Wyrok z dnia 2019-10-16 sygn. II SA/Go 390/19

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wlkp. w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Jacek Jaśkiewicz Sędziowie Sędzia WSA Adam Jutrzenka-Trzebiatowski Sędzia WSA Michał Ruszyński (spr.) Protokolant sekr. sąd. Magdalena Komar po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 października 2019 r. sprawy ze skargi P.G. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego [...] z dnia [...]r., nr [...] w przedmiocie odmowy zwolnienia z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Kierownika Ośrodka Pomocy Społecznej w [...] z dnia [...]r., nr [...].

Uzasadnienie

Kierownik Ośrodka Pomocy Społecznej w [...] - decyzją z [...] stycznia 2019 r., nr [...] - na podstawie art. 61, art. 64 i art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2018 r., poz. 1508 ze zm., dalej: u.p.s.), odmówił zwolnienia P.G. z obowiązku opłaty za pobyt ojca J.G. w Domu Pomocy Społecznej w [...] za okres od [...] czerwca 2017 do [...] lutego 2018 r., ze względu na niespełnienie przesłanek zawartych w art. 64, 64a u.p.s.

Uzasadniając decyzję organ pomocy społecznej podał, iż ustalił że J.G. znęcał się nad rodziną, nadużywał alkoholu, nie interesował się potrzebami swoich dzieci i nie łożył środków finansowych na ich utrzymanie. Od 26 listopada 1993 r. zamieszkał w miejscowości [...] w mieszkaniu swojej matki - obecnie właścicielem tego lokalu jest siostrzenica J.G. - E.M. i prowadził jednoosobowe gospodarstwo domowe. W lokalnym środowisku J.G. nie prowadził przykładnego trybu życia. Wielokrotnie widywany był pod wpływem alkoholu, utrzymywał kontakty z osobami o złej opinii społecznej. W przeszłości prowadzone były także postępowania w Sądzie Rejonowym w [...] i J.G. skazany był wielokrotnie za znęcanie się nad rodziną i w związku z tym został pozbawiony wolności. Jak wskazał organ, postępowanie J.G. było niezgodne z zasadami współżycia społecznego.

Organ I instancji przytoczył treść art. 64 u.p.s., zgodnie z którym osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli: 1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce; 2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych; 3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia; 4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko.

Następnie organ I instancji wskazał, że 30 sierpnia 2018 r. strona złożyła oświadczenie, w którym przedstawiła okoliczności, na podstawie których OPS powinien zwolnić stronę z odpłatności za pobyt ojca w DPS, tj. niepłacenie alimentów przez ojca, znęcanie się nad rodziną, niespełnienie obowiązków rodzicielskich, ciąża K.G.

Organ wskazał, że [...] grudnia 2018 r. przeprowadził aktualizację rodzinnego wywiadu środowiskowego w trakcie którego ustalono, że strona prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z żoną K. i córką I. Dochód rodziny wynosi obecnie 3.330,18 zł, co na osobę w rodzinie stanowi kwotę 1.110,06 zł i nadal nie przekracza kryterium dochodowego ustalonego zgodnie z art. 8 i 61 ust. 2 lit. b u.p.s., tj. kwoty 528,00 zł x 300% = 1584,00 zł.

Dalej organ I instancji wskazał, iż stosownie do art. 64 u.p.s. ustalił, że strona nie wnosi opłat za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce, nikt z członków rodziny nie wymaga systematycznego leczenia, osoby dorosłe pozostają w zatrudnieniu, nie legitymują się żadnym stopniem niepełnosprawności, wszyscy członkowie rodziny żyją i rodzina nie ponosi strat materialnych powstałych w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych, małżonkowie – P.G. z żoną utrzymują się z wynagrodzeń za pracę i nie ma osób bezrobotnych, osoba obowiązana do wnoszenia opłaty nie była w ciąży i samotnie nie wychowywała dziecka.

W okresie od czerwca 2017 r. do [...] lutego 2018 r. rodzina składała się z dwóch osób i dochód rodziny wynosił 4023,81 zł (wywiad z dnia [...].06.2017 r.). Zgodnie z decyzją nr [...] strona została zobowiązana do ponoszenia kosztów pobytu ojca w Domu Pomocy Społecznej w kwocie 939,81 zł.

