Uchwała z dnia 1979-02-10 sygn. III CZP 77/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 77/78

Uchwała z dnia 10 lutego 1979 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Z. Trybulski. Sędziowie SN: S. Dmowski, K. Olejniczak (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Mieczysława P. przeciwko Jadwidze P. o rozwód, po rozpoznaniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Częstochowie postanowieniem z dnia 3 sierpnia 1978 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"Czy dopuszczalne jest w wyroku rozwodowym oznaczenie ustania wspólności ustawowej między małżonkami z wcześniejszą datą?"

uchwalił:

Dopuszczalne jest dochodzenie jednym pozwem żądania orzeczenia rozwodu oraz zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną.

Uzasadnienie

W sprawie o rozwód powód domagał się m.in. zniesienia wspólności majątkowej z dniem 1.VI.1974 r. Sąd Rejonowy, orzekając o rozwiązaniu małżeństwa stron z winy powoda, oddalił powództwo w części dotyczącej zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną, gdyż zdaniem tego sądu żądanie to przekracza zakres kognicji sądu w sprawie rozwodowej uregulowany w przepisie art. 58 k.r.o. Na skutek rewizji powoda, w której kwestionował rozstrzygnięcie o winie rozkładu pożycia oraz oddalenie powództwa o zniesienie wspólności majątkowej z datą wsteczną, Sąd Wojewódzki w Częstochowie przedstawił Sądowi Najwyższemu przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy miał na uwadze co następuje:

Omawiane zagadnienie nie dotyczy wykładni art. 58 k.r.o., lecz kumulacji przedmiotowej polegającej na łączeniu w jednym pozwie kilku roszczeń. Zagadnienie to reguluje art. 191 k.p.c. Z punktu widzenia tego przepisu dopuszczalne jest łączenie roszczeń, jeśli spełnione zostały przewidziane w tym przepisie wymagania co do a) trybu postępowania i b) właściwości sądu. W szczególności łączenie roszczeń jest dopuszczalne, gdy nadają się one do tego samego trybu postępowania, a jeśli roszczenia są różnego rodzaju, o tyle, o ile dla któregokolwiek z tych roszczeń nie jest przewidziane postępowanie odrębne, w razie dochodzenia kilku roszczeń tego samego rodzaju sąd musi być właściwy ze względu na ogólną wartość dochodzonych roszczeń, natomiast w razie dochodzenia roszczeń różnego rodzaju sąd musi być właściwy dla każdego z dochodzonych roszczeń bez względu na wartość przedmiotu sporu. Sprawy o rozwód są rozpoznawane w procesie - w postępowaniu odrębnym, dotyczącym spraw małżeńskich (art. 425 i nast. k.p.c.). Z uwagi na treść art. 191 k.p.c. nie byłoby możliwe łączenie ze sprawą rozwodową innych roszczeń rozpoznawanych w zwykłym postępowaniu procesowym lub nieprocesowym albo innym niż postępowanie w sprawach małżeńskich postępowaniu odrębnym. Ze względu na specyfikę spraw rozwodowych i konieczność uregulowania całokształtu spraw związanych z rozwiązaniem małżeństwa ustawodawca wprowadził w tym zakresie normy szczególnie w stosunku do ogólnej zasady zawartej w art. 191 k.p.c. Normę taką stanowi zwłaszcza przepis art. 58 k.r.o. przewidujący w razie orzeczenia rozwodu obowiązek orzeczenia przez sąd o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków oraz kosztach jego utrzymania i wychowania, rozstrzygnięcia o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez małżonków oraz w określonej przez ustawę sytuacji dokonywania podziału majątku wspólnego. Odstępstwo od zasady wynikającej z art. 191 k.p.c. wprowadzone zostało w art. 444 k.p.c., dopuszczającym dochodzenie w sprawie rozwodowej przez małżonka roszczeń alimentacyjnych od drugiego małżonka na wypadek orzeczenia rozwodu. Gdyby nie powyższe szczególne unormowania, łączenie postępowania w tych kwestiach, których dotyczy art. 58 k.r.o. i 444 k.p.c., z postępowaniem w sprawach rozwodowych nie byłoby możliwe ze względu na przeszkody wynikające z art. 191 k.p.c., a zwłaszcza ze względu na zakaz łączenia roszczeń rozpoznawanych w postępowaniu odrębnym z roszczeniami rozpoznawanymi w postępowaniu zwykłym.

