Uchwała z dnia 1982-04-02 sygn. III CZP 10/82

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 10/82

Uchwała z dnia 2 kwietnia 1982 r.

Przewodniczący: sędzia SN W. Łysakowski. Sędziowie SN: T. Bukowski, J. Ignatowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tadeusza M. przeciwko Stanisławie D. i Rufinowi D. o zapłatę po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Bielsku-Białej, postanowieniem z dnia 29 września 1981 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w przypadku, gdy jeden ze współmałżonków był uczestnikiem prawomocnie zakończonego postępowania o zniesienie współwłasności i nie zgłaszał w nim roszczeń z tytułu zwrotu nakładów poczynionych na nieruchomości - oboje małżonkowie w odrębnym postępowaniu mogą domagać się od osoby trzeciej, obecnego właściciela nieruchomości, zwrotu nakładów lub przedstawić je do potrącenia - jako dokonanych z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego ze współmałżonków?"

uchwalił

Roszczenia o zwrot nakładów dokonanych z majątku wspólnego małżonków na nieruchomość, której współwłaścicielem był jeden z nich, małżonkowie mogą dochodzić od współwłaściciela, któremu własność tej nieruchomości została przyznana w postępowaniu o zniesienie współwłasności, mimo że małżonek - współwłaściciel w tym postępowaniu tego roszczenia nie zgłosił (art. 618 k.c.).

Uzasadnienie

Zagadnienie prawne przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c. przez Sąd Wojewódzki wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

W postępowaniu o zniesienie współwłasności nieruchomości, której współwłaścicielką była w sprawie niniejszej Stanisława D., został a zawarta ugoda. Na jej podstawie nieruchomość wspólna została przyznana na wyłączną własność jednemu ze współwłaścicieli - Tadeuszowi M. (który jest powodem w sprawie niniejszej), a pozostałym współwłaścicielom (w tym Stanisławie D) zostały przyznane spłaty. W sprawie o zniesienie współwłasności żaden ze współwłaścicieli nie zgłaszał roszczeń z tytułu nakładów dokonanych na nieruchomość wspólną. Wobec tego, że Stanisława D. oraz jej mąż Rufin D. nie opuścili nieruchomości, która stała się przedmiotem wyłącznej własności Tadeusza M., ten ostatni wszczął przeciwko nim sprawę niniejszą, w której domaga się zapłaty czynszu, pozwani zaś postawili zarzut potrącenia z tytułu nakładów dokonanych na nieruchomość, przy czym nakłady te zostały dokonane - według ich twierdzeń - z majątku wspólnego.

Sąd Rejonowy powództwo uwzględnił, uznając, że roszczenie, o którym mowa, nie może być dochodzone w sprawie niniejszej, skoro nie zostało zgłoszone przez Stanisławę D. w postępowaniu o zniesienie współwłasności (art. 618 k.p.c.). Rozpoznając rewizję pozwanych, Sąd Wojewódzki w Bielsku-Białej powziął wątpliwość co do prawidłowości stanowiska Sądu I instancji z tej przyczyny, że nakładów, o które chodzi w sprawie, małżonkowie dokonywali z majątku wspólnego, roszczenie przeto z tego tytułu należy do ich majątku wspólnego, a Rufin D. nie był uczestnikiem postępowania o zniesienie współwłasności, nie mógł więc w tym postępowaniu zgłosić roszczenia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Pieniężne roszczenie z tytułu nakładów jest ze swej natury roszczeniem o świadczenie podzielone (art. 379 § 2 k.c.). Dlatego w wypadku, gdy takie roszczenie przypada ze względu na wspólne dokonanie nakładów kilku osobom, dzieli się na kilka samodzielnych wierzytelności, a każda z tych wierzytelności może być dochodzona przez każdego uprawnionego, z zachowaniem szczególnych przesłanek jego dotyczących. Zasady tej nie można jednak stosować do sytuacji, gdy roszczenie, o którym mowa, przypada małżonkom i stanowi składnik ich majątku wspólnego. Ze względu na charakter tego majątku, jako przedmiotu wspólności łącznej, każdy z małżonków może dochodzić jej w pełnym zakresie, gdy składnik ten stanowi wierzytelność.

Gdyby przesłanki tego dochodzenia mogły być różne dla każdego z małżonków, rozstrzygająca jest sytuacja tego z małżonków, który nie podlega w tym zakresie szczególnym ograniczeniom. W szczególności jeżeli dla jednego z małżonków roszczenie o zwrot równowartości nakładów wynika z dokonania nakładów na nieruchomość, której on jest współwłaścicielem, a więc który musiałby, gdyby chodziło o roszczenie stanowiące składnik jego majątku odrębnego, dochodzić swego roszczenia - jak to przewiduje art. 618 k.p.c. - tylko w postępowaniu o zniesienie współwłasności, to dla dochodzenia z tytułu nakładów wspólnych miarodajna jest sytuacja drugiego małżonka. Ta zaś sytuacja polega na tym, że może on dochodzić roszczenia, o którym mowa, w odrębnym procesie (lub w drodze zarzutu potrącenia), jedynie przy zachowaniu ogólnych ograniczeń czasowych. Artykuł 618 k.p.c. bowiem dotyczy tylko roszczeń wzajemnych między współwłaścicielami nieruchomości, nie zakreśla zaś żadnych ograniczeń dla osób trzecich, a taką właśnie osobą trzecią, gdy chodzi o sytuację, o której mowa, jest drugi małżonek. Za wykładnią tą przemawia jeszcze dodatkowo to, że przepisy art. 618 k.p.c. muszą być, jako zawierające dość drastyczne ograniczenie, wykładane ścieśniająco; w szczególności nie mogą w żadnym razie rzutować ograniczająco na sytuację osób trzecich. Do tego należy jeszcze dodać, że roszczenia z tytułu wspólnych nakładów może dochodzić po zakończeniu postępowania o zniesienie współwłasności każdy z małżonków, co wynika z faktu, że chodzi o jedno, niepodzielne, przysługujące im łącznie roszczenie.

Z uwagi na to, że roszczenia z tytułu nakładów są związane z własnością nieruchomości, mogą być dochodzone po zniesieniu jej współwłasności od tego z byłych współwłaścicieli, któremu ta nieruchomość przypadła na wyłączną własność.

OSNC 1982 r., Nr 11-12, poz. 162