Wyrok z dnia 1981-05-21 sygn. IV PRN 6/81

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV PRN 6/81

Wyrok z dnia 21 maja 1981 r.

1. Przepisy kodeksu pracy nie wyłączają możliwości zabezpieczenia wekslowego roszczeń zakładu pracy przeciwko pracownikowi o wynagrodzenie szkody w mieniu powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się i realizacji tych roszczeń w drodze postępowania nakazowego.
2. Roszczenie zakładu pracy z weksla gwarancyjnego o zapłatę oznaczonej w nim sumy pieniężnej, stanowiącej równowartość szkody powstałej w mieniu powierzonym pracownikowi do wyliczenia się lub do zwrotu, nie ulega przedawnieniu w okresie przewidzianym w art. 291 § 2 k.p., lecz w okresie zakreślonym w art. 70 prawa wekslowego.
3. Trzyletnie przedawnienie z art. 70 prawa wekslowego dotyczy roszczeń wekslowych skierowanych nie tylko przeciwko akceptantowi, lecz także przeciwko wystawcy weksla własnego oraz jego poręczycielom.

Przewodniczący: Sędzia SN A. Filcek (sprawozdawca). Sędziowie SN: W. Dębicka, T. Kasiński.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w C. przeciwko Wacławowi Z., Henryce Z. i Alinie K. o zapłatę, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Ostrołęce z dnia 29 września 1980 r.

uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 20 maja 1980 r. i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania rewizyjnego przed Sądem Wojewódzkim.

Uzasadnienie

Powodowa Spółdzielnia w pozwie wniesionym w dniu 14.I.1980 r., w trybie postępowania nakazowego domagała się wydania nakazu zapłaty przez pozwanych Wacława Z., Henrykę Z. i Alinę K. solidarnie kwoty 21.412,78 zł wraz z odsetkami od 8.III.1978 r. i kosztami procesu, załączając weksel wystawiony na wymienioną wyżej kwotę przez pozwanego Wacława Z. z podpisami pozostałych pozwanych będących poręczycielami.

W uzasadnieniu pozwu powódka podała, iż pozwany Wacław Z. wystawił wspomniany weksel w związku z zatrudnieniem go na stanowisku materialnie odpowiedzialnego magazyniera w magazynie zbożowym i że kwota weksla odpowiada stwierdzonym w miesiącach styczniu, lipcu i sierpniu 1978 r. niedoborom.

Państwowe Biuro Notarialne w O. wydało w dniu 20.I.1980 r. nakaz zapłaty zgodnie z żądaniem powodowej Spółdzielni. Zarzuty od tego nakazu wniósł tylko pozwany Wacław Z. zgłaszając merytoryczne zastrzeżenia co do zasadności roszczenia powódki. Z treści uzasadnienia pisma zawierającego zarzuty wynikało, że pozwany przyczynę powstania niedoboru upatruje w nienależytym zabezpieczeniu budynku magazynowego i terenu wokół magazynu oraz w ubytku wagowym przechowywanych zbóż, powstałym na skutek wysychania ziarna.

Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej wyrokiem z dnia 20.V.1980 r. uchylił wymieniony nakaz zapłaty w całości i powództwo w stosunku do wszystkich pozwanych oddalił zasądzając od powodowej Spółdzielni na rzecz pozwanego Wacława Z. kwotę 680 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy nie rozważył merytorycznych zarzutów wyroku pozwanego, a tylko z urzędu stwierdził, iż roszczenie powódki uległo z mocy art. 291 § 2 k.p. przedawnieniu. O szkodzie powstałej na skutek niedoborów magazynowych strona powodowa wiedziała bowiem już w marcu 1978 r., a o wysokości szkody w dniu 8.VII.1978 r., a zatem - według stanowiska tego Sądu - po upływie roku, tj. z dniem 8.VII.1979 r. roszczenie z tego tytułu było już przedawnione.

Powodowa Spółdzielnia zaskarżyła omówiony wyżej wyrok zarzucając błędne zastosowanie przez Sąd Rejonowy rocznego przedawnienia z art. 291 § 2 k.p. Skarżąca podniosła, że do jej roszczenia, wynikającego z zobowiązania wekslowego mają zastosowanie przepisy o trzyletnim przedawnieniu z art. 70 prawa wekslowego. Sąd Wojewódzki w Ostrołęce wyrokiem z dnia 29.IX.1980 r. rewizję powódki oddalił. Sąd ten nie podzielił stanowiska przedstawionego w rewizji, stwierdzając, iż powództwo w sprawie niniejszej obejmuje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez pozwanego Wacława Z., będącego pracownikiem powódki, na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych, a zatem jest roszczeniem ze stosunku pracy i stosują się do niego przepisy o przedawnieniu zawarte w art. 291 § 2 k.p., który instytucję przedawnienia roszczeń ze stosunku pracy zmodyfikował i ujednolicił.

