Uchwała z dnia 1997-10-21 sygn. III ZP 16/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Tezy

1. Prokurator wojewódzki działający w imieniu prokuratury wojewódzkiej jako strony jest uprawniony do wniesienia kasacji.

2. Wartość przedmiotu zaskarżenia w kasacji stanowi świadczenie główne wraz z doliczonymi do niego odsetkami.

Sentencja

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów SN:

1. Czy prokurator wojewódzki jest podmiotem uprawnionym do wniesienia kasacji w imieniu pozwanego Skarbu Państwa prokuratury wojewódzkiej /art. 393[2] Kpc/?

2. Czy skapitalizowane odsetki, dochodzone obok wynagrodzenia podlegają wliczeniu do wartości przedmiotu zaskarżenia /art. 393 pkt 1 Kpc/?

podjął następującą uchwałę:

Uzasadnienie

I. Rozpoznawane zagadnienia powstały w sprawie, w której Prokurator Wojewódzki w K., działając w imieniu Prokuratury Wojewódzkiej jako pracodawcy, wniósł kasację od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P. z dnia 22 listopada 1996 r. (...) Zaskarżonym wyrokiem oddalono apelację strony pozwanej od wyroku Sądu pierwszej instancji, zasądzającego na rzecz 11 powodów /prokuratorów/ wyrównanie wynagrodzenia za 1994 r. oraz skapitalizowane odsetki wraz z ustawowymi odsetkami od daty wniesienia pozwu. Zasądzone kwoty wynagrodzenia dla poszczególnych powodów są niższe od 5.000 zł, natomiast wraz ze skapitalizowanymi odsetkami przekraczają tę wartość. Sąd Najwyższy w zwykłym składzie uznał, że powstały dwa zagadnienia prawne budzące poważne wątpliwości, związane z dopuszczalnością wniesienia kasacji przez prokuratora wojewódzkiego w imieniu pracodawcy oraz z wliczeniem skapitalizowanych odsetek do wartości przedmiotu zaskarżenia.

Sąd Najwyższy podkreślił, że według art. 393[2] par. 1 Kpc kasacja powinna być wniesiona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym. Paragraf 2 tego artykułu stanowi, że par. 1 nie stosuje się, gdy stroną jest adwokat, sędzia, prokurator, radca prawny lub notariusz oraz profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych polskich szkół wyższych. W postępowaniu kasacyjnym zasadą jest zatem przymus adwokacko-radcowski, natomiast przewidziane w par. 2 wyjątki dotyczą sytuacji, w których osoby wymienione w tym przepisie są stroną postępowania. Zdaniem Sądu Najwyższego, można jednak rozważać szersze rozumienie przepisu art. 393[2] par. 2 Kpc. Należy bowiem mieć na względzie cel wprowadzenia przymusu adwokacko-radcowskiego. Jest nim, zdaniem składu orzekającego, konieczność sporządzenia kasacji przez odpowiednio wykwalifikowany podmiot. Przemawia za tym wnioskiem wykaz wyłączeń z tego obowiązku zamieszczony w par. 2, obejmujący osoby o wysokich kwalifikacjach prawniczych. Można zatem - zdaniem składu orzekającego - zasadnie twierdzić, że prokurator wojewódzki jest uprawniony do wniesienia kasacji w imieniu prokuratury wojewódzkiej, z uwagi na kwalifikacje prawnicze i czynne wykonywanie zawodu. Sąd Najwyższy stwierdził, że nie jest to częsty przypadek, aby wyjątki od reguły interpretować rozszerzająco, jednakże w analizowanej sytuacji takie rozumowanie może być uznane za uprawnione. Trzeba bowiem wziąć także pod uwagę, że w strukturze organizacyjnej prokuratur /a także i sądów/ nie przewidziano stanowiska radcy prawnego lub adwokata. Ponadto podniesiono, że każdy prokurator, który uczestniczył w postępowaniu apelacyjnym, może wnieść kasację /art. 393[2] par. 2 Kpc/. Dotyczy to jednakże postępowań, o których mowa w art. 7 i art. 60 Kpc.

