Przedawnienie roszczeń pracodawcy o naprawienie szkody wyrządzonej nieumyślnie przez pracownika (art. 291 § 2 k.p.)

Roszczenie, mające za podstawę prawną art. 124 § 1 k.p., korzysta z terminu przedawnienia z art. 291 § 2 k.p. (a nie z § 3), chyba że umyślne zachowanie pracownika ukierunkowane jest nie tylko na powierzone mu obowiązki, ale również na wyrządzenie szkody. Wykazanie tej ostatniej okoliczności sprawia, że pracownik nie odpowiada według reżimu z art. 124 § 1 k.p., ale według rygorów z art. 122 k.p. 

Wprawdzie „roszczeń umyślnych” z art. 291 § 3 k.p. ustawodawca nie wyłączył z kategorii roszczeń „ze stosunku pracy” (art. 291 § 1 k.p.), to jednak zasygnalizował, że konstrukcyjnie bliskie są one roszczeniom deliktowym. Trudno je zatem utożsamiać z roszczeniami powstałymi „wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych”. Czym innym jest bowiem szkoda mająca źródło w „umyślnym wyrządzeniu”, a czym innym w „niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu obowiązków pracowniczym”.

Inaczej rzecz ujmując, umyślność w zakresie niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych nie jest równoznaczna z umyślnością w zakresie wyrządzenia szkody (zob. wyrok SN z dnia13 lutego 1981 r., IV PR 395/80). Niewykluczone jest bowiem, że umyślność ta dotyczy tylko realizacji „obowiązków”, ale już nie „wyrządzenia szkody”. 

Wyrok SN z dnia 24 września 2020 r., III PK 4/19

Standard: 59827 (pełna treść orzeczenia)

Bieg terminu przedawnienia roszczenia odszkodowawczego z art. 114 k.p. rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie, który jednakże nie może być wcześniejszy niż moment wyrządzenia wierzycielowi szkody w związku z nienależytym wykonaniem zobowiązania. Roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną naruszeniem zobowiązania pracowniczego powstaje bowiem nie wcześniej niż w momencie zrealizowania się wszystkich przesłanek, które - w myśl art. 114 k.p. i 115 k.p. - decydują o powstaniu zobowiązania.

Wezwanie do spełnienia roszczenia odszkodowawczego ma swoje umocowanie prawne dopiero wtedy, gdy ze stanu bezprawności kontraktowej wyniknie dla wierzyciela szkoda, pozostająca z nim w związku przyczynowym (por. uz. uchwały SN z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 72/13 oraz wyrok SN z dnia 17 lutego 1972 r., III PRN 2/72, w którym Sąd Najwyższy ustosunkował się do problemu biegu terminu przedawnienia roszczeń odszkodowawczych powstałych po wydaniu wyroku ustalającego odpowiedzialność za przyszłe szkody, stwierdzając, że bieg terminu w takim wypadku nie rozpoczyna się, w świetle art. 120 § 1 k.c., przed wystąpieniem określonej szkody).

Również w wyroku z dnia z dnia 27 lipca 2011 r., II PK 22/11 Sąd Najwyższy podkreślił, że pracodawcy tak długo nie przysługuje roszczenie względem pracownika o naprawienie szkody, jak długo szkoda w majątku pracodawcy rzeczywiście nie powstanie, bowiem zarówno art. 114 k.p. jak i art. 291 § 2 k.p. w sposób jednoznaczny działanie (zaniechanie) pracownika określają jako „wyrządzenie szkody”. Także i w powołanym przez Sąd drugiej instancji wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 r., II PK 38/11 przyjęto, że zdarzeniem wyrządzającym szkodę jest określone zachowanie się pracownika, natomiast momentem wyrządzenia szkody jest data jej powstania, czyli chwila zrealizowania się - będącego następstwem zachowania się pracownika -skutku w postaci uszczerbku w majątku pracodawcy.

Oznacza to, że data zdarzenia wyrządzającego szkodę i data wyrządzenia szkody nie muszą się pokrywać, gdyż szkoda może powstać i niejednokrotnie powstaje później niż wywołujące ją zachowanie pracownika. Skutkiem regulacji zawartej w art. 291 § 2 k.p. jest to, że roszczenia w przepisie tym określone nie mogą ulec przedawnieniu przed powstaniem szkody spowodowanej nienależytym wykonywaniem przez pracownika obowiązków pracowniczych.

Podobnie kwestie tę rozstrzygnięto w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2013 r., I PK 184/12, gdzie stwierdzono, że początkiem biegu 3-letniego terminu przedawnienia jest dzień, w którym w majątku pracodawcy powstał faktyczny uszczerbek będący skutkiem niewykonania lub nienależytego wykonania przez pracownika obowiązków pracowniczych.

Wyrok SN z dnia 7 marca 2019 r., III PK 21/18

Standard: 26652 (pełna treść orzeczenia)