Postanowienie z dnia 1978-04-21 sygn. IV CR 65/78

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV CR 65/78

Postanowienie z dnia 21 kwietnia 1978 r.

Przepis art. 1146 § 1 pkt 5 k.p.c. nie może być rozumiany jako wprowadzenie wymagania, aby orzeczenia zagraniczne były całkowicie zgodne z wszystkimi w grę wchodzącymi przepisami prawa polskiego. Przepis ten wymaga zgodności jedynie z podstawowymi zasadami porządku prawnego PRL, przez podstawowe zaś zasady porządku prawnego PRL należy rozumieć zasady konstytucyjne oraz zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa, zwłaszcza cywilnego, rodzinnego, pracy, a także procesowego.

Przewodniczący: sędzia SN W. Kuryłowicz. Sędziowie SN: F. Wesely, M. Godlewska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na rozprawie sprawy z wniosku Rozalii S. i Bronisława S. przy uczestnictwie Anieli S. i Józefa S. o uznanie orzeczenia sądu zagranicznego na skutek rewizji wnioskodawców na postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Nowym Sączu z dnia 20 października 1977 r.

zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie I i uznał za skuteczne na obszarze Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej orzeczenie Sądu Okręgowego Hrabstwa Cook Stanu Illinois nr 74 Co. A. 2735, orzekającego przysposobienie w sposób zupełny Rozalii S., córki Józefa S. i Anieli S. z domu C., urodzonej 17 stycznia 1961 r. w K., przez Rozalię i Bronisława małżonków S., zamieszkałych w Chicago.

Uzasadnienie

Wnioskodawcy Rozalia i Bronisław S. małżonkowie S., zamieszkali stale w Chicago, wystąpili o uznanie za skuteczne na obszarze PRL orzeczenia Sądu Okręgowego Hrabstwa Cook Stanu Illinois z dnia 17.I.1975 r. nr 74 Co. A. 2735, o przysposobienie przez nich w sposób zupełny małoletniej Rozalii S., córki Józefa S. i Anieli S. z domu C, urodzonej 17.I.1961 r. w K. Uzasadniając interes prawny w uznaniu powyższego orzeczenia, wnioskodawcy przytoczyli, że należy dokonać odpowiednich adnotacji w aktach stanu cywilnego w Polsce, by z ukończeniem 17 lat małoletnia Rozalia S. mogła według prawa obowiązującego w USA uzyskać konsularny paszport polski.

Uczestnikami postępowania są rodzice małoletniej Rozalii S., którzy wyrażają zgodę na jej przysposobienie przez wnioskodawców. Złożyli oni odpowiednie oświadczenie na piśmie i potwierdzili je na rozprawie przed Sądem Wojewódzkim. Do Sądu Okręgowego Hrabstwa Cook nadeszło przed rozprawą tylko pismo zawierające wyrażenie zgody przez ojca przysposabianej, Józefa S.

Prokurator Wojewódzki żądał oddalenia wniosku, zarzucając, że sprawa należy do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich.

Sąd Wojewódzki oddalił wniosek z następującym uzasadnieniem:

W 1974 r. Józef S. wyjechał ze swą córką Rozalią do siostrzeńca, Bronisława S., zamieszkałego na stałe w Chicago. Przed wyjazdem Józef S. i jego żona nie rozważali sprawy przysposobienia ich córki przez wnioskodawców.

Po około rocznym pobycie Józef S. powrócił do kraju, pozostawiając córkę Rozalię u wnioskodawców. W dniu 17.I.1975 r. zapadło na posiedzeniu Sądu Okręgowego w Cook, na które stawili się wnioskodawcy i małoletnia Rozalia S., orzeczenie o przysposobieniu tej ostatniej przez wnioskodawców w sposób zupełny. Orzeczenie to jest prawomocne i na jego podstawie Departament Zdrowia Publicznego stanu Illinois sporządził metrykę urodzenia Rozalii S., do której jako rodziców wpisano wnioskodawców.

