Uchwała z dnia 1976-07-13 sygn. I PZP 22/76

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I PZP 22/76

Uchwała z dnia 13 lipca 1976 r. 

Przewodniczący: sędzia W. Formański (sprawozdawca). Sędziowie: E. Jachczyk, K. Zieliński.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Antoniego M. przeciwko Wojewódzkiej Spółdzielni Transportu Wiejskiego w R. o niewydanie w terminie świadectwa pracy i sprostowanie opinii po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi postanowieniem z dnia 22 kwietnia 1976 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 66 ustawy z dnia 24 października 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych:

"1. Czy pracownikowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez zakład pracy wskutek wydania niewłaściwego świadectwa pracy, jeżeli pracownik otrzymał odszkodowanie przyznane mu w innej sprawie na podstawie art. 56 i 58 k.p.?

2. Czy wskazanie w świadectwie pracy trybu rozwiązania umowy o pracę zgodnego z trybem istniejącym faktycznie w chwili wydawania świadectwa pracy odpowiada wymogom § 4 i § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie świadectw pracy i opinii (Dz. U. Nr 45, poz. 269), jeżeli organy rozstrzygające spór w innej sprawie uznały, że rozwiązanie naruszało obowiązujące przepisy i przyznały pracownikowi odszkodowanie z art. 56 i art. 58 k.p., tj. czy jest to informacja rzetelna i czy wymienione przepisy stosuje się do świadectw pracy?",

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Pracownikowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez zakład pracy wskutek wydania niewłaściwego świadectwa pracy (art. 99 § 1 k.p.), niezależnie od przyznanego mu odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez zakład pracy umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 56 i 58 k.p.).

Jednakże odszkodowanie za okres pozostawania bez pracy wskutek wydania niewłaściwego świadectwa pracy może być przyznane tylko w zakresie szkody nie wyrównanej przyznanym odszkodowaniem z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Świadectwo pracy, w którym wskazano, zgodnie ze stanem faktycznym, rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika jako tryb rozwiązania stosunku pracy, jest - w razie wykazania przez pracownika niezgodności z prawem takiego rozwiązania umowy o pracę - świadectwem niewłaściwym w rozumieniu art. 99 § 1 k.p.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

Zakład pracy rozwiązał z wnioskodawcą z dniem 25 czerwca 1975 r. umowę o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn przewidzianych w art. 52 § 1 pkt 1 i 2 k.p., zamieszczając w świadectwie pracy wzmiankę o natychmiastowym trybie rozwiązania stosunku pracy. Wnioskodawca pozostawał bez zatrudnienia do dnia 3.IX.1975 r.

Orzeczeniem Terenowej Komisji Odwoławczej, zatwierdzonym przez Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 5 lutego 1976 r. (zmiana polegała jedynie na podwyższeniu zasądzonej kwoty), zostało przyznane wnioskodawcy odszkodowanie z art. 56 i 58 k.p. w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia, tj. za okres wypowiedzenia.

Wnioskodawca w rozpoznawanej obecnie sprawie domagał się odszkodowania za cały czas pozostawania bez pracy wskutek wydania mu niewłaściwego świadectwa pracy z dnia 30.VI.1975 r. oraz sprostowania opinii o pracy.

Terenowa Komisja Odwoławcza oddaliła ten wniosek, uznając, że nie przysługuje jednocześnie roszczenie o odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy i o naprawienie szkody wskutek wydania niewłaściwego świadectwa pracy, ponieważ zakład pracy w chwili rozwiązania stosunku pracy nie mógł wydać świadectwa pracy o innej treści, chyba że po uznaniu przez komisję bezpodstawności natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę i zgłoszeniu się wnioskodawcy po właściwe świadectwo pracy zakład pracy nie wydał go lub wydał z opóźnieniem, wskutek czego wnioskodawca poniósł szkodę.

Na skutek odwołania wnioskodawcy od powyższego orzeczenia Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 66 ustawy z dnia 24 października 1974 r. o okręgowych sądach pracy i ubezpieczeń społecznych wątpliwości prawne, ujęte w przytoczonych na wstępie pytaniach.

W uzasadnieniu wątpliwości Okręgowy Sąd zauważył, że za poglądem Komisji o braku prawa do dochodzenia odszkodowania z art. 99 § 1 i § 2 k.p., gdy pracownikowi przyznano odszkodowanie na podstawie art. 56 i 58 k.p., mogłaby przemawiać terminologiczna jedność roszczeń. Zarówno bowiem art. 56 i 58 k.p., jak i art. 99 § 1 i § 2 k.p. określają charakter roszczenia pracownika jako odszkodowanie.

