rozwód. Cofnięcie pozwu w takiej sytuacji przez powoda nie może powodować umorzenia postępowania (art. 355 § 1 k.p.c.), aktualne bowiem pozostaje nadal żądanie orzeczenia rozwodu zgłoszone przez stronę pozwaną, które to żądanie wymaga merytorycznego rozstrzygnięcia. Artykuł 203 § 1 k.p.c. może zatem mieć w postępowaniu odrębnym w sprawach o rozwód zastosowanie jedynie w takim zakresie, w jakim nie pozostaje w sprzeczności z przepisami szczególnymi zawartymi w przepisach tego postępowania odrębnego, a zwłaszcza z przepisem art. 439 k.p.c. W szczególności nie byłoby przeszkód do umorzenia postępowania w omawianym stanie faktycznym, gdyby pozwana nie tylko nie żądała orzeczenia rozwodu, lecz wnosiła o oddalenie powództwa, chyba że stałyby temu na przeszkodzie okoliczności wskazane w art. 203 § 4 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 23 listopada 1983 r., III CZP 59/83

Standard: 32058 (pełna treść orzeczenia)