Uchwała z dnia 1977-04-27 sygn. I PZP 3/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 3/77

Uchwała z dnia 27 kwietnia 1977 r. 

Przewodniczący: sędzia SN W. Formański (sprawozdawca). Sędziowie SN: S. Perestaj, T. Szymanek.

Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Generalnej PRL, K. Soboty, w sprawie z wniosku Stanisława K. przeciwko Miejskiemu Przedsiębiorstwu Komunikacyjnemu w Ł. o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi postanowieniem z dnia 27 stycznia 1977 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 66 ustawy z dnia 24 października 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych

"1) Czy wadliwe wypowiedzenie warunków pracy i płacy powinno uchodzić za niebyłe od momentu wydania orzeczenia przez komisję odwoławczą do spraw pracy, zawierającego stwierdzenie bezskuteczności wypowiedzenia bądź przywracającego pracownika do pracy, czy od momentu uprawomocnienia się tego orzeczenia?

2) Czy pracownikowi przywróconemu do pracy na poprzednich warunkach przysługuje wynagrodzenie - zgodnie z art. 81 § 1 k.p. - za czas pozostawania bez pracy ponad okres, o którym mowa w art. 47 § 1 k.p., jeżeli po wydaniu korzystnego dla niego rozstrzygnięcia przez komisję odwoławczą do spraw pracy, zgłosił natychmiastową gotowość przystąpienia do pracy, lecz nie został do niej dopuszczony przez pracodawcę, który wniósł nieuzasadnione od tego orzeczenia, oddalone przez sąd pracy?"

powziął następującą uchwałę:

1. Zakład pracy obowiązany jest zatrudnić pracownika, któremu wypowiedziano umowę o pracę (warunki pracy i płacy) w sposób niezgodny z prawem lub nieuzasadniony, z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o bezskuteczności wypowiedzenia lub o przywróceniu pracownika do pracy.
2. Pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przez okres nie dłuższy niż określony w art. 47 § 1 k.p.; przepis art. 81 k.p. w przypadku takim nie ma zastosowania.

Uzasadnienie

Przedstawione zagadnienia prawne wynikły na tle następującego stanu faktycznego:

Pozwane Przedsiębiorstwo rozwiązało z wnioskodawcą stosunek pracy z dniem 30.IV.1976 r. na skutek nieprzyjęcia przez niego proponowanych nowych warunków pracy.

Orzeczeniem Terenowej Komisji Odwoławczej wnioskodawca został przywrócony do pracy na poprzednich warunkach.

Pismem z dnia 31.V.1976 r. zgłosił on gotowość natychmiastowego podjęcia pracy. Pracodawca nie dopuścił go do pracy, gdyż wniósł odwołanie od orzeczenia Komisji do Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Wyrokiem tego Sądu z dnia 20.VII.1976 r. zostało oddalone odwołanie pozwanego Przedsiębiorstwa. Wnioskodawca został dopuszczony do pracy na poprzednich warunkach w dniu 23.VII.1976 r.

Pracodawca - powołując się na art. 47 § 1 k.p. - wypłacił wnioskodawcy wynagrodzenie za 2 miesiące pozostawania bez pracy. Faktycznie pozostawał on bez pracy przez 2 miesiące i 23 dni. W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca domagał się przyznania mu dalszego wynagrodzenia za okres od 1 do 24.VII.1976 r. i o wyrównanie szkody za pozbawienie świadczeń socjalnych, tj. biletów wolnej jazdy środkami miejskiej komunikacji.

Zakładowa Komisja Rozjemcza zobowiązała zakład pracy do wypłacenia wnioskodawcy odszkodowania za 23 dni pozostawania bez pracy tytułem utraconego zarobku oraz tytułem równowartości za 2 bilety wolnej jazdy. Komisja w uzasadnieniu wskazała jako podstawę rozstrzygnięcia art. 81 § 1 k.p., a ponadto podniosła, że wnioskodawca był pracownikiem nienagannie pracującym, udzielał się w pracy społecznej i starał się o dobro Przedsiębiorstwa. Dlatego Komisja - kierując się zasadami współżycia - uznała, że nie powinien on doznać żadnych strat materialnych.

Od orzeczenia powyższego wniosło odwołanie pozwane Przedsiębiorstwo, zarzucając obrazę art. 47 § 1 k.p. i art. 81 § 1 k.p.

Przy rozpoznawaniu odwołania nasunęły się Okręgowemu Sądowi wątpliwości przedstawione w pytaniu i w sposób następujący motywowane:

Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 28.V.1975 r. V PZP 12/75 (OSNCP 1976, z. 9, poz. 187) między innymi wypowiedział w uzasadnieniu pogląd, że orzeczenie o przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach ma pod rządem przepisów kodeksu pracy charakter mieszany konstytutywno-deklaratoryjny. Konstytutywny charakter tego orzeczenia wyraża się w tym, że doprowadza ono do powstania stosunku pracy, jaki istniał przed zakwestionowanym rozwiązaniem umowy o pracę, deklaratywny zaś, że zobowiązuje zakład pracy do zatrudnienia pracownika. W tym fragmencie uzasadnienia uchwały Sąd Najwyższy nic nie mówi o prawomocności orzeczenia, natomiast w następnym fragmencie Sąd Najwyższy wiąże prawomocność orzeczenia z restytucją rozwiązanego stosunku pracy.

