Uchwała z dnia 1980-11-21 sygn. III CZP 43/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 43/80

Uchwała z dnia 21 listopada 1980 r.

Przewodniczący: sędzia SN H. Dąbrowski. Sędziowie SN: J. Ignatowicz, K. Piasecki (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej, S. Trautsolta, w sprawie z wniosku Skarbu Państwa (Naczelnika Miasta Z. i Gminy T.) o wpis prawa własności do księgi wieczystej po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Nowym Sączu postanowieniem z dnia 10 kwietnia 1980 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"I. Czy z mocy art. 45 pr. o ks. wiecz. PBN upoważnione jest do badania, czy decyzja administracyjna stanowiąca podstawę wpisu pochodzi od organu administracyjnego rzeczowo właściwego do jej wydania;

II. w przypadku odpowiedzi twierdzącej na pierwsze pytanie, czy § 3 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 maja 1975 r. (Dz. U. Nr. 17, poz. 94 z późn. zm.) «w sprawie określenia zadań i uprawnień należących do powiatowych rad narodowych i naczelników powiatów, które przejmują wojewódzkie rady narodowe i wojewodowie», należy rozumieć w ten sposób, że naczelnicy miast stanowiących kiedyś powiaty, a wymienionych w załączniku do wymienionego rozporządzenia, właściwi są w dalszym ciągu do wydawania decyzji w sprawach przekazanych rozporządzeniem do właściwości województw?"

podjął następującą uchwałę:

1. Państwowe biuro notarialne może na podstawie art. 45 dekretu z dnia 11 października 1946 r. - prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 320 z późn. zm.) odmówić wpisu do księgi wieczystej w razie stwierdzenia, że decyzja administracyjna stanowiąca podstawę wpisu, została wydana przez organ oczywiście niewłaściwy, bez potrzeby wykorzystania trybu postępowania administracyjnego przewidzianego do stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej.
2. Odmówić udzielenia odpowiedzi na drugie pytanie.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne nasunęły się Sądowi Wojewódzkiemu w związku z postanowieniem Państwowego Biura Notarialnego w Z., które - po rozpoznaniu sprawy z wniosku Urzędu Miasta Z. i Gminy T. o wpis własności w wykazach hipot. liczba 7274, 7275 i 9590 ks. gr. gm. kat. Z. na rzecz Skarbu Państwa - postanowiło na podstawie art. 45 prawa o księgach wieczystych odmówić dokonania wpisu własności na podstawie decyzji Naczelnika Miasta Z. i Gminy T. z dnia 5.X.1978 r. na rzecz Skarbu Państwa w miejsce wpisanej w wykazach hipotecznych Fundacji Mszalnej wypominkowej imienia Jana Chyca - z tym uzasadnieniem, że do wydania decyzji jest kompetentny Wojewoda Nowosądecki.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Według art. 45 dekretu z dnia 11 października 1946 r. - prawo o księgach wieczystych (Dz. U. Nr 57, poz. 320 wraz ze zm.), rozpoznając wniosek o wpis, państwowe biuro notarialne bada jedynie treść wniosku i dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Z unormowania tego wynika, że zakres kognicji państwowej biura notarialnego jest w swoisty sposób ograniczony. Nie oznacza to jednak tego, że "badanie" w sensie art. 45 prawa o księgach wieczystych ma charakter tylko formalny. Państwowe biuro notarialne bada nie tylko formę, ale także treść przedstawionych dokumentów. Do jego obowiązków należy ocena zasadności wniosku o wpis pod kątem widzenia również materialnoprawnym. Tego rodzaju wykładnia znalazła wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego (orzeczenie z dnia 22 marca 1955 r., OSN 1956, poz. 15; z dnia 25 lutego 1963 r., OSNCP 1964, poz. 36; z dnia 24 czerwca 1964 r., OSNCP 1965, poz. 37).

Podstawę wpisów mogą stanowić, oprócz dokumentów obejmujących dokonanie przez strony czynności prawnej, orzeczenia sądowe lub decyzje administracyjne. Ich walor prawny oceniany z punktu widzenia zdatności do wpisu w księdze wieczystej nie może być przedmiotem zasadniczego badania w sposób incydentalny w postępowaniu przed organem prowadzącym księgi wieczyste. Jak to już zostało wyjaśnione w orzecznictwie, państwowe biuro notarialne nie jest uprawnione do kwestionowania treści orzeczenia sądu (orzeczenie z dnia 3 czerwca 1966 r., OSNCP 1966, poz. 188; z dnia 4 maja 1972 r., OSNCP 1972, poz. 194), bez względu na to, jakie jego wadliwości można by stwierdzić w zakresie treści orzeczenia i postępowania, w wyniku którego zostało ono wydane. Organ prowadzący księgi wieczyste nie jest w konsekwencji uprawniony do samodzielnego rozstrzygania zagadnień prejudycjalnych o charakterze cywilnoprawnym.

Fakt zaś, że podstawę wpisu mogą stanowić także decyzje organów administracyjnych, rodzi zarówno problem waloru prawnego decyzji administracyjnej w postępowaniu cywilnym, w tym także w postępowaniu o wpis w księgach wieczystych, jak i związane z tym zagadnienie incydentalnej kontroli prawidłowości decyzji administracyjnej wywierającej skutki w sferze stosunków cywilnoprawnych.

