Wyrok z dnia 1979-12-28 sygn. II CR 471/79

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 471/79

Wyrok z dnia 28 grudnia 1979 r.

1. Roszczenie uzupełniające właściciela podlega ocenie na podstawie art. 225 k.c. z chwilą, gdy posiadacz powziął wiadomość o takich okolicznościach, które powinny wzbudzić w nim uzasadnione podejrzenie, że nie przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą, jakie faktycznie wykonuje.
2. Z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy przedawniają się roszczenia właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z gruntu także przeciwko temu, kto bez podstawy prawnej posiadał jego nieruchomość po upływie terminu, na jaki została oddana mu w zagospodarowanie (art. 229 k.c. w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o uchyleniu dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. o całkowitym zagospodarowaniu użytków rolnych - Dz.U. Nr 39, poz. 173). Jednakże zwrotem rzeczy w rozumieniu art. 229 k.c. jest wydanie właścicielowi innego gruntu przyznanego mu na własność w zamian za dotychczasowy, w trybie określonym w ustawie z dnia 24 stycznia 1968 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz.U. Nr 3, poz. 13).

Przewodniczący: sędzia SN Ł. Grygołajtys. Sędziowie SN: J. Niejadlik (sprawozdawca), F. Wesely.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Jerzego D. przeciwko Kombinatowi Rolnemu "K." Zakład Rolny w J. o zapłatę na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 27 czerwca 1979 r.,

uchylił zaskarżony wyrok w części uwzględniającej powództwo oraz rozstrzygającej o kosztach procesu i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Wojewódzkiemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Poza sporem jest, iż uchwałą z dnia 9.V.1957 r. Prezydium PRN w S. przekazało Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu w T. na okres lat trzech do zagospodarowania 62,59 ha gruntów posiadanych dotąd przez ich współwłaścicielkę Martę D. (art. 10 dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. o całkowitym zagospodarowaniu użytków rolnych - Dz. U. Nr 11, poz. 40), a dalsze 10,19 ha gruntów D., będące w posiadaniu indywidualnych rolników, przejęło PGR w R. w 1969 r. Mając na uwadze wniosek powoda z dnia 11.IV.1972 r., będącego spadkobiercą Aleksego i Marty D., o przejęcie posiadanych przez PGR w R. 72,78 ha gruntów, Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w S.G. w trybie określonym w ustawie z dnia 24 stycznia 1968 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. Nr 3, poz. 13) oddało mu za te grunty na własność zamienne użytki rolne - po uwzględnieniu przekazania przez niego wcześniej Państwu za zadłużenie 3,11 ha - o powierzchni 72,16 ha, a to w 1973 r. 26,07 ha, w 1974 r. 33,54 ha, w 1975 r. 12,44 ha. Wydane mu grunty powód sprzedał osobom prywatnym.

Powód twierdził, że PGR w R. po dniu 9.V.1969 r. bezprawnie posiadało jego grunty i żądał w pozwie od pozwanego Kombinatu Rolnego "K." wynagrodzenia za korzystanie z nich od 1968 r. do czasu wydania mu zamienionych użytków rolnych - w kwocie 266.485 zł. Pozwany Kombinat wniósł o oddalenie powództwa, zarzucając, że nie ma obowiązku wynagrodzenia powoda, bo do 1975 r. Prezydium PRN w S.G. nie wydało PGR w R. nakazu zwrócenia powodowi zagospodarowanych gruntów.

Przyjmując, że nie zwróciwszy powodowi gruntów po dniu 9.V.1969 r., PGR w R. - wobec brzmienia art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o uchyleniu dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. o całkowitym zagospodarowaniu użytków rolnych (Dz. U. Nr 39, poz. 173) - stało się ich posiadaczem w złej wierze, w powołaniu się na przepis art. 225 k.c., Sąd Wojewódzki uwzględnił powództwo do wskazanej przez biegłego kwoty 261.880 złotych.

W rewizji zarzucającej dowolność przyjęcia złej wiary PGR w R. wobec braku decyzji Prezydium PRN w S.G. w przedmiocie zwrotu przejętych do zagospodarowania gruntów oraz nadmierność wynagrodzenia, pozwany Kombinat wnosił o uchylenie albo zmianę zaskarżonego wyroku i o oddalenie powództwa.

