Uchwała z dnia 1980-04-03 sygn. III CZP 13/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 13/80

Uchwała z dnia 3 kwietnia 1980 r.

Przewodniczący: Sędzia SN J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie SN: A. Gola, J. Majorowicz.

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Ł. z udziałem Tadeusza i Anny małż. K. o nadanie klauzuli wykonalności, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi postanowieniem z dnia 10 stycznia 1980 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy można na podstawie art. 787 k.p.c. nadać klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, jeżeli małżonek ten po powstaniu zobowiązania i tytułu wykonawczego zawarł z dłużnikiem umowę wyłączającą wspólność ustawową, a okoliczność ta nie była wiadoma wierzycielowi (art. 47 § 2 k.r.o.)?"

uchwalił:

Nie stanowi przeszkody do nadania tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, klauzuli wykonalności także przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem jednak jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową (art. 787 k.p.c.), okoliczność, że po powstaniu wierzytelności małżonkowie umownie wyłączyli wspólność ustawową. Otrzymanie przez wierzyciela wiadomości o zawarciu umowy majątkowej i jej rodzaju umożliwia małżonkom skuteczne powoływanie się względem wierzyciela na wyłączenie tą umową wspólności ustawowej (art. 47 § 2 k.r.o.) wtedy, gdy otrzymał on taką wiadomość przed powstaniem wierzytelności.

Uzasadnienie

Na wniosek Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Ł. z dnia 21.IX.1979 r. Sąd Rejonowy w Łodzi postanowieniem z dnia 17.X.1979 r. nadał wyrokowi zaocznemu Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 19.IV.1978 r., zasądzającemu od Tadeusza K. na rzecz wyżej wymienionego Przedsiębiorstwa kwotę 15.666 zł z odsetkami i kosztami procesu, klauzulę wykonalności przeciwko żonie dłużnika Annie K. do majątku objętego wspólnością małżeńską. W zażaleniu na to postanowienie Anna K. powołała się na umowne zniesienie wspólności majątkowej, na rozprawie zaś przed Sądem Wojewódzkim w Łodzi okazała akt notarialny z dnia 28.V.1979 r., z którego wynika, że małżonkowie Anna i Tadeusz K. wyłączyli wspólność ustawową z dniem sporządzenia aktu, wyjąwszy majątek nabyty bezpłatnie.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.

Przepis art. 787 § 1 k.p.c., według którego tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem jednak jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jest konsekwencją prawnomaterialnej dyspozycji art. 41 § 1 k.r.o. przewidującego, że zaspokojenia z majątku wspólnego - z ograniczeniami wynikającymi z dalszych paragrafów - może żądać także wierzyciel, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków. Zestawienie tych dwóch artykułów prowadzi do jednoznacznego, ustalonego w orzecznictwie wniosku, że przesłanką nadania w trybie art. 787 k.p.c. klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika jest nie tylko pozostawanie tego małżonka z dłużnikiem w związku małżeńskim, lecz także istnienie między nimi ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej w chwili orzekania o nadaniu klauzuli wykonalności (orz. SN z dnia 8.VI.1967 r. I CZ 18/67 - OSNCP 1968, poz. 22). W razie wykazania w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, że łącząca oboje małżonków wspólność majątkowa ustała, klauzula wykonalności w trybie art. 787 k.p.c., ograniczająca odpowiedzialność małżonka dłużnika do majątku objętego wspólnością majątkową, nie będzie mogła być nadana, gdyż od chwili ustania wspólności do majątku nią objętego stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 42 k.r.o.). Z tą więc chwilą wierzyciel uzyskuje możność zaspokojenia swej wierzytelności z całego majątku dłużnika, obejmującego zarówno jego majątek dotychczas odrębny, jak i jego udział w dotychczasowym majątku wspólnym.

Przytoczone wyżej stanowisko odnosi się w sposób nie budzący wątpliwości do ustania wspólności, zarówno ustawowej jak i umownej, wskutek śmierci jednego z małżonków, rozwiązania małżeństwa przez rozwód i unieważnienia małżeństwa, a także wskutek ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków (art. 53 k.r.o.) oraz zniesienia wspólności majątkowej przez sąd (art. 52 k.r.o.).

Sądowi Wojewódzkiemu nasunęły się natomiast wątpliwości co do tego, czy to stanowisko można odnieść również do sytuacji, gdy wspólność ustawowa ustała wskutek jej wyłączenia przez małżeńską umowę majątkową (art. 47 § 1 k.r.o.). W związku z tym należy wyjaśnić, co następuje.

