Rozliczenie nakładów z majątku wspólnego na nieruchomość będącą współwłasnością małżonków lub małżonka albo własnością osoby trzeciej

Jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzi wierzytelność z tytułu nakładów dokonanych przez małżonków na nieruchomość należącą do osoby trzeciej, przyznanie takiej wierzytelności jednemu z małżonków wymaga oszacowania jej wartości (wartość nominalna wierzytelności pieniężnej nie może być uznana za rozstrzygającą) i zasądzenia na rzecz drugiego małżonka odpowiedniej spłaty.

Jeżeli żaden z małżonków nie zgadza się na przyznanie mu wierzytelności w całości, sąd dokonuje podziału wierzytelności, przyznając każdemu z małżonków odpowiednią ułamkową jej część, bez oznaczenia wartości.

Skutkiem nieobjęcia postanowieniem o podziale takiej wierzytelności – wynikającym z art. 618 § 2 i 3 w zw. z art. 686 i 688 oraz 567 § 3 k.p.c. – jest utrata możliwości późniejszego jej zgłoszenia przez jednego małżonka w stosunku do drugiego. Nieobjęcie takiej wierzytelności postanowieniem o podziale nie pozbawia natomiast żadnego z małżonków możliwości dochodzenia od dłużnika jej połowy – a w razie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, dochodzenia od dłużnika innej jej części, odpowiadającej ustalonemu udziałowi w majątku wspólnym (zob. uchwały SN: z 3 kwietnia 1970 r., III CZP 18/70; z 19 grudnia 1973 r., III CZP 65/73; z 11 maja 1978 r., III CZP 103/77; z 13 lutego 1987 r., III CZP 3/87; postanowienia SN: z 30 stycznia 2008 r., III CSK 257/07, i z 5 kwietnia 2019 r., I CSK 140/18).

Jeśli doszło do dziedziczenia takiego składnika majątku przez byłego małżonka, okoliczność ta powinna zostać wzięta pod uwagę (chociażby w kontekście zasad wynikających z prawa spadkowego),

Postanowienie SN z dnia 27 czerwca 2024 r., II CSKP 2085/22

Standard: 85071 (pełna treść orzeczenia)

Z mocy art. 618 § 2 i 3 w związku z art. 686 i 688 oraz 567 § 3 k.p.c., dochodzenie roszczeń z tytułu rozliczenia wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny (obecnie: osobisty) nie jest dopuszczalne po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego, choćby roszczenia te nie zostały zgłoszone w postępowaniu o podział majątku i nie były objęte postanowieniem sądu o podziale.

Inaczej jest, gdy w skład majątku wspólnego wchodzi wierzytelność o zwrot nakładów z majątku wspólnego na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej. Nie ma przeszkód, aby taka wierzytelność została objęta postępowaniem o podział majątku wspólnego. Przyznanie takiej wierzytelności jednemu z małżonków wymaga oszacowania jej wartości (wartość nominalna wierzytelności pieniężnej nie może być uznana za rozstrzygającą) i zasądzenia na rzecz drugiego małżonka odpowiedniej spłaty.

Jeżeli żaden z małżonków nie zgadza się na przyznanie mu wierzytelności w całości, sąd dokonuje podziału wierzytelności, przyznając każdemu z małżonków odpowiednią ułamkową jej część, bez oznaczenia wartości.

Skutkiem nieobjęcia postanowieniem o podziale takiej wierzytelności - wynikającym z art. 618 § 2 i 3 w związku z art. 686 i 688 oraz 567 § 3 k.p.c. - jest jedynie utrata możliwości późniejszego jej zgłoszenia przez jednego małżonka w stosunku do drugiego. Nieobjęcie takiej wierzytelności postanowieniem o podziale nie pozbawia natomiast żadnego z małżonków możliwości dochodzenia od dłużnika jej połowy - a w razie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, dochodzenia od dłużnika innej jej części, odpowiadającej ustalonemu udziałowi w majątku wspólnym (uchwały SN z dnia 3 kwietnia 1970 r., III CZP 18/70), 19 grudnia 1973 r., III CZP 65/73, 11 maja 1978 r., III CZP 103/ 77, i 13 lutego 1987 r., III CZP 3/87, oraz postanowienie SN z dnia 30 stycznia 2008 r., III CSK 257/07).

Uwagi powyższe zachowują aktualność w odniesieniu do innych wierzytelności wchodzących w skład majątku wspólnego, wobec osób trzecich; jak i takich wspólnych wierzytelności wobec osób trzecich, które powstały po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, a przed podziałem majątku wspólnego.

Postanowienie SN z dnia 5 kwietnia 2019 r., I CSK 140/18

Standard: 85069 (pełna treść orzeczenia)