W zakresie drugiego z przedstawionych zagadnień Sąd Najwyższy wywiódł, że zgodnie z art. 393 pkt 1 Kpc kasacja nie przysługuje w sprawach o świadczenia, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż pięć tysięcy złotych; do oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia stosuje się odpowiednio przepisy o wartości przedmiotu sporu. Wątpliwość wyrażona w drugim zagadnieniu dotyczy w istocie kwestii, czy do skapitalizowanych odsetek ma odpowiednie zastosowanie art. 20, czy też art. 21 Kpc. Według pierwszego z tych przepisów do wartości przedmiotu sporu nie wlicza się odsetek, pożytków i kosztów, żądanych obok roszczenia głównego. Drugi z nich zaś stanowi, że jeżeli dochodzi się pozwem kilku roszczeń to zlicza się ich wartość. Z uwagi na występujące w sprawie kwoty kasacja byłaby dopuszczalna tylko wówczas, gdyby skapitalizowane odsetki, dochodzone obok wynagrodzenia, uznać za odrębne roszczenie /art. 21 Kpc/, a nie za należność uboczną /art. 20 Kpc/. Sąd Najwyższy stwierdził, że o prawie do odsetek z tytułu opóźnionego spełnienia świadczenia rozstrzyga prawo materialne. Zgodnie z art. 481 par. 1 Kc jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Przewidziane w tym przepisie odsetki nie mają samodzielnego bytu. Są świadczeniem ubocznym w rozumieniu art. 20 Kpc. Zdaniem składu przedstawiającego zagadnienie, nie budzi zatem wątpliwości, że jeżeli przedmiotem żądania w pozwie jest pewna kwota pieniężna wraz z odsetkami określonymi przy pomocy stopy procentowej od tej kwoty, to wartością przedmiotu sporu jest tylko dochodzona kwota pieniężna. Wątpliwości prawne, a także rozbieżności w doktrynie, wywołuje natomiast sytuacja, gdy dochodzone odsetki zostały skapitalizowane, czyli oznaczone jako kwota pieniężna będąca przedmiotem żądania obok świadczenia pieniężnego, od którego obliczono te odsetki. Według Sądu Najwyższego, można dopatrywać się podstaw do prezentowania dwóch przeciwstawnych poglądów w zakresie drugiego zagadnienia prawnego. Pierwszy z nich opiera się na stricte gramatycznej wykładni art. 20 Kpc. Jest on podstawą do twierdzenia, że skapitalizowane odsetki są nadal odsetkami w rozumieniu tego przepisu. Skoro posługuje się on ogólnym pojęciem odsetek, to ma on zastosowanie także wówczas, gdy odsetki zostały skapitalizowane. Tego rodzaju odsetki, dochodzone lub zasądzone obok roszczenia głównego, nie podlegałyby zatem wliczeniu do wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia. Przeciwko temu poglądowi można jednak podnieść argument, że wykładnia art. 20 Kpc powinna być możliwie wąska. Przepis ten zawiera bowiem wyjątki od zasady zliczania wartości roszczeń /art. 21 Kpc/. W konsekwencji tego możliwe jest uznanie, że skoro odsetki są skapitalizowane /a więc oznaczone konkretną kwotą/, to ma do nich zastosowanie art. 19 par. 1 Kpc. Z tego natomiast przepisu wynika wprost, że jeżeli podana jest kwota roszczenia pieniężnego, to stanowi ona wartość przedmiotu sporu. Odpowiednie stosowanie tych przepisów do ustalenia wartości przedmiotu zaskarżenia oznaczałoby zatem, że gdyby przedmiotem rozstrzygnięcia sądu były skapitalizowane odsetki, to podlegają one wliczeniu do wartości przedmiotu zaskarżenia. Za tym poglądem przemawia także wykładnia funkcjonalna przepisów art. 19-21 Kpc. Możliwe jest bowiem stwierdzenie, że w art. 20 Kpc dlatego wyłączono odsetki z obliczenia wartości przedmiotu sporu, że na ogół są one dochodzone nie w formie skapitalizowanej, lecz w postaci stopy procentowej od roszczenia głównego. Obliczenie ich wysokości w celu ustalenia łącznej wartości przedmiotu sporu byłoby bez wątpienia znacznym utrudnieniem dla sądu /zwłaszcza w okresie tworzenia tych przepisów, czyli przed powstaniem nowoczesnych metod obliczeniowych/. Można zatem przypuszczać, że z tego powodu odsetki nie są wliczane do wartości przedmiotu sporu. Natomiast w odniesieniu do odsetek skapitalizowanych argument ten nie ma zastosowania. Skład orzekający uważa również, iż dla stanowczego rozstrzygnięcia analizowanego zagadnienia prawnego nie jest przydatny przepis art. 482 par. 1 Kc. Według tego przepisu od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Przepis ten jedynie nadaje szczególny charakter zaległym odsetkom poczynając od dnia wytoczenia o nie powództwa, skutkiem czego jest możliwe dochodzenie nie tylko roszczenia głównego i należnych od niego odsetek, ale także trzeciego roszczenia w postaci odsetek od odsetek. Podstawa obliczenia tego trzeciego roszczenia, którą jest wartość zaległych odsetek do dnia wytoczenia powództwa, może być jednakże przedstawiona w pozwie lub w wyroku na dwa sposoby. Może być obliczona kwotowo /skapitalizowana/ lub ustalona przez podanie kwoty roszczenia głównego, stopy procentowej i okresu, za który należą się odsetki. Dopuszczalność dochodzenia odsetek od zaległych odsetek nie jest więc, zdaniem składu orzekającego, powiązana w sposób konieczny z ich kapitalizacją w razie dochodzenia tego roszczenia łącznie z roszczeniem głównym.

