Wyrok z dnia 1974-11-27 sygn. II CR 656/74

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CR 656/74

Wyrok z dnia 27 listopada 1974 r.

W wypadku gdy dochodzone roszczenie wiąże się z działalnością kilku jednostek organizacyjnych reprezentujących Skarb Państwa, a według treści wyroku zasądzone świadczenie ma być realizowane wyłącznie w stosunku do jednej z nich, przy czym koszty procesu zostały pomiędzy stronami wzajemnie zniesione, ustalenie zakresu odpowiedzialności każdej z nich z tytułu tych kosztów nie należy do kompetencji sądu - także wtedy, gdy wydatki poniosła ta jednostka organizacyjna, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: S. Dmowski, J. Krajewski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy z powództwa Anieli K. przeciwko Skarbowi Państwa (Zarząd Dróg i Mostów w Ł., Wydział Finansowy oraz Wydział Gospodarki Komunalnej i Przestrzennej Urzędu w Ł.) o zapłatę na skutek rewizji i zażalenia pozwanego od wyroku Sądu Wojewódzkiego w Łodzi z dnia 20 czerwca 1974 r.,

rewizję i zażalenie oddalił (...).

Uzasadnienie

Powódka pozostawała przez okres siedemnastu lat w faktycznym związku małżeńskim z Wincentym Z., który był inwalidą, a na kilka lat przed śmiercią został całkowicie ubezwłasnowolniony. W ciągu całego okresu pożycia powódka opiekowała się faktycznym mężem, częściowo łożyła na jego utrzymanie, dokonywała nakładów na konserwację domu oraz z własnych funduszów poniosła koszty pogrzebu.

Prawa do spadku po Wincentym Z. przeszły w całości na rzecz Skarbu Państwa, przedtem zaś jego nieruchomość została wywłaszczona w związku z budową wiaduktu.

W pozwie z dnia 1 października 1973 r. powódka domagała się od Skarbu Państwa (Zarząd Dróg i Mostów w Ł., Wydział Finansowy oraz Wydział Gospodarki Komunalnej i Przestrzennej Urzędu w Ł.) kwoty 138.600 zł tytułem zwrotu nakładów dokonanych na przejętą nieruchomość oraz zwrotu kosztów utrzymania i pogrzebu Wincentego Z.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Wojewódzki zasądził na jej rzecz kwotę 67.801 zł od Skarbu Państwa - Zarządu Dróg i Mostów w Ł. oraz uznał, że odpowiedzialność ta nie dotyczy pozostałych występujących w sprawie państwowych jednostek organizacyjnych, oddalił zaś powództwo w pozostałej części, znosząc pomiędzy stronami koszty procesu.

Sąd przyjął, że dochodzone roszczenie wiąże się z działalnością tej państwowej jednostki organizacyjnej reprezentującej Skarb Państwa, z której inicjatywy i funduszów dokonano wywłaszczenia nieruchomości i na której rzecz dokonano wymienionej w pozwie inwestycji.

Powyższy wyrok zaskarżył rewizją Skarb Państwa - Zarząd Dróg i Mostów w Ł., zarzucając błędne oznaczenie strony pozwanej, a w zakresie kosztów procesu - Skarb Państwa - Wydział Finansowy Urzędu w Ł.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Z zasady jedności własności państwowej (art. 128 k.c.) oraz z rozróżnienia, według którego reprezentantami mienia ogólnonarodowego są bądź Skarb Państwa, bądź "inne" państwowe osoby prawne, wynika taka konsekwencja, że Skarb Państwa uważany jest w stosunkach cywilnoprawnych za podmiot praw i obowiązków, które dotyczą części mienia ogólnonarodowego nie będących pod zarządem innych państwowych osób prawnych (art. 34 k.c.). W związku z tym w procesie cywilnym wszelkie jednostki organizacyjne państwowe nie wyposażone wyraźnie w osobowość prawną nie działają samodzielnie, ale wyłącznie w imieniu Skarbu Państwa, gdyż tylko on jest stroną w procesie, a poszczególne urzędy, organy czy zakłady stanowią jedynie tzw. stationes fisci.