Terminologiczna jednorodność nie oznacza jednak tożsamości roszczeń.

Odszkodowanie z art. 56 i 58 k.p. należy się pracownikowi bez obowiązku wykazania szkody poniesionej wskutek pozostawania bez pracy.

Natomiast art. 99 § 1 i § 2 k.p. uzależnia prawo pracownika od wykazania szkody wyrządzonej przez zakład pracy wskutek niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy.

Wykładnia językowa omawianych przepisów pozwala na postawienie tezy, że pracownikowi przysługują odrębne roszczenia z art. 56 i 99 k.p. i że odszkodowanie przyznane na podstawie art. 56 i 58 k.p. nie pochłania odszkodowania z art. 99 k.p.

Postawiona teza nie wyklucza możliwości zaliczenia (potrącenia) sumy odszkodowania otrzymanego na podstawie art. 56 i 58 k.p. na poczet odszkodowania z art. 99 § 1 i § 2 k.p. Szkoda, którą pracownik poniósł wskutek niewydania mu w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy, została zmniejszona o kwotę otrzymaną z art. 56 i 58 k.p. Tylko wtedy, gdyby wysokość otrzymanego odszkodowania z art. 56 i 58 k.p. w całości pokryła szkodę pracownika, o której mowa w art. 99 § 1 k.p., można by przyjąć brak prawa pracownika do roszczenia z art. 99 k.p.

Można reprezentować dalej idący pogląd o braku podstaw do zaliczenia sumy odszkodowania z art. 56 i 58 k.p. na poczet odszkodowania z art. 99 k.p. Jeżeli bowiem odszkodowanie z art. 56 i 58 k.p. należy się pracownikowi niezależnie od tego, czy poniósł jakąkolwiek szkodę, to jest to odszkodowanie jakościowo inne od odszkodowania z art. 99 k.p.

Wątpliwość przedstawiona w pytaniu drugim ma swe źródło - zdaniem Okręgowego Sądu - w lakoniczności przepisów regulujących wymogi i cechy świadectw pracy. Kodeks pracy nie wymienia żadnej cechy, której powinna odpowiadać treść świadectwa pracy, lecz jedynie w art. 97 § 2 wymienia składniki treści świadectwa.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie świadectw pracy i opinii także nie określa wprost, jakim wymogom powinna odpowiadać treść świadectwa pracy. W § 9 tego rozporządzenia jest odesłanie do odpowiedniego stosowania § 7 i § 8 w razie niewydania świadectwa pracownikowi w terminie lub wydania świadectwa niewłaściwego.

Przy formułowaniu pytania założono, że mimo braku wyraźnego odesłania do § 4 i 5 rozporządzenia przepisy te należy stosować co najmniej odpowiednio w drodze analogii przy wydawaniu świadectwa pracy. Oznacza to, że zakład pracy sporządza świadectwo pracy na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach osobowych pracownika i że powinien rzeczowo i rzetelnie podać dane przewidziane w art. 97 § 2 k.p.

Wprawdzie w dacie wydawania świadectwa pracy zakład pracy sporządzający świadectwo podał w nim tryb rozwiązania zgodny z faktami wówczas istniejącymi, ale nie można uznać żadnej informacji za rzetelną, jeżeli okaże się ona w konsekwencji obiektywnie nieprawdziwa.

Sąd Najwyższy kierował się następującymi przesłankami:

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez zakład pracy wskutek wydania niewłaściwego świadectwa pracy jest roszczeniem odszkodowawczym o podwójnym charakterze, odszkodowanie bowiem uzyskane w uwzględnieniu tego roszczenia spełnia nie tylko funkcję kompensacyjną, ale także organizatorską, ponieważ orzeczenie o odszkodowaniu w związku z wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy stanowi z mocy art. 99 § 4 k.p. podstawę do zmiany tego świadectwa. Roszczenie natomiast o odszkodowanie w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez zakład pracy umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 56 i 58 k.p.) przysługuje pracownikowi z jednej strony jako środek rekompensaty utraty wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, nie dłużej jednak niż za okres wypowiedzenia lub, gdy rozwiązanie dotyczy umowy o pracę zawartej na czas określony albo na czas wykonania określonej pracy, za czas, do którego umowa miała trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące, z drugiej strony - jako środek niwelujący ujemne następstwa niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z zakresie trwania stosunku pracy. Z mocy bowiem art. 51 § 2 k.p. w związku z art. 61 k.p. okres pozostawania bez pracy, odpowiadający okresowi, za który przyznano odszkodowanie, wlicza się pracownikowi do okresu zatrudnienia. Słusznie też Okręgowy Sąd Pracy zwraca uwagę na jeszcze jedną różnicę między obu rozważanymi roszczeniami, tę mianowicie, że odszkodowanie, o którym mowa w art. 56 i 58 k.p., nie jest uzależnione od wykazania, czy i w jakiej wysokości poniósł pracownik szkodę wskutek pozostawania bez pracy.

