Uchwała z dnia 1983-09-02 sygn. III CZP 40/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 40/83

Uchwała z dnia 2 września 1983 r.

Przewodniczący: sędzia SN J. Szachułowicz (sprawozdawca). Sędziowie SN: S. Dmowski, A. Wielgus.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku wierzyciela Komisarycznego Zarządu Związku Zawodowego Pracowników Kultury i Sztuki w W. przeciwko dłużnikom Marii W. i Zbigniewowi W. o egzekucję z nieruchomości po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki we Wrocławiu postanowieniem z dnia 17 czerwca 1983 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy spadkobierca odpowiedzialny za długi spadkowe w zakresie ograniczonym z mocy art. 1031 § 2 k.c., będący zarazem dłużnikiem hipotecznym na skutek ustanowienia po śmierci spadkodawcy na odziedziczonej nieruchomości hipoteki przymusowej celem zabezpieczenia powstałej za jego życia wierzytelności, może powołać się na ograniczenie tej odpowiedzialności, czy też takie uprawnienie mu nie przysługuje ze względu na treść hipotezy art. 198 prawa rzeczowego?"

podjął uchwałę następującej treści:

W wypadku gdy hipoteka przymusowa została ustanowiona na podstawie tytułu egzekucyjnego zawierającego ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości spadku, spadkobierca dłużnika w toku egzekucji z nieruchomości obciążonej tak powstałą hipoteką przymusową może skutecznie powołać się na ograniczenie swej odpowiedzialności za długi spadkowe.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki we Wrocławiu wyrokiem z dnia 30.V.1978 r. zasądził na rzecz Związku Zawodowego Pracowników Kultury i Sztuki Rady Zakładowej Wytwórni Filmów Fabularnych we Wrocławiu od Marii W. i Zbigniewa W. jako spadkobierców dłużnika Stefana Czesława kwotę 254.914 zł z kosztami procesu, z tym zastrzeżeniem, że ograniczył odpowiedzialność pozwanych do wartości przyjętego spadku. Przedmiotem spadku jest udział w lokalu mieszkalnym składającym się z 3 pokoi i kuchni o pow. 68.20 m², położonego we W. przy ul. Orkana 53/1. Był on nabyty w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej spadkodawcy i pozwanej Marii W. W dziale III księgi wieczystej urządzonej dla powyższego lokalu wpisano ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji w celu zaspokojenia wierzytelności Rady Zakładowej Wytwórni Filmów Fabularnych we W. W dziale IV księgi wieczystej są wpisane dwie hipoteki kaucyjne na rzecz Skarbu Państwa, przy czym jedna w kwocie 37.880 zł z 0,2% zabezpiecza cenę sprzedaży lokalu.

Została również ustanowiona hipoteka przymusowa w kwocie 284.657 zł zabezpieczająca wierzytelność wynikającą ze wspomnianego tytułu egzekucyjnego zawierającego ograniczenie odpowiedzialności pozwanych do wartości przyjętego spadku.

Po wszczęciu egzekucji do lokalu mieszkalnego dłużniczka Maria W. wniosła skargę na czynności komornika, domagając się umorzenia egzekucji skierowanej do lokalu.

Sąd Rejonowy we Wrocławiu oddalił skargę. W uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia wyraził pogląd, ze wierzytelność została zabezpieczona na nieruchomości, w związku z czym może być do niej prowadzona egzekucja niezależnie od tego, kto jest jej właścicielem, a dłużniczka hipoteczna Maria W. wobec treści art. 198 pr. rzecz. nie może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności wynikającej z przepisów prawa spadkowego. Z tytułu spadkobrania ma ona przymiot dłużnika osobistego, lecz po wszczęciu egzekucji z nieruchomości stała się dłużnikiem hipotecznym. Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżyła dłużniczka, domagając się zmiany zaskarżonego postanowienia i umorzenie postępowania egzekucyjnego. Zdaniem skarżącej rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest wadliwe, gdyż hipoteka przymusowa nie powstała za życia spadkodawcy, lecz została ustanowiona na podstawie tytułu egzekucyjnego zawierającego równocześnie ograniczenie odpowiedzialności spadkobierców do wartości przyjętego spadku. Spis inwentarza wykazał brak aktywów spadkowych i dlatego nie ma podstaw do prowadzenia egzekucji, w związku z czym wniosek o umorzenie egzekucji był zasadny.

Sąd Wojewódzki, rozpoznając zażalenie dłużniczki na zasadzie art. 391 k.p.c., przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone wyżej pytanie prawne budzące poważne wątpliwości.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Pojęcie hipoteki i zasady jej działania określa art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Polegają one na tym, że dają uprawnienia wierzycielowi hipotecznemu do zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej na nieruchomości z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela obciążonej nieruchomości. Obciążenie nieruchomości hipoteką skutkuje tak zwaną "rzeczową odpowiedzialność" z tej nieruchomości. Oznacza to, że właściciel nieruchomości, który nie jest dłużnikiem osobistym, odpowiada tylko z nieruchomości i choć sam nie zaciągał długu, jest dłużnikiem i na nim spoczywa obowiązek zaspokojenia wierzyciela.

Zasady wyżej przedstawione znajdują swoje potwierdzenie w przepisie art. 74 ustawy o ks. wiecz. i hipotece, odpowiednika poprzednio obowiązującego przepisu art. 198 pr. rzecz. Według art. 74 ustawy, wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego. Niezależnie wiec od ograniczeń odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe wierzyciel ma prawo do pełnego zaspokojenia wierzytelności. W takim normatywnym rozwiązaniu omawianego problemu została wyraźnie wyeksponowana ochrona interesów wierzycieli hipotecznych.

Wspomniana ochrona wierzycieli nie występuje w sytuacji ustanowienia hipoteki przymusowej po otwarciu spadku na podstawie tytułu wykonawczego zawierającego wzmiankę o ograniczeniu odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe zgodnie z treścią art. 1031 § 2 k.c. i art. 319 k.p.c.

Zamieszczenie w tytule wykonawczym takiego ograniczenia daje dłużnikom prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.

Utrzymanie zasady wypływającej z art. 74 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w odniesieniu do tak powstałej hipoteki przymusowej pozwalałoby na pominięcie skutków ograniczenia odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe i niweczyłoby zupełnie ochronę spadkobierców wypływającą z przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jeśli spadkobierca posiadałby nieruchomości. Takie rozwiązanie nie jest do przyjęcia. Za powyższym stanowiskiem przemawia także i to, że hipoteki obciążające nieruchomości pomniejszają wartość masy spadkowej, są więc już brane pod uwagę przy ustalaniu zakresu odpowiedzialności spadkobiercy, ponoszącego ograniczoną odpowiedzialność. Dlatego spadkobierca dłużnika może w toku egzekucji z nieruchomości zmierzającej do zaspokojenia hipoteki przymusowej ustanowionej na podstawie tytułu zawierającego ograniczenie odpowiedzialności określone w art. 1031 § 2 k.c. i art. 319 k.p.c. skutecznie powoływać się na ograniczenie swej odpowiedzialności wynikające z prawa spadkowego.

Mając to na uwadze, Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w treści uchwały.

OSNC 1984 r., Nr 4, poz. 46