Uchwała z dnia 2008-06-27 sygn. III CZP 50/08

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 50/08

Uchwała

z dnia 27 czerwca 2008 r.

Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)

Sędzia SN Zbigniew Strus

Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Katarzyny F. – syndyka masy upadłości "J." S.A. w G. przeciwko Przedsiębiorstwu Produkcyjno – Handlowo – Usługowemu "E." Andrzej R., Wiesław Ś. sp.j. w G. o zapłatę, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 27 czerwca 2008 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Toruniu postanowieniem z dnia 18 lutego 2008 r.:

"Czy uzasadniony zarzut apelacji naruszania art. 479¹⁸ § 2 k.p.c. przez pominięcie, jako sprekludowanych wszystkich wniosków dowodowych pozwanego, zgłoszonych w sprzeciwie od wyroku zaocznego może zostać uwzględniony, jeżeli pozwany na rozprawie nie zwrócił uwagi sądu na to uchybienie przepisom postępowania i nie wniósł o wpisanie zastrzeżenia do protokołu, stosownie do art. 162 k.p.c.?"

podjął uchwałę:

Strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd pierwszej instancji przepisom postępowania, dotyczącego wydania – na podstawie art. 479¹⁴ § 2 i art. 479¹⁸ § 3 k.p.c. – postanowienia oddalającego wniosek o przeprowadzenie dowodów, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to uchybienie (art. 162 k.p.c.).

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy, po rozpoznaniu sprzeciwu pozwanego od wyroku zaocznego wydanego w postępowaniu w sprawach gospodarczych, wydał na rozprawie postanowienie o pominięciu twierdzeń, zarzutów i wniosków dowodowych pozwanego zawartych w jego sprzeciwie, uznając, że uległy one prekluzji, gdyż pozwany nie przedstawił ich w odpowiedzi na pozew. Dopuścił jednocześnie dowody zawnioskowane w pozwie i po ich przeprowadzeniu wydał wyrok, którym utrzymał wyrok zaoczny w mocy. W apelacji pozwany zarzucił naruszenie art. 479¹⁸ § 3 w związku z art. 479¹⁴ § 2 k.p.c. W toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji pozwany nie wniósł o wpisanie do protokołu zastrzeżenia o uchybieniu polegającym na naruszeniu art. 479¹⁸ § 3 k.p.c.

Sąd Okręgowy przy rozpoznaniu apelacji pozwanego powziął wątpliwość, czy zarzut naruszenia art. 479¹⁸ § 3 może być uwzględniony, jeżeli pozwany stosownie do treści art. 162 k.p.c. nie zwrócił uwagi sądu na uchybienie przepisom postępowania w tym zakresie i zagadnienie to przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. (...)

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd drugiej instancji podniósł, że niezależnie od przedstawionego zagadnienia prawnego budzi także jego wątpliwość, czy naruszenie przepisów postępowania zarzucane przez pozwanego w apelacji spowodowało nieważność postępowania, wyrażając przy tym przekonanie, że zarzut naruszenia art. 479¹⁸ § 3 k.p.c. był uzasadniony. W tej sytuacji wymaga podkreślenia, że ocena, czy naruszenie przepisów postępowania w określonych okolicznościach faktycznych spowodowało pozbawienie możliwości obrony praw przez stronę, należy do zakresu merytorycznej oceny sądu rozpoznającego stosowny zarzut. Stwierdzenie w wyniku takiej oceny, że w sprawie miała miejsce nieważność postępowania, czyniłoby bezprzedmiotowym udzielenie odpowiedzi na przedstawione Sądowi Najwyższemu pytanie, art. 162 k.p.c. stanowi bowiem, że wyłączenie możliwości powoływania się w dalszym toku postępowania na uchybienia przepisom postępowania przez stronę, która nie wniosła o wpisanie do protokołu zastrzeżenia o uchybieniu przepisom postępowania, nie dotyczy tych naruszeń przepisów postępowania, które sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, a nieważność postępowania sąd drugiej instancji bierze pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1 k.p.c.).

W zakresie przedstawionego zagadnienia prawnego Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że treść art. 162 k.p.c. sprzeciwia się możliwości uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 479¹⁸ § 3 k.p.c. wtedy, gdy pozwany nie zwrócił uwagi sądu na to uchybienie sądu i nie wniósł o wpisanie odpowiedniego zastrzeżenia do protokołu. Pogląd ten należy podzielić, gdyż przemawia za nim wykładnia językowa i funkcjonalna art. 162 k.p.c. Przepis art. 162 k.p.c. w zdaniu drugim określa wyraźnie wyjątki, w których zdanie pierwsze art. 162 k.p.c. nie ma zastosowania. Nakazuje to przyjąć, że co do zasady w pozostałych wypadkach uchybień przepisom postępowania reguła ta powinna być stosowana.

