Wyrok z dnia 1981-01-26 sygn. III CRN 315/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 315/80

Wyrok z dnia 26 stycznia 1981 r.

Sąd nie zamieszcza w sentencji wyroku rozstrzygnięcia o rozgraniczeniu (art. 15 zd. 2 dekretu o rozgraniczeniu), jeżeli ustalenie granic doprowadziło do oddalenia powództwa o własność lub o wydanie nieruchomości albo jej części. Ustalenie takie zawarte w uzasadnieniu jest wówczas przesłanką rozstrzygnięcia.

Przewodniczący: Sędzia SN S. Dmowski. Sędziowie SN: R. Czarnecki, S. Rudnicki (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Ireny B. i Hieronima B. przeciwko Wacławowi Piotrowi N. o wydanie nieruchomości, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łomży z dnia 6 czerwca 1980 r.

uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 19 stycznia 1980 r. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o obowiązku uiszczenia opłaty od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

Powodowie wnosili o orzeczenie eksmisji pozwanego z części działki siedliskowej położonej we wsi S., oznaczonej w ewidencji gruntów nr 15, podając, że pozwany będący właścicielem sąsiedniej działki oznaczonej nr 14, wznosząc fundament budynku gospodarczego, zajął z działki powodów pas gruntu szerokości 0,5 m i długości 20 m. Dla wykazania słuszności swych twierdzeń i samego żądania eksmisji powodowie wnosili równocześnie o dokonanie rozgraniczenia nieruchomości.

Pozwany nie uznał powództwa twierdząc, że podjął budowę w granicach swojej działki.

Wyrokiem z dnia 19.I.1980 r. Sąd Rejonowy dokonał rozgraniczenia działek stron według linii czerwonej oznaczonej literami A - C na szkicu sporządzonym w dniu 17.IX.1979 r. przez biegłego geodetę Romualda J., oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł o kosztach postępowania w sprawie.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że stan użytkowania działek na gruncie nie pokrywa się ani z linią graniczną wynikająca z ewidencji gruntów (linia czarna A - B), ani też z linią, do której zmierzało żądanie eksmisji przez powodów. Stan posiadania utrwalony płotem zbudowanym w 1964 r. biegnie linią czerwoną. Stan ten istniał również w dacie 4.XI.1971 r. i był podstawą wydania stronom aktów własności ziemi. Odwołując się do orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 23.VI.1978 r. (IV CR 268/78, OSNCP 1979, poz. 55), Sąd Rejonowy uznał, że granicę nieruchomości stron należy ustalić według linii czerwonej na powołanym szkicu biegłego J. Skoro przy takim przebiegu granicy budowa pozwanego znajduje się wyłącznie na jego działce, przeto powództwo o wydanie części działki należało oddalić.

Od wyroku tego rewizję wnieśli powodowie i pozwany.

Powodowie w rewizji zarzucili niewyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz sprzeczność ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego, a w konsekwencji tego naruszenie art. 222 k.c. W konkluzji wnosili o uchylenie wyroku Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany natomiast zarzucił, że rozgraniczenie dokonane przez Sąd Rejonowy pomija stan prawny, wynikający z ewidencji gruntów i tytułów własności, w związku z czym wnosił o zmianę wyroku przez dokonanie rozgraniczenia zgodnie ze stanem ewidencyjnym albo o uchylenie tegoż i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Uwzględniając rewizję pozwanego, zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki zmienił punkt 1 wyroku Sądu Rejonowego i rozgraniczył działki stron według linii A-B oznaczonej na szkicu biegłego R. J. kolorem czarnym oraz oddalił w całości rewizję powodów. W uzasadnieniu Sąd Wojewódzki stwierdził, że nieruchomości stron mają uregulowany stan prawny wynikający z aktów własności ziemi wydanych stronom na podstawie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Przedmiotowe akty własności dotyczą konkretnych nieruchomości rolnych, ściśle określonych w ewidencji gruntów, w granicach oznaczonych na znajdujących się w tej ewidencji mapach.

Jeśli organy uwłaszczeniowe nie dokonały na tych mapach naniesienia zmian w stanie posiadania i przy wydaniu aktów własności ziemi nawiązały do danych nieaktualnych, to sprostowanie niezgodności może zdaniem Sądu Wojewódzkiego nastąpić tylko w drodze wznowienia postępowania administracyjnego o uwłaszczenie. Sąd Wojewódzki nie podzielił przy tym poglądu wyrażonego w powołanym przez Sąd Rejonowy orzeczeniu Sądu Najwyższego. W związku z powyższym za uzasadnioną uznał Sąd Wojewódzki tylko rewizję pozwanego.

