Uchwała z dnia 1977-12-19 sygn. III CZP 85/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 85/77

Uchwała z dnia 19 grudnia 1977 r.

Przewodniczący: Sędzia SN F. Wesely. Sędziowie SN: W. Bryl, T. Bukowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, w sprawie z powództwa Jana T. przeciwko Milenie T. o 26.186 zł oraz z powództwa wzajemnego o 25.000 zł, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Warszawie postanowieniem z dnia 12 sierpnia 1977 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.

"a) Czy dopuszczalne jest powództwo o zwrot nakładów poniesionych przez byłego małżonka na mieszkanie spółdzielcze (częściowa spłata kredytu bankowego, bieżące świadczenia na rzecz spółdzielni) po ustaniu małżeńskiej wspólności ustawowej w sytuacji, gdy w sprawie o podział majątku wspólnego mieszkanie przyznano drugiemu małżonkowi, a roszczenia te nie były zgłoszone w toku postępowania o podział majątku (art. 618 § 3 k.p.c.)?

b) Czy były małżonek, któremu w sprawie o podział majątku wspólnego sąd przyznał na własność mieszkanie spółdzielcze, jest uprawniony do żądania od drugiego małżonka odpłatności za korzystanie z części mieszkania według stawek rynkowych, jeżeli w stosunku do niego nie orzeczono eksmisji?"

udzielił następującej odpowiedzi:

1. Małżonek, który w okresie pomiędzy ustaniem wspólności majątkowej a podziałem majątku wspólnego, spłacił z własnych środków całość albo część kredytu bankowego, obciążającego objęte wspólnością mieszkanie spółdzielcze, ale wynikłego stąd roszczenia nie zgłosił w postępowaniu o podział majątku wspólnego, nie może tego roszczenia dochodzić w odrębnym procesie. Nie może też w odrębnym procesie dochodzić nie zgłoszonych w tym postępowaniu roszczeń z tytułu wydatków na bieżące świadczenia, związane ze współposiadaniem tego mieszkania w okresie między ustaniem wspólności majątkowej a podziałem majątku wspólnego.
2. Małżonek, któremu w postanowieniu o podziale majątku wspólnego zostało przyznane na własność mieszkanie spółdzielcze objęte wspólnością, może od drugiego małżonka, niezależnie od tego czy orzeczono jego eksmisję, żądać stosownej zapłaty za dalsze korzystanie z tego mieszkania po podziale majątku wspólnego.

Uzasadnienie

Małżeństwo stron zostało rozwiązane przez rozwód w dniu 12.V.1972 r. Sądowy podział majątku rozwiedzionych małżonków nastąpił w dniu 23.IV.1976 r. W pozwie z dnia 5.I.1977 r. były małżonek Jan T. dochodził od swej byłej żony Mileny T. kwoty 28.186 zł, na którą składały się:

a) kwota 18.186 zł z tytułu części kredytu bankowego udzielonego stronom na mieszkanie spółdzielcze w czasie trwania wspólności majątkowej, a spłaconego przez powoda po rozwodzie i przed podziałem majątku wspólnego oraz

b) kwota 8.000 zł z tytułu świadczeń pieniężnych powoda na to mieszkanie zajmowane po rozwodzie wspólnie z pozwaną, a przy podziale przyznane jej na własność.

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa i wytoczyła powództwo wzajemne o kwotę 25.000 zł z tytułu należności za zajmowanie części jej mieszkania przez powoda.

Sąd Rejonowy oddalił obydwa powództwa.

Uznał bowiem, że powód nie może dochodzić w odrębnym procesie zwrotu spłaconej po rozwodzie części kredytu bankowego, ponieważ nie zgłosił tej wierzytelności do rozliczenia w postępowaniu o podział majątku. Natomiast należność powoda z tytułu nakładów dokonanych na mieszkanie spółdzielcze byłych małżonków Sąd Rejonowy skompensował z należnością pozwanej objętą powództwem wzajemnym.