Powyższy wyrok zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości domagając się uchylenia zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej z dnia 20.V.1980 r. i przekazania sprawy temu Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Skarżący zarzuca, że zaskarżony wyrok wydany został z rażącym naruszeniem przepisów art. 387 i 388 k.p.c., art. 3 § 2 i art. 213 § 1 k.p.c. w związku z art. 291 § 2 i 3 k.p. oraz art. 70 i 103 prawa wekslowego, a nadto z naruszeniem interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przed wejściem w życie kodeksu pracy, kiedy to odpowiedzialność pracowników za szkody wyrządzone zakładom pracy wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych oparta była na przepisach prawa cywilnego, uznano w orzecznictwie, że istnieje możliwość zabezpieczenia wekslowego ewentualnych przyszłych roszczeń z tego tytułu. Dano temu wyraz w szczególności w uchwale składu 7 sędziów SN z dnia 25.XI.1966 r., III CO 56/63 (OSNCP 1966, z. 1, poz. 12) oraz uchwale połączonych Izb: Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24.IV.1972 r., III PZP 17/70 (OSNCP 1972, z. 5, poz. 72). Wskazano w tych uchwałach, że wystawienie i wręczenie wierzycielowi dla zabezpieczenia jego roszczeń cywilnoprawnych weksla in blanco (tzw. weksla gwarancyjnego) pociąga za sobą powstanie między stronami nowego samodzielnego stosunku materialnoprawnego opartego na przepisach prawa wekslowego. Istnieje on obok podstawowego stosunku umownego łączącego strony i pozostaje z nim w związku. Związek ten polega na możliwości zgłoszenia przez pozwanych w sporze wekslowym zarzutów wynikających ze stosunku podstawowego. Dopóki bowiem weksel pozostaje w dyspozycji zakładu, na którego rzecz został wystawiony, dłużnicy wekslowi mogą zarzucić, że weksel wystawiony in blanco wypełniony został niezgodnie z porozumieniami dotyczącymi jego wypełnienia, gdyż wierzytelność podstawowa albo nie powstała, albo wygasła w całości lub części. Możliwość takiej ochrony nie pozbawia jednak samodzielności zobowiązania wekslowego, które ma charakter abstrakcyjny i podlega przepisom prawa wekslowego. Przepisy zaś tego prawa normują szereg kwestii (m.in. sprawę przedawnienia) inaczej niż prawo cywilne, z reguły w sposób korzystniejszy dla wierzyciela. Wierzyciel może też skorzystać z uproszczonego trybu dochodzenia należności z weksla w drodze postępowania nakazowego. Jest to zrozumiałe, jeśli się zważy, że weksel gwarancyjny wystawiony jest właśnie w interesie wierzyciela.

Kodeks pracy normując odpowiedzialność materialną pracowników za szkody wyrządzone zakładom pracy na odmiennych zasadach niż wynikające z prawa cywilnego nie wprowadził żadnych zmian w zakresie stosunku prawa pracy do prawa wekslowego. Wobec braku w przepisach wprowadzających kodeks pracy wyraźnej normy wyłączającej zastosowalność prawa wekslowego do roszczeń zakładów pracy ze stosunku pracy należy dojść do wniosku, że stosunek prawa wekslowego do prawa pracy w rozważanym zakresie jest taki sam jak do prawa cywilnego. Nie można bowiem dopatrzeć się wyłączenia możliwości stosowania zabezpieczenia wekslowego do zobowiązań ze stosunku pracy w ogólnej klauzuli derogacyjnej zawartej w art. III § 1 przep. wprow. k.p., gdyż przepis ten, podobnie jak art. V § 1 tychże przepisów, normuje stosunek przepisów kodeksu pracy do innych przepisów dotyczących przedmiotów unormowanych w kodeksie pracy. Prawo wekslowe nie dotyczy zaś takich przedmiotów, lecz zobowiązań wekslowych, które zabezpieczając roszczenia ze stosunku pracy lub stosunków cywilnoprawnych pozostają z nimi w związku, nie tracąc jednak samodzielności. Zachowują zatem odpowiednią aktualność przedstawione wyżej w skrócie argumenty przytoczone w uzasadnieniu powoływanych wyżej uchwał powiększonych składów Sądu Najwyższego z dnia 25.XI.1966 r. oraz 24.IV.1972 r. Wniosku o takim wyłączeniu nie uzasadnia także przepis art. 123 k.p., stanowiący, że spory o naprawienie szkód wyrządzonych przez pracownika rozpoznają sądy powszechne. Nie można bowiem przepisu tego rozumieć w ten sposób, że wyłącza on możliwość dochodzenia w trybie nakazowym określonym w przepisach art. 480-497 k.p.c., w którym z reguły dochodzona jest należność z weksli. Nakaz zapłaty w tym postępowaniu wydaje wprawdzie państwowe biuro notarialne, ale spór, do którego dochodzi dopiero w razie wniesienia przez pozwanych zarzutów przeciwko nakazowi, rozpatruje już sąd powszechny, czyniąc tym samym zadość przepisowi art. 123 k.p. Wydawanie nakazu zapłaty traktowane jest zresztą przez przepisy kodeksu postępowania cywilnego jako jeden z etapów rozpoznawania spraw przez sądy powszechne (art. 2 § 1 k.p.c.). Gdyby ustawodawca chciał wyłączyć ten tryb dochodzenia roszczeń z weksla i w ten sposób dać wyraz wyłączeniu możliwości stosowania weksla gwarancyjnego dla zabezpieczenia roszczeń o wynagrodzenie ewentualnych przyszłych szkód wyrządzonych zakładom pracy przez pracowników, to dałby temu wyraz w przepisach wprow. k.p., jak to uczynił w art. IX pkt 2, 5 i 6 tych przepisów, uchylając obowiązujące do dnia 1 stycznia 1975 r. przepisy normujące w sposób odrębny odpowiedzialność materialną i tryb dochodzenia roszczeń z nią związanych w stosunku do niektórych grup pracowników zatrudnionych w wojsku, kolejarzy i pracowników łączności.