Następnie ze względu na zmianę sytuacji rodzinnej i dochodowej wydano decyzję (po prowadzonym postępowaniu odwoławczym) nr [...] z dnia [...]-10-2018 r,, w której to decyzji strona została zwolniona z obowiązku ponoszenia odpłatności od [...] lutego 2018 r.

Dalej organ I instancji wskazał, iż na powstanie obowiązku odpłatności nie wpływa osobisty stosunek osoby potencjalnie zobowiązanej względem mieszkańca domu pomocy społecznej. W postępowaniu administracyjnym prowadzonym w sprawie zwolnienia nie ma bowiem zastosowania art. 144 1 zdanie pierwsze Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (Dz.U. z 2017, poz. 682 z późn. zm.), który pozwala zobowiązanemu na uchylenie się od obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Obowiązek zstępnego wywodzący się z art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s., chociaż pozostaje w funkcjonalnym związku z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego o alimentacji, nie jest obowiązkiem alimentacyjnym, lecz publicznoprawnym ciężarem powstającym z chwilą przyjęcia osoby skierowanej do domu pomocy społecznej. Poniesienie tego ciężaru ma na celu pokrycie określanych w trybie administracyjnym kosztów utrzymania mieszkańca domu pomocy społecznej.

Dalej organ I instancji wskazał, iż 14 grudnia 2018 r. przesłał do Domu Pomocy Społecznej pismo dotyczące przesłuchania J.G.

14 stycznia 2019 r. przesłano informację z przesłuchania J.G., w której ustalono, że J.G. "utrzymywał kontakty z dziećmi, po zamieszkaniu w [...] nie utrzymywał kontaktów z dziećmi, w przeszłości był leczony odwykowo ale nie pamięta w jakim czasie, efekt tej terapii jest, że do dzisiaj nie pije, dzieci po uzyskaniu pełnoletności odwiedzały go, nie były prowadzone rozmowy dotyczące podjęcia terapii leczenia uzależnienia. Pan J.G. nie uiszczał alimentów ze względu na nadużywanie alkoholu. Potrąceń dokonywał komornik. Obecnie nie ma żadnych relacji z dziećmi, nie utrzymuje żadnego kontaktu".

Następnie organ I instancji wskazał, iż nie jest ustawowo zobowiązany do przyznania zwolnienia zaś może to uczynić w przypadku wystąpienia uzasadnionych, szczególnych okoliczności związanych z sytuacją osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty. Oznacza to, że nawet przy wystąpieniu okoliczności wskazanych w tymże przepisie lub innych podobnych okoliczności uzasadniających zastosowanie ulgi, organ administracji może lecz nie musi przychylić się do wniosku osoby obowiązanej do ponoszenia opłaty. Podstawą do zastosowania zwolnienia nie mogą być okoliczności podnoszone w odwołaniu, a wynikające z poczucia niesprawiedliwości spowodowanej brakiem więzi emocjonalnej czy stosunków rodzinnych, albo negatywnymi odczuciami spowodowanymi postępowaniem ojca odwołującego.

Ustawodawca nie uzależnił bowiem obowiązku zwolnienia z ponoszenia opłat przez krewnych (wstępnych i zstępnych) od okoliczności subiektywnych, takich jak wzajemne stosunki w rodzinie i negatywne zachowania osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej. W powyższej sprawie szczególną okolicznością nie mogą być wzajemne relacje między członkami rodziny a zbadanie sytuacji materialnej i życiowej P.G. - zobowiązanego do ponoszenia kosztów pobytu ojca w DPS. W tym zakresie przeprowadzono wywiad [...] czerwca 2017 r. w którym ustalono, że dochód rodziny jest wyższy od kryterium dochodowego ustalonego zgodnie z ustawą o pomocy społecznej i wynosił 4023,81 zł. Miesięczne wydatki rodziny wynosiły ogółem 3.045,28 zł (czynsz 250 zł, internet 90,00 zł, gaz 41,55 zł, energia elektryczna 75,00 zł, kredyt hipoteczny 300.0zł, opłaty kredytowe 20,00 zł, kredyt 230,00 zł, koszty leczenia – stomatolog 350.0 zł, badania ginekologiczne 115,00 zł, witaminy 35,00 zł, telefon 90,00 zł, telefon 30.0zł, leczenie i utrzymanie psa 200,00 zł, OC samochód [...] 1156 zł/rok, paliwo 300 zł, ubezpieczenie 122,40 zł, utrzymanie w trasie 500-700 zł). Biorąc powyższe pod uwagę organ I instancji stwierdził, że miesięczne wydatki rodziny nie są szczególnymi okolicznościami, które pozawalają na zwolnienie strony z ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w DPS.