Od tego wyroku Minister Sprawiedliwości wniósł rewizję nadzwyczajną, domagając się uchylenia obu wyroków i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Rewizja nadzwyczajna oparta jest na podstawie rażącego naruszenia prawa: art. 387 k.p.c. w zw. z art. 390 i art. 153 k.c. oraz art. 15 dekretu o rozgraniczeniu nieruchomości.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W powołanym przez Sąd Rejonowy wyroku Sąd Najwyższy wyjaśnił, że "określenie na podstawie art. 12 ust. 7 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) obszaru działki według stanu wynikającego z ewidencji gruntów nie oznacza jeszcze, że nabywca może przesunąć swoje granice na niekorzyść, drugiej strony. Jeżeli granice są sporne, to nie organ administracji, lecz sąd jest właściwy do rozstrzygnięcia sprawy o rozgraniczenie". Jedynym argumentem, który przytoczył Sąd Wojewódzki przeciwko temu poglądowi, którym zresztą nie był związany, jest twierdzenie, że prowadzi on do niedopuszczalnej na tle obecnego stanu prawnego kontroli zasadności aktów administracyjnych w procesie cywilnym, do czego sądy powszechne nie są powołane. Jak wynika ze znajdujących się w aktach sprawy dokumentów strony uzyskały akty nadania ziemi na podstawie art. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych. Nie nasuwająca wątpliwości treść tego przepisu prowadzi do wniosku, że nabycie własności następuje z mocy samego prawa i rozciąga się na nieruchomości w tym przepisie określone, znajdujące się w dniu wejścia w życie ustawy (dnia 4.XI.1971 r.) w samoistnym posiadaniu rolników, oczywiście tylko w granicach tego posiadania. W tej sytuacji akt własności ziemi ma jedynie charakter stwierdzający, że nabycie takie nastąpiło. Określenie natomiast w decyzji (akcie własności ziemi) powierzchni i granic nieruchomości według danych zawartych w ewidencji gruntów (art. 12 ust. 7 cyt. ustawy), ale bez uwzględnienia zmian w stanie samoistnego posiadania, które nastąpiły przed dniem wejścia w życie tej ustawy, nie oznacza, że nabycie nastąpiło w takich właśnie granicach, decydujący bowiem jest stan posiadania w dniu wejścia w życie ustawy (art. 1 ust. 1). Gdy zaś rozgraniczenie ma nastąpić według stanu prawnego (art. 153 k.c.), to w takiej sytuacji sąd nie może kierować się danymi wynikającymi z ewidencji gruntów, ponieważ stan wynikający z ewidencji jest stanem władania i nie pokrywa się ze stanem prawnym w rozumieniu art. 153 k.c. Wynika to z przepisów ustawy z dnia 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 6, poz. 32). Ustalając więc stan prawny sąd nie jest związany w tym zakresie deklaratywną treścią aktu własności ziemi. Brak tego związania nie oznacza, że sąd poddaje kontroli legalność decyzji administracyjnej (aktu własności ziemi). Taka niedopuszczalna kontrola miałaby miejsce wtedy, gdyby sąd kwestionował sam fakt stwierdzonego w decyzji nabycia własności (np. że nabycie nie nastąpiło albo że dotyczy ono zupełnie innej nieruchomości niż wymieniona w akcie własności ziemi). Dlatego też Sąd Najwyższy w obecnym składzie podziela wcześniejsze orzeczenie, że określenie obszaru działki według stanu wynikającego z ewidencji gruntów nie przesądza o ostatecznych granicach nabytej z mocy prawa nieruchomości rolnej i że sąd nie jest związany przy rozgraniczeniu treścią aktu własności ziemi (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 4.IV.1975 r. III CZP 92/74, OSNCP 3/76, poz. 34, z dnia 23.VI.1978 r. IV CR 268/78, z dnia 11.XII.1979 r. III CRN 324/73). W konsekwencji okazał się słuszny zarzut, że Sąd Wojewódzki dopuścił się rażącego naruszenia art. 390 § 1 k.p.c. i art. 153 k.c. W rzeczywistości bowiem rozgraniczenie powinno było nastąpić według stanu prawnego, jak to prawidłowo uznał Sąd Rejonowy. Niesłuszny jest przy tym zarzut, że Sąd Rejonowy nie wyjaśnił rozbieżności co do powierzchni działek według danych w ewidencji z opinii biegłych. Pomijając już bowiem to, że biegli wyjaśnili tę rozbieżność w przekonywający sposób błędem rachunkowym, w wyniku którego obszar działek określony został wadliwie w ewidencji, należy stwierdzić, że rozstrzygnięcie sprawy sprowadza się do ustalenia, jak przebiegała granica spokojnego posiadania w dniu miarodajnym dla nabycia własności, a nie jaki był obszar działek stron. Obszar ten bowiem nie wpływa na przebieg granicy spokojnego posiadania. Jednakże ustalenia Sądu Rejonowego co do przebiegu tej granicy dokonane zostały bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd Rejonowy nie przeprowadził w tym przedmiocie żadnego postępowania dowodowego, jakkolwiek informacyjne wyjaśnienia stron były co do tego sprzeczne, gdyż powódka twierdziła, że istniejący obecnie płot odgraniczający - jak się wydaje - spokojne posiadanie stron został w nie określonym bliżej czasie przesunięty. Pozwany natomiast twierdził, że płot postawiony został w 1964 r. Ponieważ stan posiadania stron w dniu 4.XI.1971 r. - jak już wyżej wskazano - ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, przeto fakt ten powinien być przedmiotem dowodu (art. 227 k.p.c.). Gdy zaś nie został przez Sąd Rejonowy należycie wyjaśniony, przeto i dokonane w tym przedmiocie ustalenia nie mogły być uznane za niewadliwe. W tych warunkach Sąd Wojewódzki powinien był uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania (art. 388 § 1 k.p.c.). Zmiana wyroku i oddalenie rewizji powodów narusza więc rażąco art. 387 i 390 § 1 k.p.c. i powoduje konieczność uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej i uchylenie wyroków obu sądów (art. 422 § 2 k.p.c.).

