Wyrok z dnia 1979-12-04 sygn. I PR 93/79

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PR 93/79

Wyrok z dnia 4 grudnia 1979 r.

Jeżeli określona osoba została wybrana do pełnienia funkcji w organizacji politycznej lub społecznej i ma wykonywać w charakterze pracownika obowiązki wynikające z pełnionej funkcji, to stosunek pracy obejmujący te obowiązki jest stosunkiem pracy z wyboru, chociażby zatrudnienie mandatariusza nie nastąpiło niezwłocznie po wyborze, lecz w późniejszym terminie. Stosunek pracy z wyboru rozwiązuje się wyłącznie w razie wygaśnięcia mandatu. Nie mają do niego zastosowania przepisy o rozwiązaniu umowy o pracę w drodze wypowiedzenia lub bez wypowiedzenia, w tym także na podstawie art. 52 k.p.

Przewodniczący: sędzia SN A. Filcek (sprawozdawca). Sędziowie SN: J. Knap, E. Jachczyk.

Sąd Najwyższy przy udziale Prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, K. Dłużniewskiej, po rozpoznaniu sprawy z wniosku Janusza R. przeciwko Zarządowi Ł. Socjalistycznego Związku Studentów Polskich o przywrócenie do pracy na skutek odwołania pozwanego Związku Studentów Polskich od orzeczenia Terenowej Komisji Odwoławczej do Spraw Pracy dla Dzielnicy Ł.-Ś. z dnia 30 lipca 1979 r. oraz zagadnienia prawnego przekazanego przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z dnia 28 września 1979 r.

- przejąwszy sprawę do rozpoznania

1) uchylił zaskarżone orzeczenie w części dotyczącej przywrócenia wnioskodawcy do pracy w pozwanym związku i postępowanie w tym zakresie umorzył;

2) sprostował niedokładność zaskarżonego orzeczenia w części dotyczącej wynagrodzenia zasądzonego wnioskodawcy od pozwanego Związku i określił, że należna wnioskodawcy z tego tytułu kwota wynosi 4.800 zł;

3) poza tym odwołanie pozwanego Związku oddalił.

Uzasadnienie

Janusz R. uchwałą Plenum Zarządu Ł. Socjalistycznego Związku Studentów Polskich z dnia 10.XI.1977 r. został wybrany na przewodniczącego Komisji Pracy i Spółdzielczości Studenckiej, członka Plenum Zarządu Ł. Socjalistycznego Związku Studentów Polskich oraz członka prezydium Zarządu Ł. tego związku. Do dnia 1.VI.1978 r. wnioskodawca pełnił tę funkcję społecznie, od wskazanej zaś daty pomiędzy Januszem R. a Zarządem Ł. Socjalistycznego Związku Studentów Polskich zawarta została umowa o pracę w wymiarze pełnego etatu na stanowisku przewodniczącego Komisji na czas pełnienia tej funkcji.

Pismem z dnia 2.VII.1979 r. przewodniczący Zarządu Ł. Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, powołując się na decyzję Prezydium Zarządu Ł. Związku zawieszającą Janusza R. w pełnieniu funkcji Przewodniczącego Komisji Pracy i Spółdzielczości Studenckiej Zarządu Ł. SZSP rozwiązał z wnioskodawcą stosunek pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia i jako podstawę prawną swojej decyzji podał art. 70 § 1 i art. 52 § 1 kodeksu pracy.

W piśmie dotyczącym rozwiązania umowy pouczono pracownika o możliwości zaskarżenia decyzji do Komisji Odwoławczej do Spraw Pracy w terminie 7 dni.

Zgodnie z zawartym pouczeniem Janusz R. odwołał się do Terenowej Komisji Odwoławczej do Spraw Pracy dla dzielnicy Ł.-Ś. wnosił o przywrócenie go do pracy na poprzednich warunkach.

W odpowiedzi na odwołanie pracownika Zarząd Ł. Socjalistycznego Związku Studentów Polskich zajął stanowisko, że stosunek pracy łączący strony jest stosunkiem pracy z wyboru, do którego mają zastosowanie przepisy kodeksu pracy o rozwiązywaniu umów w trybie natychmiastowym i wobec postępowania wnioskodawcy naruszającego obowiązki dalsze pozostawienie go na etacie byłoby sprzeczne z interesem społecznym.