Od powyższej decyzji P.G. złożył w ustawowym terminie odwołanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego [...] (dalej: SKO).

SKO decyzją z [...] marca 2019 r., nr [...] – na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2018 r., poz. 2096 ze zm., dalej: K.p.a.) – utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji. W uzasadnieniu decyzji SKO wyjaśniło, że konstrukcja art. 64 u.p.s. wskazuje, iż decyzje podejmowane na jego podstawie są decyzjami uznaniowymi, a więc uzależnionymi nie tylko od spełnienia przez stronę przewidzianych prawem warunków, lecz również od uznania organu administracyjnego. Udzielanie częściowo lub całkowicie zwolnień jest instytucją wyjątkową, której zastosowanie powinny uzasadniać szczególnie uzasadniane okoliczności. Dlatego też nie jest ona stosowana powszechnie. Tym samym, w przypadku zaistnienia okoliczności uniemożliwiających zwolnienie osoby zainteresowanej z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, organowi decyzyjnemu przysługuje prawo odmowy tego zwolnienia. Decyzja w przedmiocie całkowitego lub częściowego zwolnienia za pobyt w DPS wydana na podstawie art. 64 u.p.s. ma charakter uznaniowy. Powyższe oznacza, iż organ nie jest ustawowo zobowiązany do przyznania zwolnienia. Natomiast w przypadku wystąpienia szczególnych okoliczności związanych z sytuacją osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty (przykładowo wymienionych we wskazanym przepisie), dokonuje oceny tych okoliczności zgodnie z wymaganiami art. 7 K.p.a., tzn. mając na względzie nie tylko słuszny interes strony wnioskującej o zwolnienie, ale także interes społeczny. Fakultatywność orzeczenia o zwolnieniu z odpłatności zależna jest od sytuacji materialnej i rodzinnej osób zobowiązanych do opłat. Przypadki uprawniające do zwolnień zostały w przepisie wymienione jedynie przykładowo. Jest to otwarty katalog przesłanek uzasadniających zwolnienie, na co wskazuje użyty w tym przepisie zwrot "w szczególności", który oznacza, że postanowienia wyznaczające przesłanki zwolnienia z opłaty winny być interpretowane w sposób rozszerzający (por. S. Nitecki, op. cit., s. 558). Natomiast stosowanie tego przepisu oparte jest na zasadzie uznaniowości, wobec czego organ uprawniony jest do uwzględnienia również innych okoliczności, przy zastosowaniu zasad uznania administracyjnego. Każdorazową decyzję rozstrzygającą o wniosku o przyznanie zwolnienia organ winien uzasadnić w sposób pozwalający prześledzić tok rozumowania organu i poznać kryteria podjęcia danej decyzji, (por wyrok WSA w Opolu sygn. akt II SA/Op 419/13)