Przed przystąpieniem do dalszych rozważań podkreślić należy, że problem przedstawiony przez Sąd Wojewódzki nie posiadał praktycznej doniosłości przed wejściem w życie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Według bowiem poprzednio obowiązującego kodeksu rodzinnego z 1950 r. zniesienie wspólności majątkowej mogło nastąpić dopiero na przyszłość - z datą uprawomocnienia się wyroku znoszącego wspólność - co powodowało, że zgłoszenie żądania zniesienia tej wspólności w pozwie rozwodowym było w zasadzie bezprzedmiotowe, skoro z chwilą orzeczenia rozwodu następowało ex lege ustanie wspólności majątkowej. Natomiast stosownie do art. 52 § 2 k.r.o. wspólność majątkowa ustaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją znosi, co oznacza, że możliwe jest oznaczenie wcześniejszej daty jej zniesienia. Uwzględnienie zatem powództwa o rozwód nie czyni bezprzedmiotowym żądania wstecznego ustalenia daty ustania wspólności majątkowej.

Zgłoszeniu żądania zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną w pozwie o rozwód nie stoi na przeszkodzie brak szczególnego uregulowania tej kwestii w k.r.o. czy w k.p.c., tak jak to czynią art. 58 k.r.o. i 444 k.p.c. w odniesieniu do kwestii w nich uregulowanych. Dopuszczalność taka wynika bowiem wprost z przepisu art.191 k.p.c. zawierającego w tym względzie generalne uregulowanie. W szczególności przepis ten nie przeciwstawia się kumulacji roszczeń rozpoznawanych w tym samym postępowaniu odrębnym. Ponieważ żądanie zniesienia wspólności majątkowej rozpoznawane jest w tym samym postępowaniu odrębnym co sprawa o rozwód, ich kumulacja w świetle art. 191 k.p.c. jest dopuszczalna. Postępowanie w sprawach o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami uregulowane zostało bowiem w art. 452 k.p.c., zawartym w dziale "postępowanie w sprawach małżeńskich", a więc w tym samym, w którym rozpoznawane są sprawy o rozwód, unieważnienie małżeństwa oraz ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa.

Okoliczność, że przepis art. 452 k.p.c., dotyczący postępowania w sprawach o zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami, poprzestaje na odesłaniu do odpowiedniego stosowania w tych sprawach wymienionych w nim przepisów postępowania odrębnego w sprawach małżeńskich, co jest związane ze specyfiką tych spraw, nie zmienia faktu, że sprawy o zniesienie wspólności majątkowej nie są rozpoznawane ani w zwykłym postępowaniu procesowym, ani w innym niż sprawy rozwodowe postępowaniu odrębnym, lecz w tym samym postępowaniu co sprawy o rozwód, unieważnienie małżeństwa, ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, tj. postępowaniu odrębnym w sprawach małżeńskich.

Jak z powyższego wynika, zarówno sprawa o rozwód, jak i zniesienie wspólności majątkowej toczą się w tym samym trybie postępowania (postępowanie procesowe i to samo postępowanie odrębne), a ponadto dla każdej z tych spraw istnieje właściwość rzeczowa sądu rejonowego, co w konsekwencji prowadzi do wniosku, że w świetle art. 191 k.p.c. kumulacja żądania rozwodu z żądaniem zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną jest dopuszczalna. Za udzieloną w uchwale odpowiedzią przemawia nie tylko wykładnia gramatyczna omówionych uprzednio przepisów procesowych, lecz również względy celowościowe.

Nowelizacja art. 58 k.r.o. (ustawa z dnia 19 grudnia 1975 r. o zmianie ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz. U. Nr 45, poz. 234) wskazuje na tendencję rozszerzenia kognicji sądu w sprawie rozwodowej w celu załatwienia w niej możliwie największej ilości kwestii związanych z ustaniem małżeństwa przez rozwód. Artykuł 58 § 3 k.r.o. dopuszcza obecnie dokonanie w wyroku orzekającym rozwód podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Nie byłoby zrozumiałe, dlaczego sąd - dokonując w sprawie rozwodowej podziału majątku wspólnego - nie mógłby określić wcześniejszej daty ustania wspólności majątkowej, co w razie istnienia ku temu podstaw ma istotne znaczenie dla ustalenia składu wspólnego majątku. Należy również stwierdzić, że rozpoznawanie w sprawie rozwodowej żądania zniesienia wspólności ustawowej z datą wsteczną nie skomplikuje postępowania dotyczącego samego rozwodu skoro w przeważającej mierze materiał dowodowy dotyczący przesłanek rozwodowych będzie mógł być wykorzystanym dla oceny istnienia przewidzianych w art. 52 k.r.o. podstaw zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną.

Z przytoczonych wyżej względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 391 k.p.c. rozstrzygnął jak w sentencji uchwały.

OSNC 1979 r., Nr 9, poz. 163