II. W zakresie pierwszego z przedstawionych zagadnień prawnych Sąd Najwyższy w składzie powiększonym zważył, co następuje:

Treść przepisu art. 393[2] par. 2 Kpc wydaje się jednoznaczna. Przepis ten stanowi wyjątek względem art. 393[2] par. 1 Kpc i jest ograniczony tylko do przypadku, gdy osoby w nim wymienione są stroną postępowania. Według literalnej treści art. 393[2] par. 2 Kpc nie dotyczy więc sytuacji, w której osoby w nim wymienione są pełnomocnikami stron lub ich zastępcami jako przedstawiciele ustawowi czy osoby /organy/ reprezentujące strony.

Przy wykładni art. 393[2] par. 2 Kpc trzeba mieć jednak na uwadze przede wszystkim cel tego przepisu i stwierdzenie, że ograniczenie się do wykładni językowej prowadziłoby do wyników trudnych do pogodzenia z zasadami zdrowego rozsądku i zapewne nie oczekiwanych przez ustawodawcę. Należy więc uznać, że zwolnienie od przymusu adwokacko-radcowskiego dotyczy osób wymienionych w art. 393[2] par. 2 Kpc, działających także jako przedstawiciele ustawowi stron /art. 66 Kpc/, pełnomocnicy procesowi stron /art. 87 Kpc/, jak też osoby działające w imieniu jednostek organizacyjnych, np. pracodawców /zastępcy procesowi/. Wniesienie kasacji przez osobę wymienioną w art. 393[2] par. 2 Kpc, niezależnie od tego, czy działa ona w imieniu własnym, czy też jako zastępca procesowy strony, powinno gwarantować, że kasacja będzie miała odpowiedni poziom, a temu celowi służy ustanowiony w art. 393[2] par. 1 Kpc przymus adwokacko-radcowski i przyznanie osobom wymienionym w art. 393[2] par. 2 Kpc zwolnienia od tego przymusu.

Podobny pogląd został już wypowiedziany w orzecznictwie. W postanowieniu z dnia 6 lutego 1997 r., II CKN 77/96 /OSP 1997 z. 9 poz. 168/ Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że wymieniony w art. 393[2] par. 2 Kpc podmiot działający w sprawie jako pełnomocnik procesowy /art. 87 par. 1 Kpc/ może wnieść kasację także w imieniu reprezentowanego. W uzasadnieniu tego postanowienia stwierdzono, że pełnomocnik procesowy, jeżeli sam jest uprawniony do wnoszenia kasacji we własnej sprawie to może także złożyć kasację w imieniu mocodawcy. Odmienne stanowisko nie dałoby się pogodzić z ratio legis uregulowania prawnego. Powstałaby bowiem taka sytuacja, że wymieniony w art. 393[2] par. 2 Kpc podmiot występując w sprawie razem z mocodawcą, którego jest pełnomocnikiem procesowym, mógłby w imieniu własnym składać kasację, a w imieniu mocodawcy nie miałby tej możliwości. Prezentowana wykładnia została też przedstawiona w doktrynie /M. Sychowicz "Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu cywilnym", Palestra 1996 nr 7-8, str. 27-37; T. Wiśniewski "Apelacja i kasacja", Warszawa 1996, str. 149-150/.

