Uchwała z dnia 1975-11-13 sygn. IV PZP 9/75

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt IV PZP 9/75

Uchwała z dnia 13 listopada 1975 r.

Przewodniczący: sędzia M. Piekarski (sprawozdawca). Sędziowie: M. Rafacz-Krzyżanowska, Z. Zaziemski.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w M. przeciwko Teresie K. i Tadeuszowi K. o odszkodowanie po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Szczecinie postanowieniem z dnia 31 maja 1975 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy wniesienie pozwu w trybie nakazowym na podstawie wekslu gwarancyjnego przerywa bieg przedawnienia z art. 291 § 1 i 2 kodeksu pracy (dawny art. 473 k.z.) co do dalszych roszczeń pracodawcy wynikających z tego samego podstawowego stosunku cywilnoprawnego?"

uchwalił udzielenie następującej odpowiedzi:

Wniesienie na podstawie weksla gwarancyjnego pozwu w postępowaniu nakazowym nie przerywa biegu przedawnienia nie objętych żądaniem pozwu roszczeń odszkodowawczych zakładu pracy (art. 291 § 2 k.p.) wynikających ze stosunku zobowiązaniowego, stanowiącego podstawę wystawienia tego weksla.

Uzasadnienie

Pozwana Teresa K. była zatrudniona w powodowej Spółdzielni na stanowisku majątkowo odpowiedzialnej kierowniczki sklepu od 3.XII.1960 r. do 24.VIII.1961 r. W styczniu 1962 r. Spółdzielnia wniosła do Sądu Powiatowego pozew o wydanie przeciw pozwanej oraz przeciw Piotrowi i Tadeuszowi K. nakazu zapłaty 20.000 zł z procentami na podstawie wekslu podpisanego przez nich. W pozwie nie podano, że weksel służy zabezpieczeniu roszczeń odszkodowawczych ze stosunku pracy, o którym nie ma wzmianki w pozwie.

Sąd Powiatowy wydał objęty pozwem wekslowy nakaz zapłaty w dniu 25.I.1962 r. Dopiero w zarzutach od tego nakazu pozwani Teresa i Tadeusz K., żądając oddalenia powództwa, podnieśli, że weksel wystawiony in blanco Spółdzielnia wypełniła niezgodnie z umową. W odpowiedzi na zarzuty Spółdzielnia w piśmie, które wpłynęło do Sądu Powiatowego dnia 2.III.1962 r., wskazała, że "wyliczenie pozwanej za okres od 8.VI. do 24.VIII.1961 r. wykazało" 165.041,65 zł niedoboru, w związku z czym na wniosek pozwanej Sąd Powiatowy dnia 7.III.1962 r. zawiesił postępowanie do zakończenia sprawy karnej, która jednak nie toczyła się przeciw pozwanej, lecz dotyczyła między innymi jej męża, Czesława. W czasie odbywania przez niego kary pozbawienia wolności pozwana prowadziła po nim sklep.

Po podjęciu postępowania Spółdzielnia w piśmie z dnia 14.XII.1970 r. powołała się na wyliczenie niedoboru przez biegłego W.M. w sprawie karnej i rozszerzyła powództwo o kwotę 42.351 zł na podstawie "uzupełniającej ekspertyzy" złożonej w sprawie karnej, w której pozwana zakwestionowała swe podpisy na fakturach dostawczych towarów wartości 162.539,75 zł.

Postępowanie w odniesieniu do Piotra K. zawieszono wskutek jego śmierci.

Sąd Powiatowy wyrokiem z dnia 23.XII.1974 r. utrzymał w mocy nakaz zapłaty i oddalił pozostałe powództwo. Sąd Powiatowy uznał, że wprawdzie pozwaną obciąża wynikający ze stosunku pracy niedobór objęty rozszerzonym powództwem w sumie 62.371,70 zł, jednakże Spółdzielnia dochodziła w postępowaniu nakazowym z wekslu tylko 20.000 zł. Roszczenie zaś o pozostałą kwotę 42.351,70 zł Spółdzielnia zgłosiła dopiero po niemal 9 latach w dacie 14.XII.1970 r. przez rozszerzenie powództwa. Roszczenie to zdaniem Sądu Powiatowego uległo z mocy art. 473 k.z. rocznej prekluzji, gdyż stosunek pracy ustał w 1961 r.

W rewizji Spółdzielnia zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo o 42.351,70 zł, żądając zasądzenia tej sumy z należnościami ubocznymi. Skarżąca podniosła, że już z zarzutów pozwanych z dnia 7.II.1962 r. i z odpowiedzi na nie z dnia 2.III.1962 r., wniesionej przed upływem roku od zakończenia stosunku pracy z pozwaną, wynikało, że niedobór sięgał 165.408,37 zł, przeto Sąd Powiatowy z mocy art. 321 § 2 k.p.c. obowiązany był orzec ponad żądanie Spółdzielni, w zakresie zaś, w którym ciążył na Sądzie ten obowiązek, roczna prekluzja w zasięgu stosunku zobowiązaniowego została przerwana zawisłością procesu.