Wydanie decyzji w oparciu o powołane wyżej przepisy wymaga uprzedniego prawidłowego ustalenia stanu faktycznego sprawy, jest to element niezbędny do trafnego zastosowania normy prawa materialnego. Służy termu postępowanie administracyjne, a jednym z jego etapów jest uznanie za udowodniony fakt na podstawie określonych materiałów i w oparciu o przyjętą teorię dowodów oraz ujęcie tego faktu w języku stosowanej normy. Organ administracji publicznej winien działać na podstawie prawa w ciągu całego postępowania (art. 6 K.p.a.) oraz zobowiązany jest do przytoczenia w decyzji podstaw prawnych i faktycznych oraz ich uzasadnienia (art. 107 § 1 i § 3 K.p.a.). Z zasady prawdy obiektywnej (art. 7 K.p.a.), wynika obowiązek organu do wyczerpującego zbadania wszystkich okoliczności faktycznych związanych z określoną sprawą. Dokładne wyjaśnienie stanu faktycznego urzeczywistnia się poprzez nałożenie na organ obowiązku wyczerpującego zebrania i zbadania całego materiału dowodowego (art. 77 § 1 K.p.a.), a następnie dokonania oceny znaczenia i wartości tego materiału, czy dana okoliczność została udowodniona (art. 80 K.p.a.). Strona nie powinna ponosić negatywnych konsekwencji nasuwających się wątpliwości co do okoliczności, które posłużyły organowi dla potrzeb rozstrzygnięcia sprawy.

Zdaniem SKO w niniejszej sprawie uznać należy, że organ I instancji wydał decyzję w oparciu o obowiązujące przepisy, nie przekraczając granic uznania administracyjnego, dokonując ustaleń wszystkich okoliczności, od jakich w świetle ustawy o pomocy społecznej uzależnione jest zwolnienie z opłaty wnoszonej przez obowiązanych za pobyt w domu pomocy społecznej.

Organ I instancji prawidłowo ustalił, iż w okresie od czerwca 2017 r. do [...] lutego 2018 r. rodzina strony składała się z dwóch osób i dochód rodziny wynosił 4023,81 zł (wywiad z dnia [...].06.2017 r.). Zgodnie z decyzją organu I instancji nr [...] z dnia [...] czerwca 2017 r. strona została zobowiązana do ponoszenia kosztów pobytu ojca w Domu Pomocy Społecznej w kwocie 939,81 zł.

Następnie ze względu na zmianę sytuacji rodzinnej i dochodowej organ I instancji wydał decyzję (po prowadzonym postępowaniu odwoławczym) nr [...] z dnia [...] października 2018 r., w której to decyzji strona została zwolniona z obowiązku ponoszenia odpłatności od dnia [...] lutego 2018 r.

[...] grudnia 2018 r. organ I instancji przeprowadził aktualizację rodzinnego wywiadu środowiskowego w trakcie którego ustalono, że strona prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z żoną K. i córką I. Dochód rodziny wynosi obecnie 3.330,18 zł, co na osobę w rodzinie stanowi kwotę 1.110,06 zł i nadal nie przekracza kryterium dochodowego ustalonego zgodnie z art. 8 i 61 ust. 2 lit. b u.p.s., tj. kwoty 528,0 zł x 300% = 1584,00 zł.

Zdaniem Kolegium organ I instancji prawidłowo ustalił również, stosownie do art. 64 u.p.s., że:

1. Strona nie wnosi opłat za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce,

2. Nikt z członków rodziny nie wymaga systematycznego leczenia, osoby dorosłe pozostają w zatrudnieniu, nie legitymują się żadnym stopniem niepełnosprawności, wszyscy członkowie rodziny żyją i rodzina nie ponosi strat materialnych powstałych w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych.

3. Małżonkowie - Pan P.G. z żoną utrzymują się z wynagrodzeń za pracę i nie ma osób bezrobotnych.

4. Osoba obowiązana do wnoszenia opłaty nie była w ciąży i samotnie nie wychowywała dziecka.

Ponadto odnosząc się do art. 64a u.p.s., zgodnie z którym osobę zobowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty na jej wniosek pod warunkiem, iż przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona, SKO stwierdziło P.G. nie przedłożył prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu rodzica – J.G. władzy rodzicielskiej.