Wykładnia funkcjonalna art. 393[2] par. 2 Kpc, a także wzgląd na konieczność uznania racjonalnego działania ustawodawcy prowadzą do wniosku, że osoby wymienione w tym przepisie są zwolnione od zachowania przymusu adwokacko-radcowskiego, gdyż poziom ich wiedzy prawniczej oraz czynne wykonywanie zawodu prawniczego zapewnia odpowiedni poziom złożonej przez nich kasacji, a taka jest funkcja przymusu adwokacko-radcowskiego. Takie metody wykładni prowadzą więc do wniosku, że osoby te także wówczas, gdy występują jako pełnomocnicy stron, ich przedstawiciele ustawowi czy zastępcy procesowi mogą złożyć kasację w imieniu reprezentowanego podmiotu.

III. W zakresie drugiego z przedstawionych zagadnień prawnych Sąd Najwyższy w składzie powiększonym zważył, co następuje:

Przy dochodzeniu w postępowaniu cywilnym odsetek najczęściej występują następujące sytuacje w zakresie sformułowania żądania pozwu /sentencji wyroku/:

1/ żądanie zasądzenia świadczenia głównego /kapitału/ z odsetkami określonymi procentowo od świadczenia głównego od konkretnej daty /np. od daty opóźnienia w spełnieniu świadczenia - art. 481 par. 1 Kc/,

2/ żądanie zasądzenia samych odsetek za zamknięty okres - wyliczonych kwotowo lub nie wyliczonych /np. w przypadku zapłaty świadczenia głównego po terminie bez odsetek lub w przypadku przeniesienia wierzytelności z tytułu odsetek na inną osobę/,

3/ żądanie zasądzenia świadczenia głównego i obok niego odsetek wyliczonych kwotowo za pewien zamknięty okres /np. do daty wniesienia pozwu/; świadczenie główne może być w takim przypadku żądane z odsetkami lub bez odsetek, ale nie żąda się odsetek od odsetek wyliczonych kwotowo,

4/ żądanie zasądzenia świadczenia głównego i obok niego odsetek wyliczonych kwotowo za określony, zamknięty okres /np. do czasu wytoczenia powództwa/: od odsetek wyliczonych kwotowo żąda się odsetek,

5/ żądanie zasądzenia świadczenia głównego, z którym zostały zsumowane odsetki za określony, zamknięty okres /np. do czasu wytoczenia powództwa/ wraz z odsetkami od tak powiększonego świadczenia głównego /anatocyzm/.

W przypadkach opisanych w punktach 4 i 5 następuje więc doliczenie skapitalizowanych odsetek do świadczenia głównego rozumiane w ten sposób, że nie muszą one być z nim zsumowane; istotne jest, aby zostały poddane oprocentowaniu, gdyż wówczas przestają być odsetkami, a stają się kapitałem.

Wszystkie te przypadki w zakresie przedstawionego problemu należy przeanalizować, w świetle art. 20 Kpc. Przepis ten niewątpliwie zmienia zasadę wynikającą z art. 21 Kpc, według której przy dochodzeniu pozwem kilku roszczeń zlicza się ich wartość. Z treści art. 20 Kpc wynika, że dotyczy on sprawy, w której wymienione w nim należności dochodzone są "obok świadczenia głównego", a więc jako uboczne. Nie dotyczy on więc sytuacji, gdy świadczenia te dochodzone są samodzielnie. Wtedy po prostu są one świadczeniem głównym w danym postępowaniu. Z sytuacją taką mamy do czynienia w przypadku wyżej wskazanym w pkt 2. Jeżeli więc są dochodzone same odsetki, to przepis art. 20 Kpc w sposób oczywisty nie ma zastosowania. Przepis ten natomiast ma zastosowanie wtedy, gdy obok świadczenia głównego dochodzone są odsetki i to obojętnie w jakiej postaci - określone procentowo, czy wyliczone jako kwota - przypadki wskazane wyżej w pkt 1 i 3. W takich sytuacjach powód dochodzi bowiem świadczenia głównego i "obok" niego świadczenia ubocznego-odsetek.