Małoletnia Rozalia S. ma obywatelstwo polskie i prawdopodobnie wnioskodawcy są także obywatelami polskimi. Jeśli wnioskodawcy są istotnie obywatelami polskimi, to w sprawie ma miejsce jurysdykcja krajowa z mocy art. 1101 § 1 k.p.c. Kwestia, jakie mają obywatelstwo wnioskodawcy, jest jednak obojętna, ponieważ i w razie jurysdykcji Sądu Okręgowego w Cook muszą być zachowane - zgodnie z przepisem art. 22 § 2 prawa prywatnego międzynarodowego - wymogi art. 118 k.r.o. Wymogom tym nie stało się zadość w postępowaniu przed Sądem w Cook, ponieważ ani przysposobiona, która miała 14 lat, ani jej matka nie wyraziły zgody na przysposobienie. Wyrażenie przez matkę zgody w niniejszym postępowaniu nie pozwala na przyjęcie, że zgoda ta istniała w dacie orzekania o przysposobieniu.

W tym stanie rzeczy brak warunków z art. 1145 § 1 pkt 5 i 6 k.p.c. do uznania orzeczenia o przysposobieniu Rozalii S. za skuteczne na obszarze PRL.

Wnioskodawcy zaskarżyli powyższe orzeczenie rewizją, domagając się jego zmiany i uwzględnienia wniosku, ewentualnie uchylenia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W treści orzeczenia Sądu Okręgowego Hrabstwa Cook z dnia 17.I.1975 r. zawarte jest stwierdzenie jego prawomocności, co spełnia warunek z art. 1146 § 1 pkt 1 k.p.c. Porównanie bowiem tego przepisu z treścią art. 1147 § 2 k.p.c. wskazuje, że prawomocność orzeczenia sądu zagranicznego podlega ocenie według prawa tego sądu.

Od badania kolejnego wymogu art. 1146 § 1 k.p.c. Sąd Wojewódzki uchylił się, wychodząc z założenia, że już norma art. 22 § 2 prawa prywatnego międzynarodowego przesądza o oddaleniu wniosku. Sąd Najwyższy tego poglądu nie podzielił, a rozważając zagadnienie pominięte w zaskarżonym postanowieniu, miał na uwadze, że pozytywne ustalenie jurysdykcji krajowej sądu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej nie było warunkiem uznania orzeczenia tego sądu. Artykuł 1146 § 1 pkt 2 k.p.c. bowiem każe badać jurysdykcję krajową pod kątem negatywnym, co polega na sprawdzeniu, czy sprawa nie należy do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich lub sądów państwa trzeciego.

Według art. 1101 § 2 k.p.c. jurysdykcja sądów polskich w sprawach o przysposobienie, toczących się między osobami, z których choćby jedna ma obywatelstwo polskie, jest tylko w tych wypadkach wyłączna, gdy i przysposabiający i przysposobiony mają miejsce zamieszkania w Polsce. Sąd Wojewódzki jednak ustalił, że wnioskodawcy (przysposabiający) mieszkają stale w Chicago. Wynika z tego, że w sprawie nie zachodzi negatywna przesłanka uznania zagranicznego orzeczenia, przewidziana w art. 1146 § 1 pkt 2 k.p.c.

