Zastosowanie art. 162 k.p.c. w zależności od rodzaju postanowienia sądu

W doktrynie wyróżniono kilka kategorii orzeczeń sądowych. Do pierwszej kategorii postanowień zostały zaliczone te, które są zaskarżalne zażaleniem, do drugiej postanowienia niekończące postępowania w sprawie, które mogą być zmieniane jedynie w razie zmiany okoliczności, a zatem wiążą sąd, który je wydał (art. 359 § 1 k.p.c.), a do trzeciej te, które nie są oddzielnie zaskarżalne i mogą być zmieniane stosownie do okoliczności sprawy. Jedynie do tych postanowień odnosi się art. 162 k.p.c. Podobne stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 października 2005 r., III CZP 55/05 i wyroku z dnia 15 czerwca 2007 r., II CSK 96/07).

W sytuacji, w której strona nie zwróciła uwagi sądu na uchybienia przepisom postępowania i nie wniosła o wpisanie odpowiedniego zastrzeżenia do protokołu, w terminie określonym w art. 162 k.p.c., nie może podnieść skutecznie w apelacji zarzutu naruszenia przepisów postępowania opartego na takich uchybieniach, jeżeli nie chodzi o naruszenie przepisu, które sąd bierze pod uwagę z urzędu, bądź strona nie uprawdopodobni, że nie zgłosiła zastrzeżenia bez swojej winy.

Uchwała SN z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP 50/08

Standard: 53744 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Postanowienia sądu można podzielić na trzy grupy. W pierwszej lokują się te, które są zaskarżalne zażaleniem (art. 394 k.p.c.), w drugiej te, które wprawdzie nie podlegają odrębnemu zaskarżeniu zażaleniem, ale wiążą sąd, który je wydał (art. 359 k.p.c.), natomiast do trzeciej należą te, które nie są zaskarżalne i nie wiążą sądu, w związku z czym mogą być zmienione lub uchylone „stosownie do okoliczności”.

Działaniu art. 162 k.p.c. nie mogą podlegać postanowienia zaliczone do grupy pierwszej i drugiej; w pierwszym przypadku ze względu na odrębny, odwoławczy tryb ich kwestionowania i wzruszania, w drugim natomiast z tego powodu, że skoro sąd w „danych okolicznościach” jest związany swoim postanowieniem, to wytykanie ewentualnych uchybień „w tych okolicznościach” i tak nie mogłoby przynieść skutku.

Tak więc postanowienie wiążące sąd strona może podważać w apelacji, jeśli miało wpływ na wynik sprawy (art. 380 k.p.c.), choćby na zawarte w nim uchybienia nie zwróciła uwagi sądu w terminie określonym w art. 162 k.p.c. Jeśli natomiast chodzi o postanowienia niezaskarżalne i niewiążące sądu, to w każdej sytuacji i w każdym stanie sprawy istnieje możliwość naprawienia popełnionego błędu. Sens art. 162 k.p.c. przemawia więc wyraźnie za poddaniem ich doraźnej kontroli stron, aby sąd mógł natychmiast zareagować na popełniony błąd. Przykładowo, w wypadku wydania postanowienia dowodowego, sąd – jeżeli uzna zastrzeżenie strony za trafne – może bezzwłocznie zweryfikować swe stanowisko wyrażone w tym postanowieniu, a następnie zmienić je lub uchylić (por. art. 240 § 1 k.p.c.).

Strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd pierwszej instancji przepisom postępowania, polegającego na wydaniu postanowienia, które może być zmienione lub uchylone stosownie do okoliczności, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to uchybienie w toku posiedzenia, a w razie nieobecności – na najbliższym posiedzeniu, chyba że niezgłoszenie zastrzeżenia nastąpiło bez jej winy. Naturalnie, co jasno wynika z art. 162 k.p.c. i w związku z tym nie wymaga specjalnego uwypuklenia, obostrzenie to nie może dotyczyć uchybień branych przez sąd pod rozwagę z urzędu, tj. tych, które powodują nieważność postępowania (art. 379 i 1099 k.p.c.), oraz tych, które zostały wymienione w art. 202 zdanie drugie k.p.c.

Uchwała SN z dnia 27 października 2005 r., III CZP 55/05

Standard: 49017 (pełna treść orzeczenia)