Uregulowany w art. 61 u.p.s. obowiązek ponoszenia opłat za pobyt krewnego (wstępnego lub zstępnego) w DPS został oparty tylko i wyłącznie na kryteriach obiektywnych, czyli stosunku pokrewieństwa oraz wysokości dochodów osoby zobowiązanej. Dlatego kryteria subiektywne, jak przykładowo sytuacja rodzinna zobowiązanego nie mogą mieć wpływu na wysokość tej opłaty. Regulacja ta wywodzi się z prawa rodzinnego i odpowiada kręgowi osób zobowiązanych do alimentacji. O treści i wymagalności tego obowiązku dotyczącym małżonków, wstępnych i zstępnych decydują zatem prawne więzy małżeństwa i pokrewieństwa, nie zaś indywidualny stan faktyczny. Co do zasady P.G. jest więc osobą zobowiązaną do ponoszenia opłat za pobyt jej ojca w DPS niezależnie od relacji faktycznych i nagannej postawy J.G. Jedynie przytoczone powyżej przepisy u.p.s., a mianowicie art. 61 ust. 2 pkt 2, art. 64, art. 64a ograniczają zakres odpowiedzialności dorosłych dzieci za pobyt ich rodziców w domu pomocy społecznej. Zwolnienie z opłaty może dotyczyć tylko wyjątkowych, nadzwyczajnych sytuacji określonych w przytoczonym powyżej art. 64 u.p.s. Ponieważ przepis ten ustanawia wyjątki od obowiązku ponoszenia opłaty, to nie może być interpretowany rozszerzająco. W pierwszej kolejności zobowiązany do alimentacji musi wywiązać się z ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego. Organ I instancji, zdaniem SKO, wyjaśnił wszelkie okoliczności sprawy istotne dla jej rozstrzygnięcia, w sposób przekonujący uargumentował swoją decyzję wydaną w ramach przysługującego mu uznania zgodnie z art. 64 u.p.s.

Powyższa decyzja stała się przedmiotem skargi P.G. złożonej do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wlkp. (dalej: WSA). Zaskarżonej decyzji skarżący zarzucił:

- naruszenie przepisów u.p.s., w szczególności art. 64 pkt 2 i 4, przez dowolną ocenę przesłanek uzasadniających zwolnienie z obowiązku płatności za pobyt w Domu Pomocy Społecznej za ojca J.G., bez uwzględnienia zasad współżycia społecznego, co w konsekwencji doprowadziło do całkowicie niezasadnego i niesprawiedliwego obciążania obowiązkiem płacenia za pobyt ojca w Domu Pomocy Społecznej,

- naruszenie przepisów u.p.s., w szczególności art. 61 oraz przepisów art. 77 K.p.a., bowiem organ I instancji nie przeprowadził w całości postępowania wyjaśniającego przez nie uwzględnienie w decyzji wszystkich osób, które powinny być zobowiązane do ponoszenia odpłatności za pobyt ojca J.G w Domu Pomocy Społecznej, tj. pominięcie siostry skarżącego J.O. przy ustalaniu odpłatności,

- naruszenie przepisów art. 77 oraz art. 7 K.p.a. przez pominięcie w zaskarżonej decyzji wieloletniego i nieakceptowalnego społecznie, nagannego sposobu życia ojca skarżącego, jego zachowania względem skarżącego, rodzeństwa i mamy, znęcania się nad rodziną, co doprowadziło organ I instancji do wniosku, że skarżący powinien płacić za pobyt ojca, podczas gdy przedłożył dokumenty wskazujące, iż powinien być zwolniony z takiego obowiązku, albowiem nie wzięto pod uwagę słusznego interesu obywatela,

- złe wyliczenie kwoty miesięcznych dochodów rodziny skarżącego za miesiąc maj 2017r.,albowiem zaświadczenie o dochodach mojej żony zostało źle zinterpretowane, gdyż kadrowa wyliczyła jej przeciętne miesięczne wynagrodzenie z ostatnich 3 miesięcy w kwocie 2288,91 zł i na dole na zaświadczeniu dopisała, że są potrącenia na ubezpieczenie grupowe w kwocie 122,46 zł czyli, że od kwoty 2288,91 zł jest potrącana kwota 122,46 zł, natomiast organ I instancji do kwoty 2288,91 zł dodatkowo jeszcze dodał kwotę 122,46 zł błędnie powiększając jej dochód o tą kwotę, bo powinno być 2288,91 zł, co skutkowało tym, że kwota którą organ I instancji chce obciążyć co miesiąc za pobyt ojca wynosi 939,81 zł, a powinna być niższa o kwotę 122,46 zł,

- naruszenie przepisów art. 8 § 1 K.p.a. oraz art. 61 u.p.s. albowiem SKO decyzją z [...] listopada 2017 r., nr [...] uchyliło zaskarżoną decyzję w całości i umorzyło postępowanie organu I instancji wobec siostry skarżącego J.O. Natomiast gdy w sprawie skarżącego SKO decyzją z [...] kwietnia 2018 r. nr [...] uchyliło w całości zaskarżoną decyzję i umorzyło postępowanie organu I instancji to oczywiście organ I instancji wszczął na nowo postępowanie administracyjne.