Toteż w świetle powyższych rozważań uznać należy, że przepisy kodeksu pracy nie wyłączają możliwości zabezpieczenia wekslowego roszczeń zakładu pracy przeciwko pracownikowi o wynagrodzenie szkody w mieniu powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się i realizacji tych roszczeń w drodze postępowania nakazowego.

Ten też kierunek przyjęło orzecznictwo Sądu Najwyższego jako oczywisty i nie wymagający uzasadnienia, czego wyrazem jest powołane w rewizji nadzwyczajnej orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 5.II.1980 r., IV PR 376/79 (OSNCP 1980, z. 9, poz. 173), w którym położono akcent na inne aspekty zagadnienia. Przemawia za nim poza przedstawionymi już argumentami wzgląd na konstytucyjną zasadę ochrony mienia społecznego, którego zabezpieczenia dotyczy większość wystawionych weksli gwarancyjnych.

Skoro zaś roszczeniem wekslowym rządzą przepisy prawa wekslowego, to również przedawnienie ocenia się według przepisów tego prawa. W konsekwencji roszczenie zakładu pracy z weksla gwarancyjnego o zapłatę oznaczonej w nim sumy pieniężnej, stanowiącej równowartość szkody powstałej w mieniu powierzonym pracownikowi do wyliczenia się lub do zwrotu, nie ulega przedawnieniu w okresie przewidzianym w art. 291 § 2 k.p., lecz w okresie zakreślonym w art. 70 prawa wekslowego.

Według zaś tego przepisu roszczenia wekslowe przeciwko akceptantowi weksla ulegają przedawnieniu z upływem lat 3 od dnia płatności weksla (ust. 1), roszczenia posiadacza weksla przeciwko indosantowi i wystawcy z upływem roku licząc od dnia protestu, dokonanego w należytym czasie, w przypadku zaś zastrzeżenia "bez kosztów" - licząc od dnia płatności (us. 2), a roszczenia indosantów między sobą i przeciw wystawcy z upływem 6 miesięcy, licząc od dnia, w którym indosant wykupił weksel albo w którym sam został pociągnięty z weksla do odpowiedzialności sądowej (ust. 3).

Należy jednak zwrócić uwagę, że trzyletnie przedawnienie z art. 70 ust. 1 prawa wekslowego odnosi się również do roszczeń skierowanych przeciwko wystawcy weksla własnego - a taki właśnie weksel wystawiony został w niniejszej sprawie. Zgodnie bowiem z art. 104 ust. 1 prawa wekslowego odpowiedzialność wystawcy weksla własnego jest taka sama, jak akceptanta weksla trasowanego, a w myśl art. 103 prawa wekslowego do weksla własnego stosuje się przepisy o wekslu trasowanym m.in. o przedawnieniu.