Terenowa Komisja Odwoławcza orzeczeniem z dnia 23.VII.1979 r. przywróciła Janusza R. do pracy na poprzednich warunkach i zasądziła mu wynagrodzenie za dwumiesięczny okres pozostawania bez pracy bez wskazania jego wysokości. Organ orzekający uznał, że stosunek pracy między wnioskodawcą a Zarządem Ł. SZSP jest stosunkiem pracy z wyboru i jego rozwiązanie może nastąpić dopiero z wygaśnięciem mandatu. Ponieważ do chwili obecnej Janusz R. nie został odwołany z zajmowanego stanowiska przez organ uprawniony, nie nastąpiło więc wygaśnięcie mandatu i stosunek pracy nie uległ rozwiązaniu, lecz jedynie został zawieszony.

W odwołaniu do Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pozwany Związek zarzucił, że podstawą stosunku pracy wnioskodawcy nie był wybór, lecz umowa o pracę, która mogła być rozwiązana w trybie art. 52 k.p. Taka możliwość - zdaniem strony pozwanej - zachodziła również przy przyjęciu, że stosunek pracy łączący strony zawiązany został na podstawie wyboru.

Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Ł. w toku rozpoznawania odwołania przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozpoznania następujące budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne:

"Czy wybór na Przewodniczącego Komisji Pracy i Spółdzielczości Studenckiej przez instancję wojewódzką Socjalistycznego Związku Studentów Polskich jest równoznaczny z nawiązaniem stosunku pracy na podstawie wyboru w rozumieniu art. 73 § 1 k.p., jeśli po tym wyborze został odrębnie nawiązany stosunek pracy, i w przypadku odpowiedzi twierdzącej, czy do stosunku pracy powstałego na podstawie wyboru ma zastosowanie art. 52 kodeksu pracy?"

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Stosunek pracy łączący strony był stosunkiem pracy z wyboru. Wnioskodawca bowiem wykonywał w charakterze pracownika pracę wynikającą z pełnionej w pozwanej organizacji funkcji, obsadzonej w drodze wyboru. Okoliczność, że funkcja przewodniczącego Komisji Pracy i Spółdzielczości Studenckiej w pozwanym Zarządzie jest funkcją wybieralną, jest między stronami bezsporna i wynika z § 14 ust. 5 statutu Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, § 49 regulaminu wyborów do władz SZSP, organów samorządowych i agend SZSP oraz § 8 ust. 5 zasad działania władz organizacyjnych szczebla wojewódzkiego, uczelnianego, wydziałowego (instytutowego) SZSP. Nikt zatem inny, prócz osoby wybranej do pełnienia powyższej funkcji, nie mógłby zostać zatrudniony jako pracownik wykonujący wynikające z niej obowiązki. Okoliczność powyższa w świetle art. 73 § 1 k.p. przesądza o wyborze jako podstawie nawiązania takiego stosunku pracy bez względu na to, czy statut lub inne przepisy wewnątrzorganizacyjne określają, z jakimi wybieralnymi funkcjami łączy się obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika. Statuty organizacji politycznych i społecznych z reguły nie zajmują się tą kwestią (np. statuty PZPR, ZSL, Zrzeszenia Związków Zawodowych). W Socjalistycznym Związku Studentów Polskich nie tylko statut, ale - jak wynika z pisma Zarządu Głównego tego Związku z dnia 19.XI.1979 r. - żaden inny przepis nie określa z góry funkcji, z których pełnieniem łączy się obowiązek wykonywania pracy w charakterze pracownika. O tym, czy osoba wybrana do pełnienia funkcji w organizacji ma wykonywać obowiązki wynikające z tej funkcji w charakterze pracownika, decydują każdorazowe potrzeby, istnienie odpowiedniego etatu i funduszu płac.

Toteż niejednokrotnie - podobnie jak w niniejszej sprawie - zatrudnienie osoby wybranej do pełnienia funkcji następuje w terminie późniejszym, gdy wymaga tego rozmiar zajęć mandatariusza i zostanie uzyskany etat oraz potrzebny fundusz płac. Tak więc nawet w chwili wyboru nie zawsze jest możliwe określenie, że osoba wybrana ma wykonywać swoje obowiązki w charakterze pracownika.

Jeżeli zaś zachodzi sytuacja określona w art. 73 § 1 k.p., to podstawą stosunku pracy jest wybór i nie ma prawnej możliwości nawiązania na podstawie umowy stosunku pracy z osobą wybraną do pełnienia funkcji.

Powyższe okoliczności przemawiają za taką wykładnią art. 73 § 1 k.p., według której jeżeli określona osoba wybrana została do pełnienia funkcji w organizacji politycznej lub społecznej i ma wykonywać w charakterze pracownika obowiązki wynikające z pełnionej funkcji, to stosunek pracy obejmujący te obowiązki jest stosunkiem pracy z wyboru, chociażby zatrudnienie mandatariusza nie nastąpiło niezwłocznie po wyborze, lecz w późniejszym terminie.