Sąd Wojewódzki nie dopatrzył się przesłanki negatywnej z art. 1146 § 1 pkt 3 k.p.c. i istotnie nie ma do tego podstaw. W orzeczeniu z dnia 6.II.1975 r. II Cr 849/74 (OSNCP z 1976 r., poz. 11) Sąd Najwyższy wyjaśnił już, że badanie, czy nie zachodzi pozbawienie strony możności obrony jej praw, należy oprzeć na odpowiednich przepisach prawa tego państwa, w którym zapadło orzeczenie. W orzeczeniu, które ma być w sprawie uznane, stwierdzono, że ojciec dziecka wyraził zgodę na jego przysposobienie, i podano powody, dla których uznano za zbędną zgodę matki. Wynika z tego, że prawo stanu Illinois zalicza oboje rodziców przysposobionego - tak jak i art. 586 k.p.c. - do grona uczestników postępowania. Uczestniczka Aniela S. nie była jednak pozbawiona możności obrony, ponieważ miała możność wypowiedzenia się w sprawie adopcji jej córki i uczyniła to w piśmie skierowanym do sądu. Jej zgoda nie była zaś brana pod uwagę przy wydawaniu orzeczenia dlatego, że wspomniane pismo nadeszło już po zakończeniu postępowania.

Z powołania się w uzasadnieniu na pkt 5 § 1 art. 1146 k.p.c. wynika, że zdaniem Sądu Wojewódzkiego wyłącza uznanie rozważanego orzeczenia klauzula porządku publicznego. Przepis art. 1146 § 1 pkt 5 k.p.c. nie może jednak być rozumiany jako wprowadzenie wymagania, aby orzeczenia zagraniczne były całkowicie zgodne ze wszystkimi w grę wchodzącymi przepisami prawa polskiego. Przepis ten bowiem wymaga zgodności jedynie z podstawowymi zasadami porządku prawnego PRL, przez podstawowe zaś zasady porządku prawnego PRL należy rozumieć zasady konstytucyjne oraz zasady rządzące poszczególnymi dziedzinami prawa, zwłaszcza cywilnego, rodzinnego, pracy, a także procesowego.

W dziedzinie prawa rodzinnego podstawowe znaczenie ma zasada dobra dziecka, w szczególności osobę małoletnią można przysposobić tylko dla jej dobra (art. 114 § 1 k.r.o.). Sąd Wojewódzki nie ustalił, ażeby przysposobienie z dnia 17.I.1975 r. nastąpiło z naruszeniem tej zasady.

Zebrany w sprawie materiał wskazuje natomiast, że Rozalia S. zaakceptowała dokonaną zmianę i nie chciałaby zrywać więzów z nową rodziną, w której żyje od trzech lat.

Nietrafnie wreszcie przyjął Sąd Wojewódzki, że na przysposobienie nie było zgody matki i dziecka, koniecznej w myśl art. 118 § 1 k.r.o., bez którego zachowania akt adopcji nie mógł być według art. 22 prawa prywatnego międzynarodowego dokonany. Sąd Wojewódzki ustalił przecież, że matka Rozalii S. wyraziła zgodę na przysposobienie jej córki przez wnioskodawców i potwierdziła to na rozprawie. Okoliczność, że odpowiednie pismo nie zostało doręczone sądowi zagranicznemu przed zamknięciem rozprawy, nie przekreśla faktu, że matka wyraziła zgodę. Co się zaś tyczy zgody przysposobionej, to wyraziła ją ona swą obecnością na rozprawie przed sądem zagranicznym. Po upływie 3 lat od tego zdarzenia, w ciągu których pomyślnie układają się stosunki między przysposobioną i przysposabiającymi, nie można zachowania przysposobionej na rozprawie rozumieć inaczej.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono już, że sąd który orzeka o uznaniu wyroku sądu zagranicznego, nie bada merytorycznej zasadności tego orzeczenia (orzecz. z dnia 5.XI.1975 r. I CR 625/75, OSNCP z 1976 r., poz. 215). Uznanie przedmiotowego orzeczenia nie może być zatem uzależnione od oceny, czy zgoda przewidziana w art. 118 § 1 k.r.o. została wyrażona w odpowiedniej formie i czy sąd orzekający przysposobienie dysponował przed zamknięciem rozprawy dostatecznymi dowodami w tej materii, gdy w rzeczywistości zgoda taka istniała.

Z tych zasad i z mocy art. 300 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. należało zmienić zaskarżone postanowienie jak w sentencji.

OSNC 1979 r., Nr 1-2, poz. 12