-naruszenie przepisów art. 138 § 2 K.p.a. albowiem organ I instancji przy wydawaniu decyzji nie wziął pod uwagę wskazówek zawartych w uzasadnieniu decyzji organu II instancji, a przecież wydając decyzję organ I instancji zobowiązany jest uwzględnić ocenę prawną i wskazania, co do dalszego postępowania wyrażone przez organ wyższej instancji,

- naruszenie przepisów art. 9 K.p.a albowiem skarżący był informowany przez Kierownika OPS, że przy ewentualnym zwalnianiu z odpłatności organ I instancji będzie się powoływał na art. 1441 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a w skarżonej decyzji wskazuje, że art. 1441 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie ma zastosowania w postępowaniu administracyjnym prowadzonym w sprawie zwolnienia,

- naruszenie art. 80 K.p.a. i art. 107 § 3 K.p.a. gdyż organ I instancji nie ocenił, nie wziął pod uwagę całego materiału dowodowego (najważniejsze dla organu I instancji jest, że J.G. jest biologicznym ojcem skarżącego i skarżący musi płacić za pobyt ojca w Domu Pomocy Społecznej, a nie zwraca uwagi na wydatki i na to jakim ojcem był J.G.),

- naruszenie przepisów art. 8 § 1 K.p.a., bowiem organ I instancji we wcześniejszych decyzjach o nie zwolnieniu z odpłatności za pobyt ojca w Domu Pomocy Społecznej najpierw widział przesłanki, żeby zwolnić, a teraz w swojej decyzji już nie widzi przesłanek o zwolnienie z odpłatności.

Podnosząc powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji oraz decyzji organu pierwszej instancji przez całkowite zwolnienie z obowiązku płacenia za pobyt ojca w Domu Pomocy Społecznej za okres od dnia [...] czerwca 2017 r. do dnia [...] lutego 2018 r. Ewentualnie skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonej decyzji SKO oraz decyzji organu pomocy społecznej.

Odpowiadając na skargę SKO wniosło o jej oddalenie, w całości podtrzymując argumenty podniesione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

W piśmie z [...] października 2019 r. skarżący – w związku ze zmianą treści przepisu art. 64a u.p.s. – wniósł o zastosowanie w sprawie tego przepisu i zwolnienie z obowiązku opłaty za pobyt ojca w Domu Pomocy Społecznej albowiem ojciec skarżącego był prawomocnie skazany za znęcanie się nad rodziną.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga okazała się uzasadniona.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do wniosku skarżącego zawartego w piśmie z [...] października 2019 r. - o zastosowanie w sprawie przepisu art. 64a u.p.s., w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 2019 r., poz. 1690) oraz zwolnienie z opłaty za pobyt J.G. w domu pomocy społecznej za okres od [...] czerwca 2017 r. do [...] lutego 2018 r. - WSA wyjaśnia, że zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. z 2018 r., poz. 2107 ze zm.), sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej, a kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Oznacza to, że sądy administracyjne nie orzekają merytorycznie, tj. nie wydają orzeczeń, co do istoty sprawy, lecz badają zgodność zaskarżonego aktu administracyjnego z obowiązującymi w dacie jego podjęcia przepisami prawa materialnego, określającymi prawa i obowiązki stron oraz przepisami procedury administracyjnej, normującymi zasady postępowania przed organami administracji publicznej. Na podstawie art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2018 r., poz. 1302 ze zm., dalej p.p.s.a.) kontroli legalności sąd dokonuje także z urzędu, nie będąc związany zarzutami i wnioskami powołaną podstawą prawną.

