Uchwała z dnia 1983-03-04 sygn. III CZP 6/83

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 6/83

Uchwała z dnia 4 marca 1983 r. 

Przewodniczący: sędzia SN J. Pietrzykowski. Sędziowie SN: S. Dmowski, T. Żyznowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Amada Al Din S. przeciwko Barbarze Bogusławie S. o ustalenie prawa własności, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi postanowieniem z dnia 11 stycznia 1983 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy objęta jest ustawową wspólnością majątkową nieruchomość nabyta w czasie trwania małżeństwa przez jednego ze współmałżonków, którego drugi współmałżonek jest cudzoziemcem i nie uzyskał zezwolenia na nabycie nieruchomości w trybie ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (jedn. tekst: Dz. U. z 1933 r. Nr 24, poz. 202)?

podjął następującą uchwałę:

Zaliczenia nieruchomości nabytej przez jednego z małżonków, będącego obywatelem polskim, do majątku objętego małżeńską wspólnością ustawową nie wyłącza jedynie ta okoliczność, że drugi z małżonków jest cudzoziemcem i nie uzyskał zezwolenia na nabycie tej nieruchomości.

Uzasadnienie

Powód Amad Al Din S., obywatel Iraku, żądał ustalenia, że zabudowana nieruchomość rolna o powierzchni 54 ary położona we wsi K. gmina P. nabyta aktem notarialnym (sporządzonym w Państwowym Biurze Notarialnym w Łodzi dnia 20.IX.1977 r.) na nazwisko Barbary Bogusławy S. stanowi majątek dorobkowy powoda i wymienionej nabywczyni na zasadach wspólności ustawowej małżeńskiej.

Pozwana nie uznała żądania pozwu i wniosła o jego oddalenie, motywując, że sporną nieruchomość nabyła za fundusze odrębne, co zostało potwierdzone przez powoda w treści powołanego aktu notarialnego.

Wyrokiem z dnia 29.IV.1982 r. Sąd Rejonowy w Pabianicach uwzględnił powództwo, przytaczając w uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia między innymi następujące ustalenia.

Strony, będące studentami, zawarły w 1969 r. związek małżeński, z którego urodziło się troje dzieci. Pozwana ani jej rodzice nie mieli zgromadzonych oszczędności lub innego majątku. Matka pozwanej pracowała jako kucharka, a ojciec w charakterze nastawiacza maszyn. Pozwana po studiach nie podjęła pracy z uwagi na konieczność zapewnienia opieki dzieciom. Rodzina powoda zamieszkująca w Iraku, podczas odwiedzin stron, przywoziła im pieniądze i złoto w postaci biżuterii. Strony otrzymały 1.300 dolarów, które powód ulokował w Banku Polska Kasa Opieki SA. W związku z zamiarem nabycia spornej nieruchomości powód podjął te dolary - i aby nie zbywać posiadanego złota - pożyczył od świadka Aleksandry K. brakującą do ceny nabycia sumę. Pożyczka została zwrócona po sprzedaży samochodu, który strony zakupiły podczas pobytu w RFN.

Powód jako cudzoziemiec nie uzyskał - wymaganego przepisami ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (jedn. tekst: Dz. U. z 1933 r. Nr 24, poz. 202) - zezwolenia na nabycie nieruchomości. Dlatego akt notarialny sporządzony został na nazwisko pozwanej. Okoliczność, że powód jest cudzoziemcem i nie uzyskał zezwolenia na nabycie nieruchomości, nie stanowi przeszkody do objęcia tej nieruchomości majątkiem wspólnym. W tym względzie sąd orzekający powołał się na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24.IX.1970 r. III CZP 55/70 (OSPiKA 1973, poz. 120). Rewizję od powyższego wyroku złożyła pozwana Barbara S. W toku rozpoznawania rewizji powstało zagadnienie prawne, przytoczone w sentencji niniejszej uchwały, przedstawione do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosownie do art. 1 ustawy z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (jedn. tekst: Dz. U. z 1933 r. Nr 24, poz. 202) nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców może nastąpić jedynie po uprzednim uzyskaniu zezwolenia właściwych, tamże określonych organów. Nabycie bez wymaganego zezwolenia jest nieważne.

Powołane i dalsze przepisy tej ustawy weszły w życie w czasie wyprzedzającym, i to znacznie, funkcjonowanie ustawowego ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Przepisy normujące ten ustrój przewidują, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami - z mocy ustawy - wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Dorobek ten obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków, jak i przez jednego z nich (art. 31 i 32 k.r.o.).