W związku z rozpoznawaniem rewizji obu stron Sąd Wojewódzki na zasadzie art. 391 § 1 k.p.c. przedstawił do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne przytoczone w sentencji niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Przepisy o podziale majątku wspólnego zajmują się wprost tylko częścią kwestii związanych z tą instytucją (art. 43 k.r.o. i art. 567 § 1 i § 2 k.p.c.). W związku z tym przy podziale majątku wspólnego stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku (art. 46 k.r.o. i art. 567 § 3 k.p.c.), a stosownie do art. 688 k.p.c. - również przepisy dotyczące zniesienia współwłasności. Podobnie jak przy dziale spadku, przedmiotem podziału majątku wspólnego są w zasadzie aktywa tego majątku.

Wyjątek od tej zasady przewidziany jest w art. 686 k.p.c. Stanowi on bowiem, że w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga m.in. także o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu spłaconych długów spadkowych. Jak to już zostało wyjaśnione w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9.IX.1976 r. w sprawie III CRN 83/76 (OSPiKA 1977, z. 9, poz. 157 c), odpowiednie zastosowanie tego przepisu przewidziane w art. 567 § 3 k.p.c. prowadzi do wniosku, że o długach związanych z majątkiem wspólnym i ciążących w czasie trwania wspólności na obojgu małżonkach, które zostały spłacone przez jednego z małżonków z własnych środków po ustaniu wspólności majątkowej, rozstrzyga sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego, i to ze skutkami wynikającymi z dyspozycji art. 618 § 3 k.p.c. w związku z art. 688 k.p.c.

Odpowiednikiem długów spadkowych z art. 686 k.p.c. są więc związane z majątkiem wspólnym długi ciążące na obojgu małżonkach w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej. Nie są natomiast długami związanymi z majątkiem wspólnym bieżące świadczenia byłego małżonka na rzecz stanowiącą wspólność byłych małżonków po ustaniu wspólności majątkowej, a następnie przy podziale majątku wspólnego przyznaną na wyłączną własność drugiego małżonka, jak to w niniejszej sprawie miało miejsce w zakresie mieszkania spółdzielczego stron. Do wzajemnych roszczeń byłych małżonków z tytułu wydatków poniesionych z własnych środków na mieszkanie spółdzielcze w czasie trwania współwłasności należy w postępowaniu o podział majątku stosować wprost przepisy o zniesieniu współwłasności (art. 207 k.c. i art. 618 k.p.c.).

Roszczenie zatem powoda o zwrot tej części świadczeń, których dokonał na mieszkanie spółdzielcze współposiadane z pozwaną po rozwodzie, a które przypadały na nią zgodnie z zasadą z art. 207 k.c., jako wymienione w art. 618 § 1 k.p.c., objęte są prekluzją z art. 618 § 3 k.p.c. Powód nie może ich dochodzić w odrębnym postępowaniu, chociażby nie były zgłoszone w postępowaniu o podział majątku. W związku z drugim zagadnieniem prawnym przedstawionym przez Sąd Wojewódzki stwierdzić trzeba, że z chwilą przyznania jednemu z rozwiedzionych małżonków mieszkania na wyłączną własność, drugi były małżonek zajmuje je bez tytułu prawnego, i to bez względu na to, czy została orzeczona eksmisja z tego mieszkania. Wyrok eksmisyjny nie jest bowiem wyrokiem kształtującym prawo. Przy oznaczaniu zaś wysokości należności właściciela za bezumowne korzystanie z jego mieszkania stawki czynszowe mogą być jedynie wskaźnikiem pomocnym dla określenia szkody, która może w danych okolicznościach obejmować oba składniki z art. 361 k.c. Podobne zagadnienie było rozważane przez Sąd Najwyższy w sprawie 4 CR 427/55 (OSN 1957, poz. 39).

Wychodząc z powyższych założeń należało na przedstawione zagadnienia prawne udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1978 r., Nr 5-6, poz. 90