W dacie podjęcia decyzji przez SKO przepis art. 64a u.p.s. miał następujące brzmienie: "Osobę zobowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty na jej wniosek pod warunkiem, iż przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona". Art. 64a u.p.s. zmieniony został przez art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, zmieniającej u.p.s. z dniem 4 października 2019 r. (obecnie osobę zobowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej zwalania się całkowicie z tej opłaty także w sytuacji gdy przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica).

WSA nie mógł zatem uwzględnić nowego brzmienia ww. przepisu, bowiem art. 64a u.p.s. został zmieniony z dniem 4 października 2019 r., a więc po wydaniu decyzji przez SKO. Uchylając zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej instancji, WSA nie mógł także wydać orzeczenia merytorycznego, a więc zwolnić skarżącego z wnoszenia opłaty za pobyt ojca J.G. w domu pomocy społecznej. Możliwości orzecznicze sądu administracyjnego zawarte są w art. 145 do 151 p.p.s.a. Przepisy te nie przewidują możliwości zastępowania organu administracji w zakresie jego działalności merytorycznej.

Z brzmienia art. 145 § 1 p.p.s.a. wynika, że w przypadku, gdy sąd stwierdzi naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, bądź naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, bądź inne naruszenie przepisów postępowania, jeśli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy, wówczas - w zależności od rodzaju naruszenia - uchyla decyzję lub postanowienie w całości lub w części, albo stwierdza ich nieważność bądź niezgodność z prawem.

Kontrolując zaskarżoną decyzję zgodnie ze wskazanymi wyżej kryteriami, należało uznać, że skarga zasługuje na uwzględnienie.

Zdaniem WSA w niniejszej sprawie szczególnie istotna jest relacja zachodząca pomiędzy przepisami u.p.s., tj. art. 64 i art. 64a u.p.s. Zgodnie z treścią pierwszego z tych przepisów, osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli: 1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce; 2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych; 3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia; 4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko. Przepis art. 64a (w brzmieniu obowiązującym w dniu wydania zaskarżonej decyzji) stanowił natomiast, że osobę zobowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty na jej wniosek pod warunkiem, iż przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 7 grudnia 2018 r., sygn. akt I OSK 3509/18 (wyrok dostępny na stronie: orzeczenia.nsa.gov.pl., dalej: CBOSA) stwierdził, że "art. 64 pkt 2 u.p.s. odnosi się przede wszystkim do sytuacji materialnej osoby zobowiązanej, a nie relacji pomiędzy członkami rodziny. Zawarte z kolei w art. 64a u.p.s. zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej przewidziane w przypadku istnienia prawomocnego orzeczenia w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej wyraźnie wskazuje na wolę ustawodawcy, że w zakresie więzi rodzinnych rozstrzygające znaczenie ma wyłącznie wyrok sądu powszechnego niwelujący więzi rodzinne. Fakt ograniczenia władzy rodzicielskiej, na który wskazywała w toku postępowania administracyjnego skarżąca, sam w sobie nie mógł zatem uzasadniać zwolnienia z opłatności. Trudno też przyjąć, że w tych okolicznościach organ powinien prowadzić jakiekolwiek postępowanie dowodowe na okoliczność relacji jakie łączyły w dzieciństwie skarżącą z jej ojcem". Wskazać jednak należy, że katalog przypadków wymieniony w art. 64 u.p.s. nie ma charakteru zamkniętego, na co wskazuje użycie zwrotu "w szczególności" lub posłużenie się przesłanką wystąpienia "uzasadnionych okoliczności". W art. 64 u.p.s. ustawodawca zawarł szeroki katalog okoliczności, w szczególności dotyczących sytuacji majątkowej ale także osobistej osoby ubiegającej się o zwolnienie z opłat.