W literaturze przyjmuje się, że celem regulacji z art. 162 k.p.c. jest pobudzenie inicjatywy stron w doprowadzeniu do szybkiego usunięcia dostrzeżonych przez nie naruszeń przepisów postępowania i umożliwienie sądowi niezwłocznego naprawienia błędu. W ten sposób dochodzi także do przyspieszenia i usprawnienia postępowania. Cel art. 162 k.p.c. byłby trudny do osiągnięcia przy założeniu, że strona, która we właściwym czasie nie zgłosiła odpowiedniego zastrzeżenia, może powołać się na uchybienie procesowe w środku zaskarżenia. Należy zatem przyjąć, że prekluzja przewidziana w art. 162 k.p.c. obejmuje także te uchybienia, które miały wpływ na wynik postępowania i mogły być przedmiotem zarzutów apelacyjnych. Stanowisko to znalazło wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok z dnia 10 grudnia 2004 r., III CK 90/04, OSP 2006, nr 6, poz. 69).

Jako szczególny przypadek tego rodzaju uchybień wymaga jednak rozważenia sytuacja, w której naruszenie przepisów postępowania znajduje wyraz w wydanym postanowieniu, część bowiem postanowień wydawanych w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji może być wprost zaskarżona, a inne mogą być podważane przy wykorzystaniu art. 380 k.p.c. Zagadnienie to było już przedmiotem rozważań w doktrynie, gdzie wyróżniono pod tym kątem kilka kategorii orzeczeń sądowych. Do pierwszej kategorii postanowień zostały zaliczone te, które są zaskarżalne zażaleniem, do drugiej postanowienia niekończące postępowania w sprawie, które mogą być zmieniane jedynie w razie zmiany okoliczności, a zatem wiążą sąd, który je wydał (art. 359 § 1 k.p.c.), a do trzeciej te, które nie są oddzielnie zaskarżalne i mogą być zmieniane stosownie do okoliczności sprawy. Jedynie do tych postanowień odnosi się art. 162 k.p.c. Podobne stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 października 2005 r., III CZP 55/05 (OSNC 2006, nr 9, poz. 144) i wyroku z dnia 15 czerwca 2007 r., II CSK 96/07 (nie publ.).

Z tych przyczyn należy podzielić pogląd, że w sytuacji, w której strona nie zwróciła uwagi sądu na uchybienia przepisom postępowania i nie wniosła o wpisanie odpowiedniego zastrzeżenia do protokołu, w terminie określonym w art. 162 k.p.c., nie może podnieść skutecznie w apelacji zarzutu naruszenia przepisów postępowania opartego na takich uchybieniach, jeżeli nie chodzi o naruszenie przepisu, które sąd bierze pod uwagę z urzędu, bądź strona nie uprawdopodobni, że nie zgłosiła zastrzeżenia bez swojej winy.

Uwzględniając to stanowisko, Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak na wstępie (art. 390 § 1 k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 05/2012

Strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd pierwszej instancji przepisom postępowania, dotyczącego wydania – na podstawie art. 479¹⁴ § 2 i art. 479¹⁸ § 3 k.p.c. – postanowienia oddalającego wniosek o przeprowadzenie dowodów, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to uchybienie (art. 162 k.p.c.).

(uchwała z dnia 22 czerwca 2008 r., III CZP 50/08, J. Gudowski, Z. Strus, D. Zawistowski, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 103; BSN 2008, nr 6, s. 13)

Glosa

Piotra Ostapy, Palestra 2012, nr 3–4, s. 176

Glosa ma charakter krytyczny.

Komentator podzielił stanowisko Sądu Najwyższego, że uchybienia procesowe, o których mowa w art. 162 k.p.c., nie mogą dotyczyć postanowień zaskarżalnych.

Za wątpliwy uznał natomiast pogląd, zgodnie z którym wymieniony przepis odnosi się również do postanowień, które mogą być przez sąd w każdej chwili zmienione lub uchylone, nie dotyczy zaś tych, które wiążą organ orzekający. Podniósł,
że krytykowane zapatrywanie nie znajduje oparcia w wykładni literalnej omawianego przepisu i nie przekonuje w konfrontacji z praktyką sądową. Jako nieczytelne dla strony niereprezentowanej przez profesjonalnego pełnomocnika ocenił powiązanie przez Sąd Najwyższy obowiązku zgłoszenia przez stronę zastrzeżenia do protokołu z uprawnieniem do wnioskowania o kontrolę postanowienia dowodowego mającego znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy przed sądem drugiej instancji. Zauważył, że celowość stosowania art. 162 k.p.c. do postanowień dowodowych powinna być analizowana przez pryzmat art. 380 k.p.c., którego wykładnia nie pozwala na twierdzenie, iż warunkiem dokonania na jego podstawie kontroli jest zwrócenie przez stronę uwagi na uchybienie sądu. Dodał, że formułowanie takiego warunku może ograniczać stronie prawo do obrony.