Gdyby przyjąć, że prawomocność orzeczenia przywracającego do pracy jest decydująca dla powstania obowiązku zakładu pracy do ponownego zatrudnienia pracownika, wówczas pracownikowi należałoby się tylko wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy określony w art. 47 § 1 k.p. Przy tym poglądzie pracownik nie miałby prawa otrzymać wynagrodzenia za dalszy okres pozostawania bez pracy, ponad okres wynikający z cytowanego wyżej art. 47 § 1 k.p., chociaż pracownik zgłasza pracodawcy gotowość świadczenia pracy już po orzeczeniu organu I instancji.

Pogląd taki o tyle budzi wątpliwości, że art. 47 § 1 k.p. nic nie mówi o prawomocności orzeczenia. Nadto przy wypowiedzeniu warunków pracy i płacy - jak to ma miejsce w rozpoznawanej sprawie - przepisy o wypowiedzeniu umowy o pracę stosuje się odpowiednio (art. 42 § 1 k.p.). Można więc bronić poglądu, że przy odpowiednim stosowaniu przepisów o wypowiedzeniu definitywnym do wypowiedzenia zmieniającego, pracodawca ma obowiązek zatrudnienia pracownika na poprzednich warunkach pracy już z momentem rozstrzygnięcia pozytywnie dla pracownika sprawy przez organ I instancji. Przy wypowiedzeniu zmieniającym wolą podmiotu zatrudniającego nie może bowiem być chęć pozbycia się pracownika, a jedynie chęć przekształcenia istniejącego stosunku pracy.

Jeżeli więc terenowa komisja odwoławcza nie podziela stanowiska zakładu pracy co do istnienia uzasadnionych podstaw dla przekształcenia tego stosunku pracy, to zakład pracy powinien natychmiast dopuścić pracownika do pracy. Za takim poglądem przemawiałby także argument z art. 51 § 1 k.p. Z przepisu tego można wyprowadzić wniosek, że wadliwe wypowiedzenie powinno uchodzić za niebyłe od momentu wydania orzeczenia o bezskuteczności, czy o przywróceniu do pracy, a nie od momentu uprawomocnienia się tego orzeczenia.

Zakład pracy, wnosząc nieuzasadnione odwołanie od orzeczenia komisji odwoławczej do spraw pracy przywracającego pracownika do pracy i odmawiając zatrudnienia go po upływie okresu wypowiedzenia i po pozytywnym dla niego orzeczeniu komisji odwoławczej, powinien ponosić odpowiedzialność za stratę, którą może ponieść pracownik niedopuszczony do pracy. Te argumenty mogłyby przemawiać za przyjęciem poglądu, że pracownikowi zgłaszającemu gotowość do pracy, po orzeczeniu komisji odwoławczej do spraw pracy przywracającym go do pracy na poprzednich warunkach, a który nie został do niej dopuszczony przez pracodawcę wnoszącego nieuzasadnione odwołanie od orzeczenia komisji, należy się wynagrodzenie - zgodnie z art. 81 § 1 k.p. - za czas gotowości do pracy począwszy od dnia, od którego pracownik powinien być nadal zatrudniony, jeżeli wynagrodzenie za okres przewidziany w art. 47 k.p. nie pokrywa poniesionych szkód. Z przyczyn leżących bowiem po stronie zakładu pracy zasadne orzeczenie komisji uprawomocniło się dopiero po upływie okresu, za jaki pracownikowi przysługuje wynagrodzenie na podstawie art. 47 § 1 k.p.

Sąd Najwyższy kierował się następującymi przesłankami:

Wątpliwości Okręgowego Sądu zrodziły się niewątpliwie na tle kontrowersyjnych wypowiedzi w literaturze prawniczej w przedmiocie problemu, jaki wpływ na losy nieprawomocnego orzeczenia o bezskuteczności wypowiedzenia wydanego przez komisję odwoławczą do spraw pracy ma upływ okresu wypowiedzenia w czasie trwającego procesu, w szczególności, czy pomimo wydania orzeczenia o bezskuteczności wypowiedzenia stosunek pracy rozwiązuje się, jeżeli przed końcem okresu wypowiedzenia nie doszło do uprawomocnienia się wydanego orzeczenia. Nie zajmując stanowiska co do tych sporów doktrynalnych, należy mieć jednak na uwadze fundamentalną zasadę procesową, że jedynie prawomocne orzeczenia kształtujące mogą wywierać skutki prawnomaterialne. Zgodnie z tą zasadą nieprawomocne orzeczenie przywracające pracownika do pracy nie zobowiązuje jeszcze zakładu pracy do ponownego zatrudnienia takiego pracownika ani też nie stwarza pracownikowi - pomimo zgłoszenia gotowości niezwłocznego podjęcia pracy - większych uprawnień w razie późniejszego uprawomocnienia się tego orzeczenia od tych uprawnień, jakie przysługują z mocy przepisów kodeksu pracy pracownikowi prawomocnie przywróconemu do pracy i który zgłosił gotowość niezwłocznego podjęcia pracy w terminie 7 dni od prawomocnego przywrócenia go do pracy.