Taki sam okres przedawnienia odnosi się do roszczeń posiadacza weksla przeciwko poręczycielom wekslowym. Według bowiem art. 32 ust. 1 prawa wekslowego poręczyciel odpowiada tak samo jak ten, za kogo poręczył, art. 70 prawa wekslowego nie określa zaś innego terminu przedawnienia roszczeń wekslowych przeciwko poręczycielom wekslowym. Nie wchodzi tu też w rachubę ogólny (10-letni) termin przedawnienia z art. 118 k.c., gdyż prawo wekslowe normuje terminy przedawnienia samodzielnie, a do prawa cywilnego odsyła jedynie w zakresie przyczyn przerwania i zawieszenia biegu przedawnienia (art. 71 ust. 1 prawa wekslowego). Trudno byłoby przyjąć, aby roszczenie wekslowe do poręczyciela wekslowego przedawniało się w terminie dłuższym niż do wystawcy weksla.

Trzyletnie przedawnienie z art. 70 prawa wekslowego dotyczy zatem roszczeń wekslowych nie tylko przeciwko akceptantowi, lecz także przeciwko wystawcy weksla własnego oraz jego poręczycielom.

W świetle powyższych rozważań oraz okoliczności, że pozew w postępowaniu nakazowym złożony został w Państwowym Biurze Notarialnym w Ostrowi Mazowieckiej przed upływem 3 lat od dnia płatności weksla trafny jest zarzut, że orzeczenia sądów obu instancji zapadły z rażącym naruszeniem przepisów art. 291 § 2 k.p. i art. 70 prawa wekslowego, co uzasadnia uwzględnienie rewizji nadzwyczajnej.

W stosunku do pozwanych poręczycieli wekslowych Henryki Z. i Aliny K., Sąd Rejonowy w Ostrowi Mazowieckiej nie mógł zresztą orzekać, gdyż nie składali oni zarzutów od nakazu zapłaty. Złożenie bowiem zarzutów przez pozwanego Wacława Z. nie uzasadniało rozpoznania sprawy w odniesieniu do poręczycieli wekslowych. Jako współdłużnicy solidarni z wystawcą weksla występują oni w procesie w charakterze współuczestników materialnych (art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c.). Zgodnie zaś z art. 73 § 1 k.p.c. każdy współuczestnik działa w imieniu własnym. Jedynie w przypadku współuczestnictwa jednolitego, które w odniesieniu do współdłużników wekslowych nie zachodzi, czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec nie działających. Dlatego też Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20.V.1966 r., III CZP 24/66 (OSNCP 1966, z. 11, poz. 186) uznał, że wniesienie przez jednego lub niektórych tylko pozwanych zarzutów przeciwko nakazowi zapłaty, zasądzającemu w postępowaniu nakazowym należność od kilku pozwanych dłużników solidarnych, nie uzasadnia rozpoznania sprawy na rzecz pozwanych, którzy w przepisanym terminie zarzutów nie wnieśli. Mogą oni w razie uwzględnienia zarzutów i oddalenia powództwa wierzyciela w stosunku do współdłużnika solidarnego na skutek uwzględnienia zarzutu wspólnego dłużnikom solidarnym wystąpić przeciwko wierzycielowi, który usiłowałby egzekwować od nich objętą nakazem należność, z procesem opozycyjnym o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności (art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.).

Natomiast nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przez sądy obu instancji art. 291 § 3 k.p. przewidującemu dłuższe przedawnienie według przepisów kodeksu cywilnego roszczeń zakładu pracy o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika przez zagarnięcie mienia społecznego lub w inny sposób umyślnie. Jak już bowiem wyżej wyjaśniono, roszczenia z weksla podlegają przedawnieniu określonemu w tym prawie. Powołanie się na przedawnienie z art. 291 § 3 k.p. byłoby w świetle przytoczonej na wstępie uchwały połączonych Izb Sądu Najwyższego z dnia 24.IV.1972 r., III PZP 17/70 możliwe tylko w tej sytuacji, gdyby w procesie wywołanym wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty okazało się, że weksel jest nieważny. Wówczas bowiem wyjątkowo strony mogą - w granicach nakazu - powoływać się na podstawy faktyczne i prawne, wynikające z łączącego je stosunku prawnego.

Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w Ostrowi Mazowieckiej i przekazał sprawę temu Sądowi do rozpoznania, oczywiście tylko w stosunku do pozwanego Wacława Z., gdyż w stosunku do pozostałych pozwanych nakaz zapłaty się uprawomocnił.

Uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej nie stoi na przeszkodzie okoliczność, iż rewizja nadzwyczajna wniesiona została po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się wyroku, gdyż oddalenie powództwa w niniejszej sprawie narusza nie tylko wskazane wyżej przepisy prawne, lecz także, ze względu na niezabezpieczenie należytej ochrony mieniu społecznemu, godzi w interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (art. 421 § 2 k.p.c.).

OSNC 1981 r., Nr 11, poz. 225