Już z tego, co wyżej stwierdzono, wynika, że nie można stawać znaku równości między obu przedmiotowymi roszczeniami, w związku z czym roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez zakład pracy wskutek wydania niewłaściwgo świadectwa pracy przysługuje pracownikowi niezależnie od przyznanego mu odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez zakład pracy umowy o pracę bez wypowiedzenia.

Mimo wskazanych różnic wspomniane roszczenia mają tę wspólną cechę, że są typu odszkodowawczego, zmierzają bowiem do uzyskania odszkodowania, które między innymi ma wyrównać szkodę w postaci utraty wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Ten wzgląd nie może pozostawać bez wpływu na wzajemny stosunek obu odszkodowań. Jeżeli więc odszkodowanie z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia wyrównuje całkowicie utratę wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy przez okres 6 tygodni, to wówczas - z braku przesłanki warunkującej odszkodowanie z art. 99 § 1 i § 2 k.p. w postaci szkody - nie przysługuje już pracownikowi roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej przez zakład pracy wskutek wydania niewłaściwego świadectwa pracy. Częściowe zaś pokrycie szkody odszkodowaniem z art. 56 i 58 k.p. powoduje odpowiednie zmniejszenie odszkodowania z art. 99 § 1 i § 2 k.p. Stwierdzenia te stanowią odpowiedź na drugą wątpliwość rozważaną przez Okręgowy Sąd w uzasadnieniu swego postanowienia.

Odpowiedź na pytanie dotyczące treści świadectwa pracy nie wymaga, jak sugeruje Okręgowy Sąd, konfrontowania jego zgodności z przepisami § 4 i § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 listopada 1974 r. w sprawie świadectw pracy i opinii (Dz. U. Nr 45, poz. 269), gdyż przepisy te dotyczą wyłącznie opinii o pracy i nie mogą być nawet w drodze analogii stosowane do świadectw pracy. Wynika to nie tylko z § 9 wymienionego rozporządzenia, który w odniesieniu do świadectw pracy odsyła jedynie do zasad określonych w § 7 i 8, normujących tryb postępowania, ale także z dyspozycji § 4 i 5 tego rozporządzenia, obejmującej zagadnienia ocenne. Treść zaś świadectwa pracy dotyczy danych faktycznych, ściśle określonych w art. 97 § 2 k.p. Dane te powinny być przytoczone zgodnie z prawdą i przede wszystkim na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach osobowych pracownika, z czym nie pozostają w związku elementy rzetelności i rzeczowości w ocenie, jakiej się wymaga od danych ocennych.

Zakład pracy jest obowiązany niezwłocznie wydać pracownikowi świadectwo pracy w związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy. Obowiązku zamieszczenia w nim trybu rozwiązania stosunku pracy nie uchyla wniesienie przez pracownika odwołania od takiego rozwiązania. W tym stanie rzeczy zakład pracy bierze na siebie ryzyko wydania niewłaściwego świadectwa pracy, jeżeli tryb rozwiązania stosunku pracy, zastosowany przez zakład pracy, okaże się w przyszłości dokonany z naruszeniem prawa. Ryzyka tego w żadnym przypadku nie można przerzucać na pracownika. Jeżeli więc pracownik wykaże, że rozwiązanie umowy o pracę nie było zgodne z prawem, świadectwo pracy jest w rozumieniu art. 99 § 1 k.p. świadectwem niewłaściwym, chociaż w chwili jego wydania w swej treści, dotyczącej przyczyny rozwiązania umowy o pracę, odpowiadało ówczesnemu stanowi faktycznemu. Rozwiązanie takie jednak już było niezgodne z prawem. Świadectwo zaś niewłaściwe rodzi w świetle art. 99 § 1 k.p. roszczenie o naprawienie szkody, jaką zakład pracy wyrządził wskutek wydania takiego świadectwa.

Z tych przyczyn należało udzielić odpowiedzi jak w punkcie II uchwały.

OSNC 1977 r., Nr 2, poz. 21