Nieograniczona odpowiedzialność spadkobiercy (art 74 u.k.w.h.)

Ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe jest wyłączone w stosunku do wierzyciela, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką.

W doktrynie wskazuje się jednolicie, że ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe jest wyłączone, w stosunku do wierzyciela, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką. Podobne stanowisko zajmuje Sąd Najwyższy (wyrok SN z dnia 12 grudnia 2013 r., V CSK 51/13 oraz wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2004 r. , I V CK 606/03 ).

Jeżeli wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką ustanowioną przez spadkodawcę na należącej do niego nieruchomości, to śmierć właściciela nieruchomości nie może wpłynąć na ograniczenie zabezpieczenia. Byłoby to, nie znajdujące żadnego uzasadnienia, ograniczenie odpowiedzialności z hipoteki, której istotą jest przecież to, że pewność zabezpieczenia jakie ona daje związana jest z możliwością zaspokojenia się wierzyciela z nieruchomości bez względu na to kto jest jej aktualnym właścicielem. To dlatego przepis art. 74 u.k.w.h. wyraźnie przesądza, że nawet jeżeli właścicielem nieruchomości, na której ustanowiono hipotekę stał się spadkobierca, którego odpowiedzialność za długi spadkowe została ograniczona do wartości spadku, nie może to wpływać na możliwość zaspokojenia się wierzyciela hipotecznego.

Odpowiedzialność spadkodawcy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, jest ograniczona do wartości czynnej spadku (art. 1031 § 2 k.c.)

Jeżeli w skład spadku wchodziła tylko nieruchomość, na której ustanowiona jest hipoteka, to bank uzyska zaspokojenie swoich wierzytelności z tytułu kredytu, tylko do wysokości wartości tej nieruchomości. Dalsza odpowiedzialność jest ograniczona, gdyż wartość spadku to tylko wartość tej nieruchomości. Jeżeli wartość czynna spadku obejmuje także inne składniki majątkowe, w odniesieniu do pozostałej części oddziedziczonego spadku, powódka odpowiada do wysokości czynnej spadku, czyli tylko do wartości innych, poza hipoteką, składników majątkowych spadku.

Jeżeli spadek oprócz nieruchomości obciążonej hipoteką jest wyższy od wartości tej nieruchomości, to pozwany bank zaspokoi swoją wierzytelność z nieruchomości obciążonej hipoteką, a gdy wierzytelność ta jest wyższa, to uzyska zaspokojenie, ale tylko do wartości pozostałych składników wchodzących w skład spadku, gdyż w odniesieniu do tych składników brak podstaw do wyłączenia art. 1031 § 2 k.c. 

Spadkobiercy, w razie gdy bank rozpocznie dochodzenie swoich roszczeń ze składników majątkowych innych niż nieruchomość, przysługuje zarzut z art 1031 § 2 k.c., jeżeli wartość odziedziczonej nieruchomości i wartość innych składników majątku, do których bank skieruje egzekucję, będzie niższa od kredytu udzielonego spadkodawczyni.

Postanowienie SN z dnia 21 stycznia 2016 r., III CZP 96/15

Standard: 65085 (pełna treść orzeczenia)

W wypadku gdy hipoteka przymusowa została ustanowiona na podstawie tytułu egzekucyjnego zawierającego ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy do wartości spadku, spadkobierca dłużnika w toku egzekucji z nieruchomości obciążonej tak powstałą hipoteką przymusową może skutecznie powołać się na ograniczenie swej odpowiedzialności za długi spadkowe.

Według art. 74 ustawy, wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego. Niezależnie wiec od ograniczeń odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe wierzyciel ma prawo do pełnego zaspokojenia wierzytelności. W takim normatywnym rozwiązaniu omawianego problemu została wyraźnie wyeksponowana ochrona interesów wierzycieli hipotecznych.

Wspomniana ochrona wierzycieli nie występuje w sytuacji ustanowienia hipoteki przymusowej po otwarciu spadku na podstawie tytułu wykonawczego zawierającego wzmiankę o ograniczeniu odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe zgodnie z treścią art. 1031 § 2 k.c. i art. 319 k.p.c.

Zamieszczenie w tytule wykonawczym takiego ograniczenia daje dłużnikom prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.

Utrzymanie zasady wypływającej z art. 74 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w odniesieniu do tak powstałej hipoteki przymusowej pozwalałoby na pominięcie skutków ograniczenia odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe i niweczyłoby zupełnie ochronę spadkobierców wypływającą z przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, jeśli spadkobierca posiadałby nieruchomości. Takie rozwiązanie nie jest do przyjęcia.

Za powyższym stanowiskiem przemawia także i to, że hipoteki obciążające nieruchomości pomniejszają wartość masy spadkowej, są więc już brane pod uwagę przy ustalaniu zakresu odpowiedzialności spadkobiercy, ponoszącego ograniczoną odpowiedzialność. Dlatego spadkobierca dłużnika może w toku egzekucji z nieruchomości zmierzającej do zaspokojenia hipoteki przymusowej ustanowionej na podstawie tytułu zawierającego ograniczenie odpowiedzialności określone w art. 1031 § 2 k.c. i art. 319 k.p.c. skutecznie powoływać się na ograniczenie swej odpowiedzialności wynikające z prawa spadkowego.

Uchwała SN z dnia 2 września 1983 r., III CZP 40/83

Standard: 32038 (pełna treść orzeczenia)