W rozpoznawanej sprawie jest bezsporne, że przepis art. 64a u.p.s. nie może znaleźć zastosowania, gdyż skarżący nie dysponuje prawomocnym orzeczeniem sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej. Zdaniem jednak WSA w przypadkach wyjątkowych w sytuacji braku prawomocnego orzeczenia, o którym mowa w art. 64a u.p.s., istnieje możliwość oceny w oparciu o art. 64 u.s.p. więzi rodzinnych. Innymi słowy stosunki rodzinne pomiędzy mieszkańcem domu pomocy społecznej a zobowiązanym do ponoszenia opłaty mogą mieć znaczenie dla procesu obejmującego zwolnienie. W orzecznictwie wskazuje się - i WSA rozpoznający niniejszą sprawę stanowisko to podziela - że te inne okoliczności nie wymienione w art. 64 u.p.s. powinny mieć charakter obiektywny, wyjątkowy i nadzwyczajny. Muszą to być zatem okoliczności szczególnie uzasadnione i związane z wyjątkową i trudną sytuacją podmiotu ubiegającego się o zwolnienie (zob. wyrok WSA w Gliwicach z 4 lipca 2018 r., sygn. akt IV SA/Gl 15/18, wyrok WSA w Szczecinie z 26 października 2017 r., sygn. akt II SA/Sz 892/17, CBOSA).

Zgromadzony w aktach administracyjnych niniejszej sprawy materiał dowodowy potwierdza, iż ojciec skarżącego trzykrotnie skazany został za przestępstwa polegające na fizycznym i moralnym znęcaniu się nad członkami rodziny (wyroki Sądu Rejowego w [...] Wydziału Karnego: z [...].11.1984 r., [...], z [...].01.1989 r., [...] i z [...].12.1985 r., [...]). W ocenie WSA zaistnienie takiej sytuacji rodzinnej (przede wszystkim dorastanie skarżącego w wieku dziecięcym w takim "domu rodzinnym"), stanowi po myśli art. 64 u.p.s. o występowaniu uzasadnionej okoliczności warunkującej możliwość zwolnienia z opłaty za pobyt tego członka rodziny w domu pomocy społecznej. Niewątpliwie jest to bowiem okoliczność szczególna i związana z sytuacją rodzinną podmiotu ubiegającego się o zwolnienie. Oczywiście w sprawie o zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej właściwe organy dysponują swobodą decyzyjną, której zakresem są objęte ocena prawna stanu faktycznego sprawy oraz wybór rodzaju rozstrzygnięcia sprawy, to jednak są obowiązane w sposób wyczerpujący rozważyć czy w danej sprawie nie zaistniały tego rodzaju szczególnie uzasadnione okoliczności warunkujące możliwość zwolnienia z opłaty.

Podsumowując należy stwierdzić, że organy orzekając odmownie w przedmiocie wniosku skarżącego o zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt jego ojca w domu pomocy społecznej, naruszyły przepisy prawa materialnego będącego podstawą wydania kwestionowanej decyzji, tj. art. 64 u.p.s. przez błędną jego wykładnię polegającą na pominięciu przy rozstrzyganiu sprawy istnienia w niej szczególnie uzasadnionej okoliczności wynikającej z powołanych orzeczeń Sądu Karnego co do popełnienia przez ojca strony przestępstw polegających na fizycznym lub moralnym znęcaniu się nad członkami rodziny. To zaś z kolei oznacza, iż w ramach oceny zaistniałego stanu faktycznego poprzez brzmienie tej normy prawnej nie dokonały wszechstronnej i wnikliwej oceny zebranego w sprawie materiału, bowiem nie można uznać, by organy orzekające w sprawie nie kwalifikując sytuacji strony skarżącej jako uzasadnionej na gruncie art. 64 u.p.s. nie naruszyły przy tym granic swobodnej oceny prawnej stanu faktycznego, nie rozważyły bowiem wszystkich istotnych, w tym podnoszonych przez samą stronę skarżącą w toku postępowania okoliczności związanych z jej sytuacją rodzinną i osobistą z lat ubiegłych.

Mając na względzie naruszenie przez organy administracyjne obu instancji przepisów prawa materialnego - wskazanych wyżej przepisów u.p.s. oraz przepisów postępowania administracyjnego zawartych w art. 107 § 3, jak i art. 77 oraz art. 80 K.p.a. - Sąd na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c p.p.s.a. oraz art. 135 p.p.s.a. uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu I instancji - jak w sentencji wyroku.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy uwzględnią przedstawioną powyżej ocenę prawną, stosownie do art. 153 p.p.s.a.