Wyrok z dnia 1977-10-22 sygn. II CR 335/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 335/77

Wyrok z dnia 22 października 1977 r.

Przewidziane w art. 319 k.p.c. zastrzeżenie, że pozwanemu przysługuje prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność, odnosi się również do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Sąd jest obowiązany zamieścić w wyroku to zastrzeżenie z urzędu, przy czym uzupełnienie w tym zakresie może nastąpić również w postępowaniu rewizyjnym.

Przewodniczący: sędzia SN J. Krajewski (sprawozdawca). Sędziowie SN: A. Gola, E. Janeczko.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Wojewódzkiej Spółdzielni Spożywców "Społem" - Oddział Północ we W. przeciwko Adamowi D. o zapłatę na skutek rewizji pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu z dnia 28 kwietnia 1977 r.

zmienił zaskarżony wyrok w ten tylko sposób, że ograniczył odpowiedzialność pozwanego do wartości stanu czynnego spadku po Czesławie D., w pozostałej części rewizję oddalił.

Uzasadnienie

Na podstawie umowy agencyjnej Czesława D. prowadziła bar należący do przedsiębiorstwa gastronomicznego we W. Przeprowadzone po wypowiedzeniu umowy rozliczenie wykazało zadłużenie w kwocie 210.130 zł.

W dniu 25.VII.1975 r. mąż agentki, Adam D., zawarł ze stroną powodową umowę, według której uznał za swoje określone wyżej zadłużenie i zobowiązał się je spłacić w ratach do końca 1975 r.

Na podstawie tego zobowiązania przedsiębiorstwo domagało się zasądzenia od Adama D. wymienionej kwoty. W wyniku częściowego uwzględnienia powództwa Sąd Wojewódzki zasądził kwotę 52.530 zł, przyjmując następujące ustalenia faktyczne i przesłanki prawne.

Mimo, że umowa agencyjna opiewała na żonę, pozwany prowadził z nią bar, w szczególności pomagał przy wykonywaniu ciężkich robót, odnosił raporty, wydawał polecenia personelowi w czasie nieobecności agentki. W świetle przyjętego zobowiązania odpowiada on w zasadzie na stwierdzone zadłużenia.

Ponieważ jednak powodowe przedsiębiorstwo na skutek rażącego zaniedbania w zakresie nadzoru i ustalenia nadmiernej marży w 60% przyczyniło się do powstania zadłużenia, pozwany powinien zapłacić 82.520 zł po potrąceniu 30.000 zł z tytułu złożonej przez agentkę kaucji. Podstawę prawną jego odpowiedzialności stanowi art. 519 k.c.

Okoliczność, że pozwany przyjął wraz z synem spadek z dobrodziejstwem inwentarza, nie zwalnia go od odpowiedzialności, gdyż po agentce pozostał samochód osobowy i szereg ruchomości, których łączna wartość znacznie przewyższa zasądzoną kwotę. Nie zgodził się również Sąd Wojewódzki z twierdzeniem pozwanego, że zobowiązanie podpisał on pod wpływem błędu, gdyż sądził, iż musi odpowiadać za wszelkie zobowiązania żony, oraz że wywierano na niego presję, grożąc skierowaniem sprawy do postępowania karnego.

Powyższy wyrok zaskarżył pozwany, zarzucając naruszenie art. 58 § 1, 86-88, 122, 1015, 1016 i 1019 k.c.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzut naruszenia art. 88 § 2 k.c. należy uznać za chybiony. Według tego przepisu uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych swego oświadczenia woli w razie błędu wygasa z upływem roku od jego wykrycia.

W świetle materiału sprawy nie ulega wątpliwości, że powiadomienie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli zostało złożone po upływie powyżej piętnastu miesięcy od wykrycia błędu. Użycie w powołanym przepisie zwrotu "wygasa" oznacza, iż uprawnienie przestało istnieć i dlatego sąd nie może nie uwzględnić opóźnienia w dochodzeniu tego uprawnienia (art. 117 § 3 k.c.).

Nietrafny jest również zarzut naruszenia art. 58 k.c. Obrazy tego przepisu dopatruje się skarżący w nieuwzględnieniu oczywistego faktu, iż uznanie długu nie opierało się na usprawiedliwionej przesłance gospodarczej (causa), skoro żona żyła w konkubinacie; stąd nie miał on obowiązku pokrywać jej zobowiązań. Skarżący nie bierze jednak pod uwagę, że przyjął spadek po żonie i jako spadkobierca odpowiada za długi spadkowe (art. 100 k.c.), przy czym jego odpowiedzialność jest solidarna z pozostałymi spadkobiercami (art. 1034 k.c.). Nie można zatem przyjąć abstrakcyjności jego zobowiązania.

Wbrew wywodom rewizji pozwany nie twierdził w toku procesu, aby oświadczenie o przyjęciu spadku było złożone pod wpływem błędu. Przeciwko tej sugestii przemawia zresztą okoliczność, iż przyjęcie spadku nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza. Pozwany chciał korzystać z aktów spadku i z tym zastrzeżeniem złożył oświadczenie woli. Nawet w rewizji nie przytacza okoliczności wskazujących na istnienie błędu w tym zakresie. Skarżący nie bierze też pod uwagę faktu, że upłynął już termin do realizacji jego uprawnienia (art. 88 § 2 k.c.). Ponieważ jednak skarżący przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, w grę wchodzi zastosowanie zastrzeżenia przewidzianego w art. 319 k.p.c.

Według treści tego przepisu sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.

Z ogólnego sformułowania przepisu wynika wniosek, iż odnosi się on również do ograniczenia odpowiedzialności związanej z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Okoliczność, że pozwany nie złożył odpowiedniego wniosku, nie stoi na przeszkodzie realizacji tego uprawnienia. W szczególności za odmienną wykładnią nie przemawia użycie w tym przepisie zwrotu "może". Wskazana redakcja bowiem nie oznacza dowolności ze strony sądu, ale musi być rozumiana tylko w ten sposób, że sąd musi przepis ten zastosować, ilekroć zachodzą ku temu ustawowe przesłanki. Rozważania powyższe prowadzą zatem do wniosku, iż przewidziane w art. 319 k.p.c. zastrzeżenie, że pozwanemu przysługuje prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność, odnosi się również do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Sąd jest obowiązany zamieścić w wyroku to zastrzeżenie z urzędu, przy czym uzupełnienie orzeczenia w tym zakresie może nastąpić również w postępowaniu rewizyjnym.

Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji (art. 387 i 390 § 1 k.p.c.).

OSNC 1978 r., Nr 9, poz. 159