Wątpliwości składu orzekającego wzbudza przypadek opisany w pkt 3, określony jako kapitalizacja odsetek. Wymaga więc rozważenia kwestia co to w ogóle jest "kapitalizacja odsetek" i czy rzeczywiście ten przypadek jest kapitalizacją odsetek. Istota kapitalizacji odsetek sprowadza się do połączenia szeregu świadczeń jednostkowych z sumą świadczenia pieniężnego, w stosunku do którego były one ustalone. Odbiera to zobowiązaniu świadczenia odsetek charakter okresowy. Wierzycielowi przysługuje wówczas prawo pobierania odsetek za opóźnienie od sumy zwiększonej o zaległe odsetki /por. L. Stecki "Opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych", Poznań 1970, str. 220/. Jako czynność rachunkowa kapitalizacja odsetek w potocznym tego słowa znaczeniu polega na wyliczeniu sumy na podstawie znanej stopy procentowej i okresu czasu. Kapitalizacja odsetek występuje też jako odrębna kategoria prawna, polegająca nie tylko na zsumowaniu, ale i dodaniu jej do kwoty kapitału, a jednocześnie poddaniu skapitalizowanej kwoty oprocentowaniu. Można co prawda wyobrazić sobie skapitalizowanie w omawianym tu znaczeniu bez poddania sumy kapitału regułom oprocentowania, jednak kapitalizacja odsetek w ścisłym i prawnym znaczeniu to oprocentowanie kwoty doliczonej do sumy świadczenia głównego /por. Z. Strus w glosie do postanowienia z dnia 5 października 1994 r., III CZP 128/94 - OSP 1995 z. 5 poz. 107/. Należy więc stwierdzić, że przypadek opisany w pkt 3 w istocie nie jest "kapitalizacją" odsetek w sensie prawnym. Instytucja ta polega bowiem nie tyle na kwotowym wyliczeniu sumy odsetek, ile na poddaniu ich oprocentowaniu, a więc przekształceniu ich w kapitał. Jeżeli więc powód wylicza kwotowo wysokość odsetek, ale nie poddaje ich oprocentowaniu, to nie mamy w znaczeniu prawnym do czynienia z "kapitalizacją" odsetek. Nadal jako odsetki są one dochodzone "obok" świadczenia głównego i ma do nich zastosowanie przepis art. 20 Kpc. W sytuacji takiej nie zmienia się charakter dochodzonego świadczenia ani jego wysokość. Do wartości przedmiotu sporu nie dolicza się więc należności ubocznych, choćby przypadały powodowi za czas do wniesienia pozwu i choćby je skapitalizowano w potocznym tego słowa znaczeniu. Można w pozwie żądać przykładowo kwoty 800 zł z 10 proc. za okres 3 lat /240 zł/ albo kwoty 800 zł jako kapitału i kwoty 240 zł jako odsetek za 3 lata /por. L. Peiper "Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego", Kraków 1934, str. 88/.

Przedstawione rozważania pozwalają na ocenę sytuacji opisanych wyżej w pkt 4 i 5. W tych przypadkach występuje nie tylko wyliczenie wysokości odsetek, ale przede wszystkim zmiana ich charakteru z należności okresowej na kwotę poddaną oprocentowaniu czyli na kapitał. W ten sposób odsetki nie są już dochodzone "obok" świadczenia głównego, gdyż same stają się świadczeniem głównym. Jednoznacznie więc przepis art. 20 Kpc nie ma zastosowania do tych sytuacji. Są to przypadki "kapitalizacji odsetek" w prawnym znaczeniu, czyli uczynienia z odsetek kapitału. Według prawa materialnego kapitalizacja odsetek następuje, gdy strony po powstaniu zaległości zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy lub gdy uczynił to powód w chwili wytoczenia powództwa /art. 482 par. 1 Kc/ oraz przy pożyczkach długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe /art. 482 par. 2 Kc/.

Problem przedstawiony w drugim zagadnieniu prawnym należy więc rozwiązać w ten sposób, że jeżeli odsetki zostały skapitalizowane w znaczeniu prawnym, czyli obliczono ich sumę za określony czas a następnie poddano je oprocentowaniu, to nie są one już odsetkami. Bez względu na to, czy zsumowano je bądź nie ze świadczeniem głównym, to art. 20 Kpc nie ma zastosowania do takiej sytuacji. W rozumieniu prawa materialnego /art. 482 par. 1 Kc/ w takiej sytuacji następuje "doliczenie" do świadczenia głównego sumy odpowiadającej odsetkom za dany okres. Jeżeli natomiast odsetki nie zostały poddane oprocentowaniu, to w dalszym ciągu pozostają odsetkami dochodzonymi "obok" świadczenia głównego i przepis ten ma zastosowanie.