Rewizja jest uzasadniona.

Rewizja zarzuca mylnie, iż w ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Wojewódzki dowolnie przyjął, że z upływem dnia 9.V.1969 r. PGR w R. stało się posiadaczem 62,59 ha gruntów poprzedników powoda w złej wierze. W formule art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1957 r., że grunty, które zostały na podstawie dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. przekazane w zagospodarowanie, "zwraca się poprzedniemu posiadaczowi" po upływie terminu, na jaki zostały oddane w użytkowanie, mieści się nakaz skierowany przede wszystkim do tegoż użytkownika wprowadzenia poprzedniego posiadacza w jego dotychczasowe prawo.

Odmienne aniżeli normował to dekret (art. 11), ustawa nie warunkuje zakończenia stosunku przekazania w czasie od wydania w tym przedmiocie decyzji organu administracji państwowej. Odpowiednikiem więc tego nakazu jest w konsekwencji cywilnoprawne roszczenie właściciela przeciwko użytkownikowi o wydanie mu gruntów i otwarcie drogi sądowej do dochodzenia tego roszczenia (uchwała siedmiu sędziów SN z dnia 23.II.1959 r. I CO 20/59 - OSN z 1960 r., z. 2, poz. 32). Oznacza to, że rewizja nie może skutecznie kwestionować wniosku Sądu Wojewódzkiego, iż z dniem 9.V.1969 r. nie tylko odpadła podstawa prawna władania gruntami powoda przez PGR w R., lecz także, że to PGR, we wzajemnych rozliczeniach z powodem z tytułu dalszego posiadania jego gruntów, nie mogło być traktowane tak jak posiadacz (art. 330 k.c.) w dobrej wierze. Roszczenie uzupełniające właściciela bowiem podlega ocenie na podstawie art. 225 k.c. z chwilą, gdy posiadacz powziął wiadomość o takich okolicznościach, które powinny wzbudzić w nim uzasadnione podejrzenie, że nie przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą, jakie faktycznie wykonuje. Korespondencja zaś, jaką prowadziło z poprzednikami powoda wskazuje, iż o tym, że nie przysługuje mu uprawnienie do wykonywania faktycznego władztwa ich gruntami, PGR w R. wiedziało już w chwili upływu terminu, na jaki te grunty zostały mu oddane w zagospodarowanie.

Jednakże przepisy art. 224-229 k.c., normując rozliczenie za władanie cudzą rzeczą bez podstawy prawnej, nie mogłyby znaleźć w sprawie zastosowania, gdyby strony łączył stosunek umowy. Gdy bowiem właściciel oddaje swą nieruchomość we władanie innej osobie na podstawie umowy, umowa ta, nie zaś wymienione przepisy, reguluje rozliczenie między obydwoma kontrahentami, a w razie braku odpowiednich postanowień umowy - zasady ogólne, do których przede wszystkim należą przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (orzecz. SN z dnia 19.I.1971 r. III CRN 441/70, IP 1971, z. 3, poz. 5). Z urzędu (art. 381 k.p.c.) jednak trzeba stwierdzić, iż zaskarżony wyrok w tym przedmiocie nie zawiera żadnych ustaleń, mimo że dokumenty złożone w postępowaniu przed Sądem Wojewódzkim wskazują, iż poprzednicy powoda dnia 6.IX.1960 r. oferowali PGR w R. dzierżawne posiadanie zagospodarowanych dotąd gruntów, a po odmowie mieli dnia 15.II.1961 r. oświadczyć wobec Prezydium PRN w S.G., że nie sprzeciwiają się trzymaniu nadal przez PGR 62,59 ha gruntów zagospodarowanych.