Podstawowym ustrojem, regulującym stosunki majątkowe między małżonkami, jest obowiązujący z mocy ustawy ustrój wspólności majątkowej obejmującej ich dorobek, czyli tzw. wspólność ustawowa (art. 31 k.r.o.). Stosownie do art. 41 § 1 k.r.o. małżonkowie mogą wprawdzie przez umowę majątkową wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć, jednakże z jednym bardzo istotnym zastrzeżeniem przewidzianym w paragrafie 2 tego artykułu. W myśl tego zastrzeżenia mogą oni względem osób trzecich powoływać się na takie rozszerzenie, ograniczenie lub wyłączenie tylko wtedy, gdy zawarcie przez nich umowy majątkowej oraz jej rodzaj były tym osobom wiadome. W konsekwencji tego unormowania każda osoba trzecia, której praw dotykałoby zmienienie przez małżonków zakresu obowiązującej ich z mocy ustawy wspólności dorobku albo jej wyłączenie, a która nie wiedziała o zawarciu umowy majątkowej oraz jej rodzaju, uzyskuje szczególną ochronę prawną. Ochrona ta wyraża się w tym, że względem niej stosunki majątkowe małżonków ocenia się tak, jakby umowa majątkowa w ogóle nie była przez nich zawarta i jakby nadal obowiązywała ich wspólność ustawowa.

Unormowanie art. 47 § 2 k.r.o. jest na tyle szerokie, że obejmuje wszelkie osoby trzecie, w tym również osoby będące wierzycielami jednego tylko z małżonków, uprawnione w myśl art. 41 k.r.o. do uzyskania zaspokojenia z majątku wspólnego. Z dyspozycji art. 47 § 2 k.r.o. należy zatem wyprowadzić wniosek, że pomimo umownego wyłączenia przez małżonków wspólności ustawowej wierzyciel, wymieniony w art. 41 k.r.o., który nie wiedział o umowie, może dochodzić zaspokojenia z majątku, który byłby objęty wspólnością ustawową, gdyby nie była ona umownie wyłączona. Pomimo bowiem tego, że z mocy umowy majątkowej do majątku objętego dotychczas wspólnością ustawową, w następstwie jej wyłączenia, stosuje się przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 48 w związku z art. 42 k.r.o.), małżonkowie względem takiego wierzyciela nie mogą powołać się skutecznie na umowne wyłączenie tej wspólności. W tej więc sytuacji małżonkowie względem wspomnianego wierzyciela będą traktowani tak, jakby nadal pozostawali we wspólności ustawowej. W konsekwencji, małżonek dłużnika nie mógłby przeciwstawić się skutecznie żądaniu wierzyciela nadania klauzuli wykonalności w myśl art. 787 § 1 k.p.c. Pozostawałoby mu jedynie ubieganie się w tym postępowaniu o ograniczenie lub wyłączenie możliwości zaspokojenia się przez wierzyciela z majątku wspólnego (art. 787 § 2 k.p.c.) w razie istnienia ku temu przesłanek przewidzianych w art. 41 § 3 k.r.o.

Pozostaje do rozważenia, jaka chwila uzyskania przez wierzyciela wiadomości o zawarciu przez małżonków umowy majątkowej wyłączającej wspólność ustawową decyduje o dopuszczalności powoływania się przez tych małżonków względem wierzyciela na umowne wyłączenie wspólności ustawowej. Przepis art. 47 § 2 k.r.o. nie daje na to pytanie wyraźnej odpowiedzi, z celu jednak tego przepisu należy wyprowadzić wniosek, że chodzi o uzyskanie przez wierzyciela wiadomości o zawarciu przez małżonków umowy majątkowej i o jej rodzaju przed powstaniem wierzytelności względem małżonka będącego dłużnikiem. Takie stanowisko znajduje logiczne uzasadnienie, z tym zastrzeżeniem, że założeniem tego przepisu jest uniknięcie ujemnych skutków, jakie wiążą się dla wierzyciela z ograniczeniem możliwości zaspokojenia się z majątku wspólnego w następstwie umownego wyłączenia wspólności ustawowej. Uniknięcie takich ujemnych skutków jest możliwe tylko wtedy, gdy w chwili powstania wierzytelności wierzyciel ma świadomość tego, że - wbrew powszechnie obowiązującemu z mocy samego prawa ustrojowi małżeńskiej majątkowej wspólności ustawowej - dłużnik i jego małżonek zawarli umowę majątkową, której rodzaj jest mu znany. Przyjęcie jakiejkolwiek późniejszej chwili uzyskania przez wierzyciela wiadomości o zawartej umowie majątkowej i jej rodzaju, a więc chwili już po powstaniu wierzytelności, jako podstawy do uznania tej umowy za skuteczną względem wierzyciela, przekreślałoby sens i cel przepisu, prowadziłoby bowiem w konsekwencji do paradoksalnego wniosku, że powołanie się przez małżonka dłużnika na umowę małżeńską, wyłączającą wspólność ustawową, byłoby skuteczne także wtedy, gdyby wierzyciel został zawiadomiony o zawarciu takiej umowy w toku przewidzianego w art. 787 k.p.c. postępowania o nadanie klauzuli wykonalności. Dlatego też z punktu widzenia zastosowania art. 47 § 2 k.r.o. umowne wyłączenie wspólności ustawowej już po powstaniu wierzytelności i nawet niezwłoczne zawiadomienie o tym wierzyciela jest pozbawione względem niego skutków prawnych, przewidzianych w tym przepisie.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. orzekł jak w sentencji uchwały.

OSNC 1980 r., Nr 7-8, poz. 140