W sprawie, w której przedstawiono zagadnienie nastąpiło doliczenie odsetek do kwoty świadczenia głównego, czyli "kapitalizacja" odsetek w znaczeniu prawnym. Wprawdzie powodowie nie dochodzili wyraźnie odsetek od zaległych odsetek, ale niewątpliwie sąd pierwszej instancji uwzględnił powództwo w takim zakresie. Mianowicie wyrokiem z dnia 11 września 1996 r. (...) Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w K. zasądził na rzecz powodów kwoty wyrównania wynagrodzenia za pracę z doliczonymi do nich zaległymi odsetkami i od ich sumy zasądził ustawowe odsetki od dnia wniesienia pozwu. Nie budzi więc wątpliwości, że nastąpiła klasyczna kapitalizacja odsetek w znaczeniu prawnym, czyli doliczenie zaległych odsetek do kapitału i zasądzenie takiej kwoty wraz z odsetkami ustawowymi. Niewątpliwie więc odsetki doliczone do kapitału, stały się kapitałem. Nie były więc dochodzone "obok" świadczenia głównego, gdyż same stały się tym świadczeniem. Do nich nie ma więc zastosowania przepis art. 20 Kpc. Stosuje się on natomiast do odsetek ustawowych, z którymi zasądzono świadczenie główne od dnia wytoczenia powództwa. Dla dopuszczalności kasacji istotna jest wartość przedmiotu zaskarżenia, a więc rozstrzygającego znaczenia nie ma w tym przypadku sformułowanie żądania pozwu, lecz treść zaskarżonego wyroku.

Wobec powyższego Sąd Najwyższy w składzie powiększonym podjął uchwałę jak w sentencji.

Zdanie odrębne

Zdanie odrębne SSN Józefa Iwulskiego do punktu pierwszego uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 21 października 1997 r., III ZP 16/97.

Uważam, że odpowiedź na pytanie przedstawione w pierwszym z rozpatrywanych zagadnień prawnych powinna być przecząca z następujących powodów.

Przede wszystkim należy stwierdzić, że treść przepisu art. 393[2] par. 2 Kpc jest jednoznaczna. Stanowi on wyjątek względem przepisu art. 393[2] par. 1 Kpc i wyraźnie jest ograniczony tylko do przypadku, gdy osoby w nim wymienione są stroną postępowania. Z całą pewnością nie dotyczy on sytuacji, w której osoby wymienione w przepisie art. 393[2] par. 2 Kpc są pełnomocnikami stron lub ich zastępcami jako przedstawiciele ustawowi czy osoby /organy/ reprezentujące strony. Przeciwko rozszerzającej wykładni tego przepisu przemawiają więc aż dwie podstawowe reguły wykładni. Mianowicie zasada, że przepisu szczególnego /wyjątkowego/ nie należy interpretować rozszerzająco oraz zasada, że przepisu jednoznacznego w wykładni językowej nie można interpretować odmiennie do tej reguły wykładni przy pomocy innych jej metod - wykładni systemowej czy funkcjonalnej /clara non sunt interpretanda/.

Jeden z przedstawionych w uzasadnieniu uchwały poglądów doktryny nie jest wcale jednoznaczny. T. Wiśniewski w opracowaniu "Apelacja i kasacja", Warszawa 1996, str. 149-150 stwierdza bowiem, że "można zastanawiać się nad tym, czy przepis art. 393[2] par. 2 Kpc wchodzi w rachubę w sytuacji, gdy stroną korzystającą z zaskarżenia kasacyjnego jest Skarb Państwa, za którego - na mocy art. 67 par. 2 Kpc - czynności procesowe podejmuje jako właściwy organ - prezes określonego sądu powszechnego lub prokurator stosownej prokuratury. Wymienione osoby w takiej sprawie nie mają stanowiska strony, niemniej jednak wzgląd na ich kwalifikacje prawnicze i czynne wykonywanie zawodów uprawniających do osobistego odwoływania się do sądu kasacyjnego we własnej sprawie przemawiałyby za tym, aby w omawianej sytuacji zinterpretować przepis rozszerzająco. Kwestia jest znów sporna". Poglądy tego autora nie są więc jednoznaczne, a przede wszystkim nie są konsekwentne, gdyż wcześniej /str. 148/ stwierdza on "(...) osoby wymienione w art. 393[2] par. 2 Kpc mogą samodzielnie, bez adwokata zaskarżać orzeczenia sądów drugiej instancji w drodze kasacji jedynie we własnych sprawach, a więc już nie w sprawach, w których stronami są osoby wyszczególnione w art. 87 par. 1 in fine Kpc. Omawiane zwolnienie od przymusu adwokacko-radcowskiego nie wchodzi również w rachubę, jeżeli osoby wymienione w art. 393[2] par. 2 Kpc występują w charakterze przedstawicieli ustawowych stron".

