Wyrok z dnia 1976-09-09 sygn. IV PR 135/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV PR 135/76

Wyrok z dnia 9 września 1976 r.

Artykuł 319 k.p.c., uprawniający sąd do ograniczenia w sentencji wyroku zakresu odpowiedzialności dłużnika za dług spadkowy do wartości czynnego spadku (przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza z art. 1031 § 2 k.c.), nie daje podstawy do oddalenia powództwa na tej podstawie, że zmarły nie pozostawił spadku. Ustalenie, czy istnieje spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności, należy do postępowania egzekucyjnego.

Przewodniczący: sędzia T. Szymanek. Sędziowie: E. Brzeziński, M. Rafacz-Krzyżanowska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa Handlu Spożywczego Oddział w G. przeciwko Zofii K., Alicji K. i Katarzynie K. o zapłatę na skutek rewizji powodowego Przedsiębiorstwa od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 23 grudnia 1975 r.

uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu w Gdańsku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania rewizyjnego.

Uzasadnienie

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki oddalił powództwo, a rozstrzygnięcie swe oparł na następujących ustaleniach oraz wynikających z nich wnioskach:

Kazimierz K. był kierownikiem sklepu spożywczego w okresie od dnia 22.VI.1973 r. do dnia 1.IV.1974 r. Przeprowadzona za ten okres inwentaryzacja wykazała niedobór w wysokości 139.530 zł 51 gr. Kazimierz K. zmarł w dniu 22.IV.1974 r. i pozostawił żonę Zofię K. oraz dwie małoletnie córki. Powodowe Przedsiębiorstwo wytoczyło powództwo przeciwko tym osobom jako ustawowym spadkobiercom zmarłego Kazimierza K. Zgodnie z art. 1016 k.c. oraz art. 1081 § 2 k.c. należy przyjąć, że wszystkie pozwane przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza, tj. że odpowiadają za długi spadkowe jedynie do wartości czynnego spadku, ustalonego w spisie inwentarza (art. 1031 § 2 k.c.).

Na podstawie zeznań pozwanej Zofii K. Sąd Wojewódzki ustalił, że zmarły Kazimierz K. nie pozostawił żadnego spadku. W tych warunkach Sąd Wojewódzki doszedł do wniosku, że skoro pozwane ponoszą odpowiedzialność materialną do wysokości czynnego spadku, a spadku tego brak, to wobec tego odpada przesłanka uzasadniająca ich odpowiedzialność materialną.

Wyrok ten zaskarżyło powodowe Przedsiębiorstwo, zarzucając naruszenie art. 319 k.p.c. oraz kwestionując ustalenie Sądu, że po zmarłym nie pozostał żaden majątek. Skarżący wnosi o uchylenie wyroku Sądu Wojewódzkiego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zgodnie z powołanym przez skarżącego przepisem art. 319 k.p.c., jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność tylko z określonych przedmiotów majątkowych lub do wysokości wartości tych przedmiotów, sąd może uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. Na tle cytowanego przepisu powstaje do rozstrzygnięcia problem, czy w razie ograniczenia odpowiedzialności dłużnika za dług spadkowy do wartości czynnego spadku dopuszczalne jest oddalenie powództwa wówczas, gdy w ocenie Sądu nie pozostał po zmarłym spadek pozwalający na zaspokojenie dochodzonej od spadkobierców należności. Istota przepisu art. 319 k.p.c. polega na tym, że w sytuacji objętej powyższą dyspozycją sąd jest uprawniony zamieścić w sentencji wyroku wzmiankę o ograniczeniu zakresu odpowiedzialności materialnej pozwanego. Jeżeli ograniczenie tej odpowiedzialności sprowadza się do odpowiedzialności pozwanego do wartości czynnego spadku, to sąd, realizując postulat zawarty w art. 319 k.p.c., powinien o tym ograniczeniu wspomnieć w sentencji wyroku. W razie niezamieszczenia takiej wzmianki w sentencji wyroku przepis art. 319 k.p.c. nie stoi jednak na przeszkodzie temu, aby dłużnik w innym postępowaniu dochodził uprawnień wynikających z ograniczenia zakresu jego odpowiedzialności materialnej (np. w procesie o ustalenie).

Natomiast przepis art. 319 k.p.c., uprawniający sąd do ograniczenia w sentencji wyroku zakresu odpowiedzialności dłużnika za dług spadkowy do wartości czynnego spadku (przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza z art. 1031 § 2 k.c.), nie daje podstawy do oddalenia powództwa na tej podstawie, że zmarły nie pozostawił spadku. Ustalenie, czy istnieje spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie przypadającej od dłużnika należności, należy do postępowania egzekucyjnego. Pod tym względem art. 319 k.p.c. nie wprowadza zmian w stosunku do odpowiedzialności dłużnika, co do którego nie mają zastosowania ograniczenia przewidziane w art. 319 k.p.c., a zatem gdy dłużnik odpowiada za przypadającą od niego należność całym swym majątkiem. Nie ulega wątpliwości, że sąd procesowy nie oddali powództwa dlatego, że wprawdzie dłużnik ponosi odpowiedzialność, ale z przewodu sądowego wynika, że nie posiada on takiego majątku, który by pozwolił wyegzekwować przypadającą od niego należność. Kwestia bowiem, jakim majątkiem dysponuje dłużnik, jest dla sądu procesowego obojętna, gdyż ocena tego zagadnienia należy do zakresu postępowania egzekucyjnego. Podobnie rzecz się przedstawia w sytuacji procesowej z art. 319 k.p.c. Również i tutaj do kognicji sądu procesowego nie należy badanie, czy istnieje majątek (spadek) pozwalający na zaspokojenie przypadającej na rzecz wierzyciela należności.

W związku z powyższym Sąd Wojewódzki przy ponownym rozpoznawaniu sprawy ustali zakres odpowiedzialności zmarłego Kazimierza K. Gdyby przeprowadzone ustalenia oraz dokonana na ich podstawie ocena materiału dowodowego pozwoliły przyjąć, iż odpowiedzialność ta istnieje, wówczas Sąd zasądzi od pozwanych przypadającą od nich należność, z zaznaczeniem w sentencji wyroku o ograniczeniu zakresu odpowiedzialności materialnej pozwanych do majątku czynnego spadku z uwagi na przyjęcie przez nich spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Wojewódzkiemu do ponownego rozpoznania.

OSNC 1977 r., Nr 4, poz. 80