Nawiązanie stosunku pracy z wyboru wymaga, podobnie jak powstanie stosunku pracy na innej podstawie, zgody pracownika (art. 11 k.p.). Bezsporne jest, że zatrudnienie wnioskodawcy nastąpiło za jego zgodą.

Natomiast zawarcie umowy z takim pracownikiem jest zbędne i nie powinno być traktowane jako mylące. W świetle art. 73 § 1 k.p. taka umowa powinna być traktowana jedynie jako stwierdzenie warunków łączącego strony stosunku pracy, w szczególności w zakresie wysokości należnego wynagrodzenia za pracę.

Takie też znaczenie przypisać należy umowie zawartej z wnioskodawcą. Została ona zawarta "na czas pełnienia funkcji", co dodatkowo wskazuje na jej ścisły związek z mandatem wnioskodawcy powstałym z wyboru i stanowi argument przemawiający za uznaniem stosunku pracy łączącego strony za stosunek pracy z wyboru. Funkcja mandatariusza bowiem kończy się wraz z wygaśnięciem mandatu i z tą chwilą wygasa również stosunek pracy z wyboru (art. 73 § 2 k.p.). Redakcja powyższej umowy nie pozwala traktować jej jako terminowej umowy o pracę. Umowa o pracę na czas określony bowiem powinna zawierać oznaczenie okresu, na jaki jest zawierana, i oznaczenie to powinno być pewne. Tymczasem wygaśnięcie mandatu może nastąpić w szczególności w razie odwołania mandatariusza z pełnionej funkcji, a więc w każdym czasie. Nie odpowiada to wymogowi czasowej stabilności stosunku pracy łączącej się z umową o pracę na czas określony. Z kolei umowa na czas wykonania określonej pracy łączy okres jej trwania z przedmiotem pracy. Kiedy cel tej umowy w postaci zakończenia określonej pracy został osiągnięty, umowa o pracę rozwiązuje się. Sytuacja taka nie zachodzi w razie zaprzestania pełnienia funkcji przez oznaczoną osobę. Praca bowiem wynikająca z tej funkcji nie została zakończona, przechodzi na osobę wybraną do pełnienia funkcji w miejsce dotychczasowego mandatariusza.

Za tym, że w niniejszej sprawie strony łączył stosunek pracy z wyboru, opowiedziała się także Centralna Rada Związków Zawodowych, podnosząc w poglądzie wyrażonym w trybie art. 63 k.p.c., iż uznaniu wyboru za podstawę tego stosunku pracy nie stoi na przeszkodzie okoliczność, że wnioskodawca rozpoczął pełnienie obowiązków pracowniczych wynikających z wybieralnej funkcji po okresie honorowego jej sprawowania, skoro spełniły się przesłanki określone w art. 73 k.p., od których należy byt stosunku pracy z wyboru.

Skoro zaś stosunek pracy łączący strony był stosunkiem z wyboru, to zgodnie z art. 73 § 2 k.p. mógł ulec rozwiązaniu tylko w razie wygaśnięcia mandatu. Przepis ten reguluje kwestię rozwiązania stosunku pracy z wyboru samodzielnie i wyczerpująco w odrębnym oddziale dotyczącym stosunku pracy z wyboru. Oddział ten zamieszczony jest w odrębnym (III) rozdziale działu drugiego kodeksu pracy. Brak odesłania do posiłkowego stosowania przepisów o rozwiązaniu umów o pracę zamieszczonych w rozdziale II tego działu nie pozwala na ich stosowanie przy rozwiązywaniu stosunku z wyboru.

Celowość takiego unormowania podyktowana jest ścisłym związkiem stosunku pracy z wyboru z wybieralną funkcją. Pozbawienie tej funkcji następuje w innym trybie i na innych zasadach niż rozwiązanie umowy o pracę. Chodziło więc o to, aby wraz z wygaśnięciem mandatu ulegał rozwiązaniu stosunek pracy.

Nietrafny jest zatem pogląd strony pozwanej, że w art. 73 § 2 k.p. określony został jedynie dodatkowy sposób rozwiązania stosunku pracy z wyboru, poza sposobami przewidzianymi w przepisach o rozwiązywaniu umów o pracę, bądź też, że przepis ten zakreśla jedynie najdalszy termin trwania stosunku pracy z wyboru, który może być rozwiązany wcześniej "na ogólnych zasadach", tzn. obowiązujących przy rozwiązywaniu umów o pracę.

Tak więc stosunek pracy z wyboru rozwiązuje się wyłącznie w razie wygaśnięcia mandatu. Nie mają do niego zastosowania przepisy o rozwiązaniu umowy o pracę w drodze wypowiedzenia lub bez wypowiedzenia, w tym także na podstawie art. 52 k.p. Czyny i zaniedbania wymienione w tym przepisie będą natomiast często wykonywane jako podstawa odwołania mandatariusza.