O wiele bardziej jednoznacznie i konsekwentnie takie poglądy zostały przedstawione w opracowaniu M. Sychowicza "Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu cywilnym", Palestra 1996 nr 7-8, str. 27-37. Autor ten wywiódł, że "(...) przymus adwokacko-radcowski przewidziany w art. 393[2] par. 1 Kpc niewątpliwie nie obejmuje osób wymienionych w par. 2 w ich sprawach własnych, gdy występują jako strony procesu, interwenienci uboczni bądź uczestnicy postępowania nieprocesowego /art. 13 par. 2 Kpc/. (...) Wydaje się, że przy odczytywaniu art. 393[2] par. 2 Kpc trzeba mieć na uwadze przede wszystkim cel tego przepisu, a ograniczenie się do formalnych metod prowadziłoby do wyników trudnych do pogodzenia z zasadami zdrowego rozsądku i zapewne nie oczekiwanych przez ustawodawcę (...). Moim zdaniem, należy uznać, że zwolnienie od przymusu adwokacko-radcowskiego dotyczy osób wymienionych w art. 393[2] par. 2 Kpc, działających także jako przedstawiciele ustawowi stron /art. 66 Kpc/, jak również jako pełnomocnicy procesowi stron /art. 87 Kpc/. Wniesienie kasacji przez osobę wymienioną w art. 393[2] par. 2 Kpc - niezależnie od tego, czy działa ona w imieniu własnym, czy też jako zastępca procesowy strony - gwarantuje, że kasacja będzie miała odpowiedni poziom, a wyłącznie temu celowi służy ustanowiony w art. 393[2] par. 1 Kpc przymus adwokacko-radcowski i przyznanie osobom wymienionym w art. 393[2] par. 2 Kpc zwolnienia od tego przymusu".

Z podobnym poglądem mamy także do czynienia w orzecznictwie w powołanym w uzasadnieniu uchwały postanowieniu z dnia 6 lutego 1997 r., II CKN 77/96 /OSP 1997 z. 9 poz. 168/. Wyrażono w nim stanowisko, że wymieniony w art. 393[2] par. 2 Kpc podmiot działający w sprawie jako pełnomocnik procesowy /art. 87 par. 1 Kpc/ może wnieść kasację także imieniem reprezentowanego. W jego uzasadnieniu stwierdzono, że "(...) kasacja powinna być złożona przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, ale ten wymóg nie dotyczy m.in. sędziów /art. 393[2] par. 2 Kpc/. Wnioskodawca, który może być pełnomocnikiem procesowym swej żony /art. 87 par. 1 Kpc/, jeżeli sam jest uprawniony do wnoszenia kasacji we własnej sprawie, może także złożyć kasację w imieniu swej żony jako jej pełnomocnik procesowy. Odmienne stanowisko nie dałoby się pogodzić z ratio legis uregulowania prawnego. Powstałaby bowiem taka sytuacja, że wymieniony w art. 393[2] par. 2 Kpc podmiot mógłby występując w sprawie razem z żoną, której jest pełnomocnikiem procesowym, w imieniu własnym składać kasację, a w imieniu żony tej możliwości już by nie miał. Można zatem stwierdzić, że wymieniony w art. 393[2] par. 2 Kpc podmiot działający w sprawie jako pełnomocnik procesowy /art. 87 par. 1 Kpc/ może wnieść kasację także w imieniu reprezentowanego (...)".

Powyższe poglądy zostały więc uzasadnione wykładnią funkcjonalną według, której przepis art. 393[2] par. 2 Kpc zwalnia wymienione w nim osoby od zachowania przymusu adwokacko-radcowskiego, gdyż poziom ich wiedzy prawniczej oraz czynne wykonywanie zawodu prawniczego zapewnia odpowiedni poziom złożonej przez nich kasacji, a taka jest funkcja przymusu adwokacko-radcowskiego. Mogę się zgodzić z tym, że jedną z funkcji przymusu adwokacko-radcowskiego jest zapewnienie odpowiedniego poziomu kasacji składanych do Sądu Najwyższego. Moim zdaniem, jest to jednak funkcja uzupełniająca. Podstawową funkcją tego przepisu jest zapewnienie składania kasacji w sprawach, w których występuje rzeczywisty problem prawny, a więc stworzenie dodatkowego zabezpieczenia przed składaniem kasacji w sprawach, w których istnieje jedynie problem ustalenia stanu faktycznego. Zabezpieczenie to może być realizowane przez umożliwienie składania kasacji tylko za pośrednictwem osób zawodowo trudniących się wykonywaniem zawodu prawniczego, polegającego na zastępstwie procesowym. Stąd też nie dostrzegam wskazywanego w uzasadnieniu uchwały paradoksu, w którym osoby wymienione w par. 2 art. 393[2] Kpc mogą złożyć kasację we własnej sprawie, a nie mogą tego uczynić będąc pełnomocnikiem /zastępcą/ strony. Dopuszczenie takiej możliwości oznaczałoby bowiem zezwolenie na dokonywanie czynności procesowych zastrzeżonych dla osób zawodowo trudniących się zastępstwem procesowym przez osoby, które tylko mają odpowiednie kwalifikacje prawnicze.