W związku z ostatnim zarzutem rewizji nadzwyczajnej wymaga jeszcze - w związku z koniecznością ponownego rozpoznania sprawy - rozważenia, jak powinien postąpić sąd, przed którym toczy się sprawa o wydanie nieruchomości i rozgraniczenie (art. 15 dekretu z dnia 13 września 1946 r. o rozgraniczeniu nieruchomości - Dz. U. Nr 53, poz. 298 z późn. zm.) - gdy okaże się - że żądanie wydania nieruchomości podlega oddaleniu w wyniku ustalenia, że przebieg granic jest inny niż to twierdził powód. Chodzi w szczególności o to, czy w takim wypadku sąd powinien oddalić powództwo w całości, tzn. także co do rozgraniczenia, którego strony będą mogły domagać się w trybie nieprocesowym. Artykuł 15 cyt. dekretu stanowi, że sąd, przed którym toczy się sprawa o własność lub o wydanie nieruchomości albo jej części, właściwy jest także do przeprowadzenia rozgraniczenia, jeżeli ustalenie granic jest potrzebne do rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy. W tym przypadku sąd zamieści w sentencji wyroku także rozstrzygnięcie o rozgraniczeniu. Otóż wynikająca z art. 15 dekretu o rozgraniczeniu nieruchomości właściwość sądu do przeprowadzenia rozgraniczenia w procesie nie rozciąga się na wypadki, w których w wyniku ustalenia granic żądanie wydania nieruchomości albo jej części okazało się nieuzasadnione. Istotą sporu bowiem w takim wypadku jest problem własności (wydania) nieruchomości, natomiast ustalenie granicy ma charakter pomocniczy i wtórny (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 31.III.1963 r. III CR 136/63 - OSNCP 1964, z. 10, poz. 203) i traci wszelkie znaczenie, gdy zasadnicze żądanie zostaje oddalone. Oznacza to bowiem, że w takim wypadku rozgraniczenie nie może nastąpić zgodnie z żądaniem powoda, gdyż podstawa faktyczna takiego żądania nie została udowodniona. W konsekwencji rozgraniczenie musiałoby być dokonane na niekorzyść powoda, który żądał rozgraniczenia tylko w celu korzystnego dla niego rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy. Prowadzi to do wniosku, że sąd nie zamieszcza w sentencji wyroku rozstrzygnięcia o rozgraniczeniu (art. 15 zd. 2 dekretu o rozgraniczeniu), jeżeli ustalenie granic doprowadziło do oddalenia powództwa o własność lub o wydanie nieruchomości albo jej części. Ustalenie takie zawarte w uzasadnieniu jest wówczas przesłanką rozstrzygnięcia.

OSNC 1981 r., Nr 10, poz. 196