Bezsporne jest, że w dniu złożenia przez stronę pozwaną oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy z wnioskodawcą (tj. 2.VII.1979 r.) wnioskodawca piastował nadal powierzony mu mandat. Mandat ten wygasł dopiero w dniu 25.X.1979 r., kiedy to wnioskodawca został przez Plenum Zarządu Łódzkiego SZSP zwolniony z pełnionej funkcji. Zwolnienie to spowodowało wygaśnięcie mandatu wnioskodawcy - zgodnie z § 12 ust. 2 lit. "e" i § 20 statutu SZSP oraz § 16 regulaminu wyborów do władz SZSP organów samorządowych i agend SZSP z dnia 1.VII.1977 r. W dniu 2.VII.1979 r. wnioskodawca był wprawdzie zawieszony w czynnościach, jednakże zarówno statut SZSP, jak i pozostałe wymienione wyżej przepisy wewnątrzorganizacyjne nie łączą z zawieszeniem w czynnościach wygaśnięcia mandatu. A zatem rozwiązanie na podstawie art. 52 k.p. stosunku pracy z wnioskodawcą w dniu 6.VII.1979 r. nie było możliwe. Nie dawał do tego podstawy także art. 70 § 1 k.p., powołany w piśmie o rozwiązaniu stosunku pracy. Przepis ten dotyczy stosunku pracy z powołania, wobec czego nie mógł mieć zastosowania do wnioskodawcy. Toteż w toku sporu strona pozwana nie powoływała się już na tę podstawę prawną.

Tak więc zarzuty zawarte w odwołaniu strony pozwanej okazały się nieuzasadnione.

Wobec tego, że wnioskodawca na rozprawie w Sądzie Najwyższym, ze względu na podjęcie w dniu 1.X.1979 r. zatrudnienia w innym zakładzie pracy, zrezygnował z dochodzenia przywrócenia do pracy, Sąd Najwyższy na podstawie art. 37 § 2 i art. 66 § 1 in fine ustawy z dnia 24 października 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 39, poz. 231) uchylił zaskarżone orzeczenie Terenowej Komisji Odwoławczej w części dotyczącej przywrócenia wnioskodawcy do pracy i w tym zakresie umorzył postępowanie.

Orzeczenie o przywróceniu do pracy było zresztą wadliwe, gdyż - jak wynika z art. 46, 56, 67 i 264 § 1 pkt 2 k.p. - roszczenie o przywrócenie do pracy przysługuje pracownikowi w razie rozwiązania umowy o pracę przez zakład pracy z naruszeniem przepisów prawa lub wadliwego uznania takiej umowy za wygasłą, nie zaś w razie prawnie niedopuszczalnego rozwiązania stosunku pracy z wyboru przed wygaśnięciem mandatu. W takiej sytuacji pracownik mógł domagać się ustalenia, że stosunek pracy trwa oraz na podstawie art. 81 k.p. wynagrodzenia za pracę. Przytoczony przepis uzasadnia zatem pieniężną należność zasądzoną wnioskodawcy; na podstawie art. 350 § 3 k.p.c. w związku z art. 72 ustawy o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych Sąd Najwyższy sprostował niedokładność tej części orzeczenia Terenowej Komisji Odwoławczej przez określenie wysokości należności zasądzonej wnioskodawcy za dwumiesięczny okres pozostawania wnioskodawcy bez pracy - zgodnie z warunkami płacowymi ustalonymi w umowie o pracę. Terenowa Komisja Odwoławcza bowiem wbrew obowiązkowi wynikającemu z § 48 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 października 1974 r. w sprawie komisji rozjemczych oraz komisji odwoławczych do spraw pracy (tekst jednol.: Dz. U. z 1976 r. Nr 31, poz. 183) nie sprecyzowała kwoty tej należności i poprzestała jedynie na określeniu czasu, za jaki należność ta przysługuje.

Zgłoszonego na rozprawie przed Sądem Najwyższym roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za dalszy, trzeci miesiąc pozostawania bez pracy może wnioskodawca dochodzić w odrębnej sprawie. Wobec tego bowiem, że wnioskodawca nie odwoływał się od orzeczenia Terenowej Komisji Odwoławczej, nie zachodziła w świetle art. 33 § 2 i 3 ustawy o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych możliwość rozszerzenia przez niego żądań, ani też podstawa do przekazania nowego żądania właściwemu organowi orzekającemu do rozpoznania.

W pozostałym zakresie odwołanie strony pozwanej jako bezpodstawne oddalono.

OSNC 1980 r., Nr 6, poz. 122