Przede wszystkim jednak moim zdaniem, funkcja przepisu wynika z jego treści. Jak można zauważyć w przedstawionych poglądach ich autorzy odwołują się nie tyle do funkcji przepisu art. 393[2] par. 2 Kpc, ile do funkcji przepisu par. 1 tego artykułu. Tymczasem z treści art. 393[2] par. 2 Kpc wynika tylko to, że osoby wymienione w nim mogą składać kasacje we własnych sprawach /w których są stroną/. Funkcją tego przepisu jest więc zwolnienie ich od przymusu adwokacko-radcowskiego we własnych sprawach, a nie umożliwienie im wkraczania w zastępstwo procesowe innych podmiotów, co jest zastrzeżone dla osób zawodowo wykonujących takie czynności.

Taka argumentacja była używana w zwężającej wykładni odpowiednich przepisów w poprzednim stanie prawnym. Art. 87 dawnego Kpc /rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 29 listopada 1930 r. - Dz.U. RP nr 83 poz. 651/ stanowił, że zastępstwo adwokackie nie obowiązuje następujących osób, gdy działają czy to jako strony, czy też jako ich zastępcy: adwokatów, sędziów, prokuratorów, profesorów i docentów prawa polskich szkół akademickich, jak również stałych urzędników referendarskich Prokuratorii Generalnej i mających kwalifikacje sędziowskie lub adwokackie notariuszów. Mimo takiego sformułowania przepisu uważano, że zwolnienie dotyczy osób w nim wymienionych, występujących jako zastępcy ustawowi, a więc jako opiekunowie i kuratorowie osób małoletnich i ubezwłasnowolnionych lub jako zastępcy osób prawnych z mocy ustawy, statutu, itp., a nie jako pełnomocnicy procesowi /por. L. Peiper "Komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego" Kraków 1934, str. 258 czy W. Piasecki J. Korzonek "Kpc z komentarzem" 1931, str. 362/. Porównanie treści dawnych przepisów i nowych /wykładnia historyczna/ jednoznacznie prowadzi do wniosku, że wolą ustawodawcy było ograniczenie wyjątku od przymusu adwokacko-radcowskiego. W przepisie art. 393[2] par. 2 Kpc pominięto bowiem możliwość zwolnienia od przymusu adwokacko-radcowskiego w sytuacji, gdy wymienione w nim osoby działają jako "zastępcy stron".

Konkludując uważam, że jednoznaczna wykładnia językowa przemawia za tym, iż osoby wymienione w art. 393[2] par. 2 Kpc mogą składać kasację tylko w sprawach, w których są stroną postępowania. Nie mogą więc składać kasacji w sprawach, w których występują jako pełnomocnicy, przedstawiciele czy reprezentanci stron. Przemawia za tym zasada zakazująca rozszerzającej wykładni przepisu szczególnego oraz wykładnia historyczna, z której można w sposób niewątpliwy odczytać wolę ustawodawcy. Przeciwko takiej wykładni nie mogą być skutecznie podniesione argumenty wyprowadzane w wykładni funkcjonalnej, zwłaszcza że nie jest ona jednoznaczna. Moim zdaniem, przedstawione rozumowanie nie prowadzi bynajmniej do sytuacji paradoksalnych, a nawet gdyby prowadziło, to taka była wyraźna wola ustawodawcy i taka jest wyraźna treść przepisu. To, że w konkretnej sprawie w strukturze organizacyjnej danej jednostki nie przewidziano stanowiska radcy prawnego nie może mieć znaczenia. Oczywiste jest bowiem, że zastępstwo takiej jednostki przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym może być realizowane w drodze zlecenia zastępstwa.