Uchwała z dnia 1977-10-18 sygn. I PZP 23/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 23/77

Uchwała z dnia 18 października 1977 r.

Przewodniczący: sędzia SN A. Szczurzewski. Sędziowie SN: E. Jachczyk, J. Wasilewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, przy udziale Prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, Z. Paczyńskiego, w sprawie z wniosku Władysława T. przeciwko Januszowi P. o przywrócenie do pracy i odszkodowanie, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Okręgowy Sąd Pracy i ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu postanowieniem z dnia 12 kwietnia 1977 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 66 ustawy z dnia 24 października 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych:

"1. Czy osoba fizyczna zatrudniająca pracowników może zawrzeć umowę o pracę za wynagrodzeniem akordowym od jednostki wytworzonego produktu, z tym zastrzeżeniem, że pracownikowi nie przysługuje żadne wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy bez względu na przyczynę przeszkody mimo gotowości do wykonywania pracy?

2. W wypadku odpowiedzi przeczącej na pytanie pod pkt 1 - w jaki sposób należy określić wynagrodzenie za czas gotowości do wykonywania pracy, jeżeli pracownik doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zakładu pracy:

powziął następującą uchwałę:

1. Postanowienie umowy o pracę, wyłączające uprawnienie pracownika zatrudnionego u osoby fizycznej do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących zakładu pracy, jest nieważne z mocy art. 18 § 2 k.p. w związku z art. 81 § 1 k.p.
2. Jeżeli w umowie o pracę określono jedynie wynagrodzenie akordowe za pracę wykonywaną - bez stawki osobistego zaszeregowania pracownika, to za czas niewykonywania pracy w okolicznościach wskazanych w punkcie 1 przysługuje temu pracownikowi odpowiednie wynagrodzenie.

Uzasadnienie

Strony zawarły umowę, na podstawie której wnioskodawca od 1.XII.1976 r. pracował u pozwanego przy obróbce szyb do samochodów za wynagrodzeniem akordowym po 1,50 zł od każdej wykonanej sztuki. Strony nie ustaliły stawki osobistego zaszeregowania wnioskodawcy. Wnioskodawca zarabiał miesięcznie od 4.000 do 6.000 zł i był ubezpieczony przez pozwanego.

Wnioskodawca twierdził, że od 10 do 21 stycznia 1977 r. nie wykonywał pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy i domagał się za ten okres wynagrodzenia.

Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość wyrażoną w zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w trybie art. 66 ust. 1 ustawy o o.s.p. i u.s.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Odpłatność pracy świadczonej w ramach stosunku pracy należy do rzędu podstawowych i bezwzględnie obowiązujących zasad prawa pracy (art. 13 k.p.). Na podstawie art. 22 k.p. zatrudnienie pracownika jest możliwe tylko za wynagrodzeniem. Pracownikowi przysługuje w zasadzie wynagrodzenie tylko za pracę wykonaną (art. 80 k.p.). Jednakże przepisy prawa pracy przewidują wyjątki uprawniające pracownika do wynagrodzenia za pracę mimo jej nieświadczenia. Jednym z wyjątków od zasady wynagradzania tylko za pracę wykonaną jest prawo pracownika do wynagrodzenia za czas gotowości do świadczenia pracy, jeżeli nie mógł jej wykonywać z przyczyn dotyczących zakładu pracy (art. 81 § 1 k.p.) W takim przypadku, podobnie jak i w razie nie zawinionego przez pracownika przestoju, przysługuje wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną (art. 81 § 1 i 2 k.p.).

Powołane przepisy mają zastosowanie również w stosunkach pracy, w których pracodawcą jest osoba fizyczna. Ich stosowanie bowiem w tych stosunkach prawnych nie zostało wyłączone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie stosunków pracy, w których pracodawcą jest osoba fizyczna (Dz. U. Nr 45, poz. 272), wydanym na podstawie upoważnienia zawartego w art. 299 § 2 k.p.

Z tych przyczyn postanowienie umowy o pracę, wyłączające prawo pracownika do wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących zakładu pracy, jest nieważne z mocy art. 18 § 2 k.p. także wówczas, gdy pracodawcą jest osoba fizyczna. Takie bowiem umowne ukształtowanie uprawnień płacowych pracownika jest dla niego mniej korzystne od przewidzianego w art. 81 § 1 i 2 k.p.

Przy stosowaniu akordowego systemu wynagradzania strony stosunku pracy powinny określić nie tylko akordowe wynagrodzenie pracownika, lecz również stawkę jego osobistego zaszeregowania. Niedopełnienie tego obowiązku i brak przepisów płacowych, mających zastosowanie do konkretnego stosunku pracy, co jest możliwe, zwłaszcza gdy pracodawcą jest osoba fizyczna, nie może prowadzić do wniosku, iż w takim przypadku pracownikowi nie przysługuje żadne wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy, chociaż był gotów do jej wykonywania, lecz doznał przeszkód z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Takie bowiem rozwiązanie sprzeczne byłoby z podstawowym założeniem odpłatności pracy. Poza tym - według art. 84 k.p. - pracownik nie może się zrzec prawa do wynagrodzenia.

Obowiązujące przepisy prawa pracy nie normują bezpośrednio kwestii, w jaki sposób w opisanej sytuacji należy ustalić wynagrodzenie pracownika. Przed wejściem w życie kodeksu pracy - jeżeli ani w umowie, ani układzie zbiorowym pracy strony nie określiły wysokości wynagrodzenia - pracownikowi na podstawie art. 442 § 2 k.z. przysługiwało wynagrodzenie przyjęte zwyczajowo, a w razie braku zwyczaju - odpowiednie wynagrodzenie.

W obecnym stanie prawnym ogólną wskazówkę ustalenia wynagrodzenia pracownika w rozważanej sytuacji powinna stanowić treść art. 78 k.p. Decydujące znaczenie przy określaniu stawki osobistego zaszeregowania pracownika i ustaleniu wysokości wynagrodzenia za czas niewykonywania pracy ma rodzaj pracy i kwalifikacje wymagane przy jej wykonywaniu. Nie bez znaczenia są też rzeczywiste kwalifikacje pracownika, jakość i wydajność jego pracy. Przy określeniu wynagrodzenia pracownika pomocne byłoby też ustalenie wynagrodzeń czasowych innych pracowników, wykonujących te same lub podobne czynności i mających takie same kwalifikacje, a przy tym zatrudnionych w analogicznych bądź zbliżonych warunkach i w tym samym czasie. W razie trudności w dokonaniu niezbędnych ustaleń celowe mogłoby być zasięgnięcie opinii biegłego, zorientowanego w sprawach płacowych w stosunkach pracy, w których zatrudniającym jest osoba fizyczna. W rozpoznawanej sprawie, ponieważ wnioskodawca pracował u rzemieślnika, pożyteczne mogłoby się okazać zasięgnięcie informacji właściwej izby rzemieślniczej.

Na podstawie wskazanych przesłanek i dokonania stosownych ustaleń organ rozpatrujący spór powinien określić odpowiednie wynagrodzenie przysługujące pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, lecz doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy.

Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy na przedstawione pytania udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1978 r., nr 4, poz. 67