Zakład pracy wnosząc odwołanie od orzeczenia komisji odwoławczej do spraw pracy realizuje przysługujące mu z mocy art. 272 k.p. uprawnienie. Niekorzystny wynik postępowania odwoławczego dla strony, która wniosła odwołanie, nie stwarza przeciwnikowi większych uprawnień od przysługujących mu na podstawie przepisów prawa, poza ubocznymi skutkami przedłużającego się procesu, np. w dziedzinie odsetek za zwłokę czy kosztów procesu.

O tym, że m.in. przepisy art. 47 i 48 k.p. dotyczą sytuacji, gdy pracownik podejmuje pracę bądź zgłasza gotowość niezwłocznego jej podjęcia po uprawomocnieniu się orzeczenia o przywrócenie do pracy, dał wyraz Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 28.V.1976 r., V PZP 12/75 (OSNCP 1976, z. 9, poz. 187), podkreślając kilkakrotnie w motywach o reaktywowaniu stosunku pracy z mocy prawomocnego orzeczenia przywracającego pracownika do pracy i o biegu 7-dniowego terminu dla zgłoszenia gotowości do pracy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o przywróceniu pracownika do pracy.

Pogląd przeto, że zakład pracy powinien dopuścić pracownika do pracy niezwłocznie z chwilą zajęcia przez komisję odwoławczą stanowiska co do bezskuteczności wypowiedzenia umowy o pracę (warunków pracy lub płacy), bez odczekania prawomocności orzeczenia komisji w tym przedmiocie, nie znajduje podstaw prawnych. Tym bardziej brak takich podstaw dla poglądu, że zakład pracy, wnosząc odwołanie od orzeczenia komisji odwoławczej przywracającego pracownika do pracy i odmawiając zatrudnienia go po upływie okresu wypowiedzenia, powinien ponosić odpowiedzialność za szkodę, którą poniósł pracownik niedopuszczony natychmiast do pracy, gdyby okazało się, że odwołanie zakładu pracy nie zostało uwzględnione.

Przytoczone wyżej, a bezpodstawne poglądy, zrodziły drugą wątpliwość, czy pracownikowi zgłaszającemu gotowość podjęcia pracy po nieprawomocnym orzeczeniu komisji odwoławczej do spraw pracy przywracającym go do pracy na poprzednich warunkach, a który nie został do niej dopuszczony przez zakład pracy, na skutek nieuzasadnionego odwołania tego zakładu od orzeczenia komisji, przysługuje wynagrodzenie - zgodnie z art. 81 § 1 k.p. - za cały czas gotowości do pracy, począwszy od dnia, od którego pracownik powinien być nadal zatrudniony, jeżeli wynagrodzenie za okres przewidziany w art. 47 k.p. nie pokrywa poniesionych przez pracownika szkód.

Odpowiedź negatywna wynika z powołanej na wstępie zasady, iż nieprawomocne orzeczenie nie stwarza ani uprawnień, ani obowiązków dla pozostających w sporze stron stosunku pracy oraz dlatego, że pracownikowi przywróconemu do pracy i ponownie zatrudnionemu nie przysługuje wynagrodzenie za okres dłuższy, niż to wynika z art. 47 § 1 k.p. Cytowany przepis kodeksu pracy stanowi podstawę do wypłacenia wynagrodzenia za okres niewykonywania pracy osobie nie pozostającej w okresie, za który to wynagrodzenie jest wypłacane, w stosunku pracy. Żądanie natomiast w takiej sytuacji dalszego wynagrodzenia na podstawie art. 81 § 1 k.p. jest nieuzasadnione z tego względu, że przepis ten dotyczy osób pozostających w stosunku pracy, które nie świadczą pracy mimo gotowości do jej wykonywania z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Art. 81 § 1 k.p. może mieć natomiast zastosowanie - jak wyjaśniła cytowana już uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28.V.1976 r. V PZP 12/75 - w sytuacji, gdy pracownik przywrócony do pracy w wyniku prawomocnego orzeczenia komisji odwoławczej do spraw pracy zgłosi w terminie przewidzianym w art. 48 § 1 k.p. gotowość podjęcia pracy i nie zostanie zatrudniony przez zakład pracy z przyczyn dotyczących tego zakładu.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy powziął uchwałę jak w sentencji.

OSNC 1977 r., Nr 9, poz. 163