Przy takiej konstrukcji, zgodnie z zasadą dwustronności procesu cywilnego, stroną pozwaną jest wyłącznie Skarb Państwa, a nie stationes fisci. Konstrukcja ta musi rzutować na treść sentencji wyroku, a w szczególności na wymienienie stron (art. 325 k.p.c.), co oznacza, że jako stronę zobowiązaną należy wymienić wyłącznie Skarb Państwa. Jest rzeczą zrozumiałą, że takie określenie nie może być uznane za wystarczające z uwagi na swoistą sytuację prawną poszczególnych stationes fisci, zwłaszcza że - ze względu na zarząd powierzoną częścią mienia państwowego - wynik procesu rzutuje bezpośrednio na efekt gospodarczy tych jednostek, gdyż z ich budżetu nastąpi z reguły wypłata zasądzonego świadczenia. Dlatego zasądzając należność od Skarbu Państwa, sądy powinny w sentencji wskazać odpowiednią państwową jednostkę organizacyjną. Określenie to ma również poważne znaczenie dla powoda, gdyż ułatwia mu realizację wyroku. Reguła ta jednak nie może odnosić się do sytuacji, gdy Skarb Państwa jest reprezentowany w procesie przez kilka jednostek organizacyjnych, a sąd uznaje, iż roszczenie wiąże się z działalnością tylko jednej z nich. Wtedy w sentencji należy wymienić tylko Skarb Państwa i tę jednostkę organizacyjną, natomiast nie można wydawać rozstrzygnięcia co do pozostałych jednostek, one bowiem nie są stronami, lecz tylko reprezentantami, w stosunku zaś do nich wyrok nie zawiera rozstrzygnięcia. Przyczyny powiązania odpowiedzialności Skarbu tylko z jedną statio fisci powinny być z tego względu przeniesione do uzasadnienia wyroku.

Dotychczasowe rozważania uzasadniają trafność zarzutu rewizyjnego z punktu widzenia prawidłowości rozstrzygnięcia: określenie w wyroku właściwej statio fisci nie jest rzeczą obojętną i nie może być dowolne. Na sądzie ciąży obowiązek dokonania wyboru właściwej statio fisci, a uchybienie w tym zakresie może stanowić podstawę rewizyjną.

Uchybienia tego bowiem nie da się naprawić w drodze sprostowania wyroku (art. 350 k.p.c.), gdyż operacja ta dokonuje się z reguły na niejawnym posiedzeniu i nie pozwala poszczególnym reprezentantom Skarbu Państwa na wyłożenie swoich racji.

Takie sprostowanie mogłoby nastąpić tylko wtedy, gdyby roszczenie bezspornie wiązało się z działalnością wszystkich biorących udział w procesie stationes fisci, a sąd wymienił w wyroku tylko jedną z nich - wtedy zachodziłoby rzeczywiście błędne oznaczenie strony.

Jednakże wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego, Sąd pierwszej instancji prawidłowo określił stronę pozwaną i trafnie wskazał statio fisci, skoro na jej wniosek dokonano wywłaszczenia i w jej funduszach umieszczono kwotę przeznaczoną na wykup nieruchomości.

Z tego względu rewizja ulega oddaleniu (art. 387 k.p.c.). Z tych samych przyczyn oddaleniu ulega zażalenie (art. 387 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.).

O kosztach procesu sąd orzeka pomiędzy stronami. Jeżeli więc pozwany był Skarb Państwa, a powódka utrzymała się z połową żądania, zniesienie kosztów pomiędzy stronami znajduje pełne oparcie w art. 100 k.p.c. Okoliczność, z funduszu której statio fisci zostały poniesione wydatki, jest dla strony powodowej obojętna. W szczególności nie można podzielić wysuniętej w zażaleniu sugestii, iż Sąd powinien w wyroku rozstrzygnąć o zakresie odpowiedzialności każdej z nich z tego tytułu. W sprawie rzeczywiście wydatki poniósł Wydział Finansowy, choć zobowiązany do realizacji wyroku będzie Zarząd Dróg i Mostów, ale rozstrzygnięcie tej kwestii nie mogło znaleźć odzwierciedlenia w sentencji wyroku, skoro na rzecz powódki nie zostały zasądzone koszty.

Należy bowiem przyjąć, że gdy dochodzone roszczenie wiąże się z działalnością kilku jednostek organizacyjnych reprezentujących Skarb Państwa, a według treści wyroku zasądzone świadczenie ma być realizowane wyłącznie w stosunku do jednej z nich, przy czym koszty procesu zostały pomiędzy stronami wzajemnie zniesione, ustalenie zakresu odpowiedzialności każdej z nich z tytułu tych kosztów nie należy do kompetencji sądu - także wtedy, gdy wydatki poniosła ta jednostka organizacyjna, z której działalnością nie wiąże się dochodzone roszczenie.

OSNC 1975 r., Nr 7-8, poz. 119