Pozwana w rewizji żąda obniżenia zasądzonej sumy do uznanej przez nią kwoty 2.501,70 zł.

Sąd Wojewódzki przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne, czy wniesienie pozwu w trybie nakazowym na podstawie wekslu gwarancyjnego przerywa bieg przedawnienia z art. 291 § 1 i 2 kodeksu pracy co do nie objętych pierwotnym żądaniem pozwu roszczeń zakładu pracy wynikających ze stosunku zobowiązaniowego, stanowiącego podstawę wystawienia tego wekslu.

Sąd Wojewódzki uzasadnił przedstawienie tego pytania niesamoistnością zobowiązania z wekslu gwarancyjnego, zaznaczając, że zobowiązaniowy stosunek pracy leżący u podłoża zabezpieczenia wekslowego nie jest podstawą powództwa opartego na wekslu, lecz może jedynie uzasadniać obronę dłużnika wekslowego, zarzucającego, że wierzytelność zabezpieczona wekslem nie powstała albo wygasła; upływ zaś roku od ustania stosunku pracy nie niweczy wekslowej podstawy zobowiązania stwierdzonego nakazem zapłaty. Z tych względów Sąd Wojewódzki wyraził pogląd, że wniesienie powództwa na podstawie wekslu gwarancyjnego nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia, wynikającego z "podstawowego" stosunku zobowiązaniowego, chociaż roszczenie wekslowe wywodzi się z tego stosunku. Sąd Wojewódzki zaznaczył, że w sprawie ma zastosowanie przedawnienie z art. 291 § 2 k.p., a nie z art. 473 § 2 k.z., zgodnie z art. XIII § 1 i XVIII § 1 przep. wprow. k.p.

Z uzasadnienia postanowienia Sądu Wojewódzkiego o przedstawieniu tego zagadnienia Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wynika, że dotyczy ono zakresu normowanych w art. 321 § 2 k.p.c. skutków materialnoprawnych wniesienia pozwu w postępowaniu nakazowym z wekslu. W szczególności chodzi o wyjaśnienie, czy sąd orzeka ponad żądanie w postępowaniu toczącym się na skutek zarzutów od nakazu zapłaty wydanego na podstawie wekslu. Jeżeliby bowiem w zakresie oznaczonym w art. 321 § 2 k.p.c. sąd orzekł z wymienionym postępowaniu o roszczeniach, które wynikają z faktów przytoczonych przez powoda, także wówczas, gdy roszczenie nie było objęte żądaniem lub gdy było w nim zgłoszone w rozmiarze mniejszym niż usprawiedliwiony wynikiem postępowania, skutki materialnoprawne wniesienia pozwu w postępowaniu nakazowym z wekslu z mocy wymienionego przepisu rozciągałyby się - także co do przerwy przedawnienia albo terminu zawitego - na roszczenie nie objęte żądaniem pozwu (...).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Orzekanie ponad żądanie nie ma zastosowania w postępowaniu nakazowym (art. 495 k.p.c.), gdyż podstawą faktyczną i prawną dochodzonych w nim roszczeń są dokumenty wyznaczające zakres tych roszczeń (art. 485 i 486 k.p.c.), a uproszczony i sformalizowany charakter postępowania nakazowego wyłącza możliwość orzekania ponad zgłoszone w nim żądanie, zwłaszcza że na skutek wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty sąd zgodnie z art. 496 k.p.c. może utrzymać w mocy nakaz albo uchylić go (w całości albo w części), nie może natomiast wydać innego orzeczenia, wykraczającego poza podstawę faktyczną i prawną uzasadniającą wydanie nakazu zapłaty. Orzekaniu przez sąd w szerszym zakresie stoi też na przeszkodzie zakaz reformationis in perius, sąd nie może bowiem na skutek wniesienia zarzutów przez pozwanego wydać orzeczenia mniej korzystnego dla niego niż zakwestionowany zarzutami nakaz zapłaty. Z tych przyczyn w świetle uchwały połączonych Izb Sądu Najwyższego z dnia 24.IV.1972 r. III PZP 17/70 (OSNCP 1973, poz. 72) rozszerzenie żądania i kognicji Sądu w postępowaniu nakazowym z wekslu nie jest dopuszczalne.

Powyższe wyjaśnienia prowadzą do stwierdzenia, że wniesienie na podstawie wekslu gwarancyjnego pozwu w postępowaniu nakazowym nie przerywa biegu przedawnienia nie objętych żądaniem pozwu roszczeń odszkodowawczych zakładu pracy (art. 291 § 2 k.p.), wynikających ze stosunku zobowiązaniowego stanowiącego podstawę wystawienia tego wekslu.

OSNC 1976 r., Nr 5, poz. 104