Podzielność świadczenia (art. 379 k.c.)

Podzielność świadczenia w rozumieniu art. 379 § 2 k.c. należy oceniać z perspektywy możliwości spełnienia świadczenia w częściach przez kilku dłużników lub na rzecz kilku wierzycieli, a nie jak w przypadku art. 491 § 2 k.c. przede wszystkim w kontekście podzielności świadczenia w czasie. Tak ujmowana według art. 379 § 2 k.c. podzielność świadczenia musi być oceniana in casu przy uwzględnieniu charakteru świadczenia w relacji do wielopodmiotowej strony (stron) stosunku prawnego a także woli stron.

Co do zasady o podzielności świadczenia zgodnie z art. 379 § 2 k.c. decyduje jego charakter (natura), a więc to, czy może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości. Rozstrzyga o tym możliwość spełnienia świadczenia w częściach przez kilku dłużników w ten sposób, aby suma tych częściowych świadczeń z perspektywy wierzyciela nie prowadziła do zmiany przedmiotu lub wartości całości świadczenia. Korelatem tak ujętych obowiązków dłużników jest możliwość żądania przez wierzyciela spełnienia przez każdego z dłużników z osobna jedynie części świadczenia. Wierzycielowi przysługują zatem zindywidualizowane (odrębne) roszczenia przeciwko każdemu z dłużników o spełnienie części świadczenia. Analogiczne reguły odnoszą się do spełnienia świadczenia przez jednego dłużnika na rzecz kilku wierzycieli. Skutkiem podzielności świadczenia jest więc samodzielność pozycji dłużników i wierzycieli w danym stosunku prawnym.

Co istotne, świadczenie obiektywnie podzielne, nie musi mieć takiej cechy w ramach konkretnego stosunku prawnego. Przykładowo świadczenie polegające na dostarczeniu dwóch rzeczy tego samego rodzaju jest obiektywnie podzielne, każda z tych rzeczy może być bowiem dostarczona osobno, bez zmiany przedmiotu lub wartości świadczenia. Jeżeli jednak do spełnienia tego świadczenia będzie zobowiązanych trzech dłużników, to nie ulega wątpliwości, że z perspektywy art. 379 § 2 k.c. świadczenie to, uwzględniając kontekst podmiotowy, będzie niepodzielne. Nie jest bowiem możliwy jego podział między trzech dłużników na tyle niezależnych części ilu jest dłużników (spełnienie go w trzech częściach).

Strony danego stosunku prawnego (umowy) mają jednak możliwość wprowadzić w tym zakresie pewne modyfikacje (zob. art. 353[1] k.c.). Mogą bowiem w treści zobowiązania zadecydować o podzielności świadczenia obiektywnie niepodzielnego lub niepodzielnego w określonym układzie podmiotowym, określając, jakie konkretnie obowiązki spoczywają na każdym z dłużników, tak aby suma tych działań złożyła się na całość świadczenia. W umowie o roboty budowlane może to polegać np. na przypisaniu każdemu z kilku wykonawców określonego zakresu prac, możliwego do wykonania niezależnie od innych wykonawców, których całość składałaby się na obiekt budowlany będący przedmiotem umowy.

Z drugiej strony, możliwe jest także ustalenie, że w ramach danego stosunku prawnego świadczenie obiektywnie podzielne nie ma takiego charakteru (jest niepodzielne) i wobec tego wszyscy dłużnicy mają obowiązek świadczyć łącznie, bądź świadczenie na rzecz wszystkich wierzycieli ma zostać spełnione łącznie (zob. wyroki SN z 14 maja 1999 r., I CKN 2/98, i z 28 października 2021 r., IV CSKP 48/21). W orzecznictwie Sądu Najwyższego w tym kontekście wskazano m.in. na możliwość nadania świadczeniu pieniężnemu w drodze woli stron niepodzielnego charakteru (wyroki z 23 września 2016 r., II CSK 27/16, i z 16 października 2019 r., II CSK 710/18, a także postanowienie z 6 marca 2015 r., III CZP 113/14).

Wyrok SN z dnia 6 sierpnia 2024 r., II CSKP 1827/22

Standard: 85052 (pełna treść orzeczenia)

Wierzytelność o zapłatę wynagrodzenia jest co do zasady wierzytelnością o świadczenie podzielne, jednakże ani w doktrynie, ani w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że strony mogą uzgodnić niepodzielność świadczenia z natury podzielnego (por. np. wyrok SN z dnia 14 maja 1999 r., I CKN 2/98), a ponadto zwraca się uwagę, iż niepodzielność takiego świadczenia może również wynikać ad casum z istoty zawartego stosunku prawnego, z którego wypływa obowiązek spełnienia określonego świadczenia (por. wyroki SN z dnia 11 października 2013 r., I CSK 769/12 i z dnia 23 września 2016 r., II CSK 27/16 oraz postanowienie SN z dnia 6 marca 2015 r., III CZP 113/14; por. jednak wyrok SN z dnia 28 października 2021 r., IV CSKP 48/21, gdzie wskazano, że nadanie świadczeniu pieniężnemu charakteru niepodzielnego powinno znaleźć odzwierciedlenie w wyraźnych postanowieniach umowy).

Wyrok SN z dnia 31 stycznia 2023 r., II CSKP 584/22

Standard: 80883 (pełna treść orzeczenia)