Na tle przytoczonych - łącznie funkcjonujących - przepisów łatwo dostrzegalne jest zróżnicowanie przesłanek decydujących o skuteczności nabycia własności nieruchomości w czasie obowiązującej małżonków wspólności majątkowej ustawowej, gdy jeden z nich będący cudzoziemcem nie uzyskał zezwolenia na nabycie tej nieruchomości, a drugi z małżonków nabywa ją w warunkach uzasadniających zaliczenie tej nieruchomości do majątku dorobkowego (art. 32 k.r.o.). Utrzymując w mocy - w art. VIII § 2 pkt 1 przep. wprow. k.c. - postanowienia ustawy z 1920 r., ustawodawca nie unormował tej dostrzegalnej rozbieżności, pozostawiając wykładnię tych przepisów praktyce. W odniesieniu do terenu oddanego w wieczyste użytkowanie, kwestia ta była już przedmiotem rozstrzygnięcia. Mianowicie, w przytoczonej uchwale z dnia 24.IX.1970 r. III CZP 55/70, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nieruchomość oddana w wieczyste użytkowanie w czasie trwania małżeństwa jednemu ze współmałżonków, którego drugi współmałżonek jest cudzoziemcem i nie uzyskał zezwolenia na nabycie nieruchomości w trybie ustawy z dnia 24 marca 1920 r., jest objęta ustawową wspólnością majątkową. Pogląd ten spotkał się w piśmiennictwie zarówno z aprobatą, jak i z krytyką, co skłoniło Sąd Wojewódzki do przedstawienia nasuwających się wątpliwości.

Pozostaje zatem do rozważenia, czy argumentacja przeciwna może przemawiać za odstąpieniem od tego stanowiska, które wyrażone zostało wprawdzie na tle wieczystego użytkowania, ale tym bardziej odnosi się do nabycia własności nieruchomości.

Przede wszystkim wypada podkreślić, że niezależnie od punktu zapatrywania na powyższą kwestię, zgodnie podkreślana jest zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze ranga i cel wprowadzanej przepisami k.r.o. instytucji ustawowej wspólności majątkowej. Jako nie kwestionowane można określić także zapatrywanie, że o zaliczeniu nabytego przez jednego z małżonków przedmiotu do obowiązującego małżonków ustroju wspólności majątkowej nie rozstrzyga treść tej czynności lub wola działającego małżonka. Skutek taki następuje z mocy samego prawa i stanowi rezultat wynikający z samej istoty ustawowej wspólności majątkowej. Jeżeli zatem nabywcą jest tylko jeden z małżonków, ocena skuteczności nabycia dotyczy tylko osoby tego nabywcy. Pozytywne rozstrzygnięcie kwestii nabycia stwarza możliwość badania, czy przedmiot nabycia jest - w świetle obowiązujących przepisów k.r.o. - objęty dorobkiem małżonków. Nabycie nieruchomości przez małżonka, będącego obywatelem polskim, którego współmałżonek cudzoziemiec nie uzyskał zezwolenia na nabycie tej nieruchomości, podlega także w rozważanym aspekcie przytoczonym zasadom co do możliwości zaliczenia jej w skład wspólności ustawowej. Kontynuowana linia orzecznictwa uwzględnia przesłanki natury prawnej z założeniami, jakie ustawodawca łączy z omawianą formą małżeńskiej wspólności majątkowej w zaspokojeniu potrzeb materialnych rodziny i jej prawidłowym funkcjonowaniem. Wyrażonego poglądu nie podważa argument wyprowadzony z treści art. XXIII przep. wprow. k.c. Mianowicie podnosi się, że skoro ustawodawca nie wprowadził co do nabywców - cudzoziemców unormowania na wzór przyjętego w powołanym art. XXIII przep. wprow. k.c., to przewidywał stosowanie przepisów ustawy z dnia 24 marca 1920 r., mających charakter szczególny obok przepisów k.r.o. Brak interwencji ustawodawcy w oczekiwanym kierunku nie może przesądzać o zasadności takiego wniosku, skoro przepisy kodeksu cywilnego normujące nabycie własności nieruchomości uległy zasadniczej zmianie już po dacie podjęcia i ogłoszenia uchwały z dnia 24.IX.1970 r. (por. ustawę z dnia 28 marca 1982 r. o zmianie ustawy - kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych - Dz. U. Nr 11, poz. 81). Może to dowodzić, że zapoczątkowany powołaną uchwałą kierunek wykładni i w ślad za tym praktyka sądowa spełniły oczekiwania ustawodawcy i dlatego nie zachodziła potrzeba nowelizacji właściwych przepisów. Z przytoczonych względów należało opowiedzieć się za kontynuacją tej wykładni, co znalazło wyraz w sentencji uchwały.

OSNC 1983 r., Nr 8, poz. 114