Oczywiście, stosowanie tych zasad mogłoby wyłączyć zrzeczenie się przez poprzedników powoda wynagrodzenia za korzystanie przez PGR w R. z 62,59 ha użytków rolnych, a tego a priori wyłączyć nie można ze względu na treść mającego od nich pochodzić - powołanego już - pisma z dnia 15.II.1961 r. (orzecz. SN z dnia 30.VI.1972 r. III CRN 91/72, OSNCP z 1972 r. z. 12, poz. 229) oraz okoliczność, że - jak się wydaje - po raz pierwszy wystąpił powód o wydanie gruntów dopiero w piśmie z dnia 11.IV.1972 r. (skierowanym do Prezydium PRN w S.G.). Z tego wynika, iż do orzekania o roszczeniu zgłoszonym przez powoda Sąd Wojewódzki przystąpił przed dostatecznym wyjaśnieniem co do tego sprawy.

Z urzędu należy podnieść również i to, że choć poza sporem było, iż dalsze 10,19 ha gruntów D. nie zostało oddane PGR w R. w trybie przewidzianym w dekrecie z dnia 9 lutego 1953 r. w zagospodarowanie, Sąd Wojewódzki nie wyjaśnił okoliczności, w jakich to PGR objęło je w faktyczne władanie. To zaś uniemożliwia zajęcie stanowiska także w tym przedmiocie, czy z posiadania tych gruntów trafnie Sąd Wojewódzki rozliczył strony według zasad określonych w art. 225 k.c.

Niewyjaśnienie tych okoliczności nie pozwala Sądowi Najwyższemu otrzymać odpowiedzi także na pytanie, czy zgłoszone przez powoda roszczenie nie uległo przedawnieniu.

Upływ czasu nie stałby na przeszkodzie w dochodzeniu przez powoda wynagrodzenia za korzystanie z wymienionych gruntów, gdyby strony można było rozliczyć np. na podstawie przepisów normujących bezpodstawne wzbogacenie (art. 116 zdanie 2 k.c.). W sytuacji zaś, gdyby PGR w R. wykonując władztwo nad tymi gruntami, nie miał do tego odpowiedniego prawa skutecznego wobec powoda, należałoby go traktować jako posiadacza zależnego w rozumieniu art. 230 k.c. Rozliczając strony według zasad określonych w art. 225 k.c., nie zwrócił jednak Sąd Wojewódzki uwagi na to, iż choć odsyłający doń tenże art. 230 k.c. wyraźnie tego nie mówi, to jednak z jego umiejscowienia wynika, że z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy przedawniają się roszczenia właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z gruntu także przeciwko temu, kto bez podstawy prawnej posiadał jego nieruchomość po upływie terminu, na jaki została mu oddana w zagospodarowanie (art. 229 k.c. w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 13 lipca 1957 r. o uchyleniu dekretu z dnia 9 lutego 1953 r. o całkowitym zagospodarowaniu użytków rolnych - Dz. U. Nr 39, poz. 173).

Jednakże zwrotem rzeczy w rozumieniu art. 229 k.c. jest wydanie właścicielowi innego gruntu przyznanego mu na własność w zamian za dotychczasowy w trybie określonym w ustawie z dnia 24 stycznia 1968 r. o scalaniu i wymianie gruntów (Dz. U. Nr 3, poz. 13). Jeśli zaś w tym trybie zwrócono powodowi grunty najpóźniej - jak się wydaje - w 1975 r., to przy ustalaniu, że władało nimi do tego czasu PGR w R. bez podstawy prawnej, powództwo należałoby oddalić jako przedawnione.

Tym samym sprawdzenie, czy powodowi należy się wskazane w pozwie wynagrodzenie, byłoby aktualne w zasadzie (art. 117 § 3 zdanie 2 k.c.) tylko wtedy, gdyby się okazało, że strony łączył stosunek umowny (art. 60, 61, 65 k.c.).

W takiej więc sytuacji byłoby jednak wskazane - wobec kwestionowania opinii biegłego - sięgnąć do wywodów odnośnie do ceny pszenicy w jednostkach prowadzących wolnorynkowy skup zboża.

Ze względu na powyższe uchybienia zaskarżony wyrok uchylono (art. 388 § 1 k.p.c.).

O kosztach postępowania rewizyjnego orzeczono w myśl art. 393 § 1, art. 108 § 2 k.p.c.

OSNC 1980 r., Nr 6, poz. 127