Wedle ustalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego sąd w postępowaniu cywilnym jest związany decyzją administracyjną (patrz m.in. orzeczenia: z dnia 30 czerwca 1970 r., OSNCP 1971, z. 4, poz. 69; z dnia 12 maja 1964 r., OSNCP 1965, z. 3, poz. 41; z dnia 21 kwietnia 1972 r., OSNCP 1973, z. 1, poz. 15; z dnia 8 lutego 1971 r., OSNCP 1971, z. 7-8, poz. 121; z dnia 30 czerwca 1972 r. OSNCP 1973, z. 4, poz. 53). Należy przy tym zwrócić uwagę także na inne nieco ujęcie tego zagadnienia i w orzeczeniu z dnia 14 kwietnia 1965 r. (OSNCP 1966, z. 2, poz. 23): okoliczność, że co do pewnego faktu wypowiedziała się w swej decyzji władza administracyjna, nie powoduje związania sądu treścią tej wypowiedzi. Sąd ma tylko obowiązek liczyć się ze stanem prawnym ustanowionym decyzją organu administracyjnego o charakterze orzeczenia lub zarządzenia, jeżeli decyzja została wydana w granicach kompetencji tego organu. Nawiązując do ostatniej części tego sformułowania, należy zaznaczyć, że - z kolei - zgodnie z zasadą powszechnie przyjętą w nauce prawa i w praktyce sądowej można przed Sądem powoływać się na nieważność aktu administracyjnego (decyzji administracyjnej) tylko wówczas, gdy zachodzi tzw. nieważność bezwzględna, tj. gdy akt lub orzeczenie administracyjne wydane zostało przez władzę całkowicie nie powołaną do wydawania aktów lub orzeczeń tego rodzaju albo gdy wydane ono zostało z całkowitym pominięciem jakiejkolwiek procedury. Stanowisko to było reprezentowane przez Sąd Najwyższy m.in. w orzeczeniach: z dnia 29 czerwca 1957 r., OSN 1959, z. 3, poz. 88; z dnia 11 kwietnia 1959 r., OSPiKA 1962, z. 4, poz. 106; z dnia 19 października 1966 r., OSNCP 1967, z. 5, poz. 90.

Uprawnienia Sądu do incydentalnej swoistej kontroli legalności decyzji administracyjnej nie wyłączało unormowanie art. 137 § 1 k.p.a. w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 sierpnia 1980 r., który przewidywał uchylenie jako nieważnych decyzji administracyjnych m.in. wówczas, gdy decyzja została wydana przez organ administracji państwowej niewłaściwy ze względu na przedmiot decyzji lub bez jakiejkolwiek podstawy prawnej. Wspomniane bowiem wyżej wadliwości decyzji administracyjnej stanowiące o jej tzw. bezwzględnej nieważności są tak daleko idące, że zwalniają sądy od związania taką decyzją bez potrzeby deklaratywnego stwierdzenia jej nieważności w osobnym postępowaniu administracyjnym. Ten stan rzeczy nie uległ w zasadzie zmianie w świetle art. 156 § 1 k.p.a. w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 września 1980 r.

Należy jednocześnie zastrzec, że w innych wypadkach nieważności niezbędne jest wszczęcie odpowiedniego postępowania administracyjnego w celu stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej. Wątpliwości sądu co do tego, czy decyzja administracyjna jest nieważna, mogą w tych pozostałych wypadkach stanowić podstawę do zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.

Przedstawiona dotychczas wykładnia odnosi się także do postępowania według prawa o księgach wieczystych. Odmiennego wyniku wykładni nie może uzasadniać to, że chodzi o postępowanie nie przed sądem, ale przed państwowym biurem notarialnym. Organ ten bowiem spełnia funkcje - przynajmniej w rozważanym zakresie - jurysdykcyjne tak jak sąd.

W konsekwencji należy dojść do wniosku, że państwowe biuro notarialne może na podstawie art. 45 prawa o księgach wieczystych odmówić wpisu do księgi wieczystej w razie stwierdzenia, że decyzja administracyjna stanowiąca podstawę wpisu została wydana przez organ oczywiście niewłaściwy.

Organ oczywiście niewłaściwy jest to w szczególności organ, który jest powołany do wydawania określonych przedmiotowo decyzji, lub organ, który wydał decyzję w sprawie, która z istoty rzeczy należy do innych organów niż administracyjne. Samo zaś nieprzestrzeganie przez organ administracyjny właściwości rzeczowej nie oznacza jeszcze, że decyzję wydał organ oczywiście niewłaściwy.

Stosownie do tego same wątpliwości lub trudności natury interpretacyjnej w zakresie obowiązującego prawa administracyjnego normującego kompetencję poszczególnych organów administracji państwowej nie upoważniają państwowego biura notarialnego do odmowy wpisu z tym uzasadnieniem, że decyzja powinna być wydana przez organ hierarchicznie wyższy.

W związku z tym Sąd Najwyższy odmówił udzielenia odpowiedzi na drugie pytanie.

OSNC 1981 r., Nr 8, poz. 142